Em ơi anh phải làm sao láo soái nhi

3. Khám phá 2 ác phẩm sử h Vệ Nam hay

Sử h Vệ Nam mang đậm né văn hoá, lịch sử của ngườ ân ộc í ngườ. Thông qua hình hức kể chuyện sử h của ngườ Tây Nguyên bạn sẽ ễ àng hấy được đều đó. 

3.1 Sử h Đăm Săn

Ngườ Ê đê kể Khan (sử h) bằng lố há kể, há lờ kế hợp vớ né ễn qua gương mặ, hành động để mô ả lạ nhân vậ chính. Mộ rong các ác phẩm nổ bậ của họ chính là sử h anh hùng Đăm Săn.

Sử h Đăm Săn có ên gọ đầy đủ là “Bà ca chàng Đăm Săn”. Nộ ung chính của nó xoay quanh ngườ anh hùng Đăm Săn - ngườ có công huần phục vo ữ, gúp buôn làng gàu mạnh,...

Sử h Đăm Săn mang đậm những né ruyền hống của ngườ ân ộc Ê – đê, ca ngợ sự à rí, hông mnh, gan gốc của ngườ ân. Qua đó hể hện khá vọng sống ự o, phóng khoáng và nềm khá vọng chnh phục hên nhên của con ngườ.

Đây là phần sau kh ha vợ Đăm Săn sống lạ.

Đăm Săn nghỉ mộ ngày, ngơ mộ đêm, ở không hêm mộ chều mộ sáng. Sau đó

Đăm Săn: Ơ Hơ Nhị, ơ Hơ Bhị! Đừng mong đợ ô làm gì nhé.

Hơ Nhị: Ơ nuê, ơ nuê, nuê lạ đ đâu nữa?

Đăm Săn: Tô đ vào nú hẳm rừng sâu, ô đ vào rừng âm u bị bùng. Đêm ô nghỉ, ngày ô lạ đ.

Hơ Nhị: Ơ nuê, nuê đ làm gì nữa? Nếu nuê cần chêng hì nhà đã có chêng. Nếu nuê cần chạ hì nhà đã có chạ rồ cơ mà.

Đăm Săn: Tô đ nào phả để kếm chêng, kếm chạ. Tô chỉ đ chơ hô, đ chơ không có vệc gì.

Hơ Nhị: Ơ nuê, ơ nuê, nuê đã có chêng đống vo đàn, bạn bè đông như nêm như xếp. A cũng nó nuê đã làm mộ ù rưởng gàu mạnh, đầu độ khăn nhêu, va mang nả hoa. Chêng hàng răm đã mua, knă hàng ngàn đã sắm, ô ra ớ gá, vo đực vo cá đều đã có cả. Nồ bung đầy rừng, nồ bẩy đầy đầm; lợn ê đầy ắp gầm sàn, nuê cũng có. Danh vang đến hần, ếng lừng khắp nú, đông ây đâu đâu cũng nó nuê là mộ ũng ướng, chắc chế mườ mươ cũng không lù bước rồ cơ mà.

Đăm Săn: Tô đ đây là để bắ nữ Thần mặ rờ. Có bắ được nàng ô mớ hậ sự rở hành mộ ù rưởng gàu có, chêng lắm chạ nhều, mớ hực sự đâu cũng phả khuấ phục ô. Từ ngườ Rah bên bờ sông, cho đến ngườ Mnông ở ướ hấp, không còn mộ a ám rá lờ ô. Tô đ đến đâu ở đó r l phả nghêng mình, lồ ô phả cú rạp. Tô ậm chân là nú phả vỡ, sông phả an. Không mộ ù rưởng nào sánh ày ô nữa. Tô đ làm gì ư? Tô ngh anh vang đến hần ếng lừng khắp nú, đông ây đâu đâu cũng nó Nữ Thần Mặ Trờ là mộ cô gá xnh đẹp, đô bắp chân nàng ròn rặn, váy nàng mặc uyệ vờ là đẹp. Vì vậy các cô đừng mong đợ ô làm gì. Mườ ngày ô sẽ ngủ lạ, sáu đêm ô sẽ nằm lạ ọc đường. Tô sẽ đ hế háng hế năm.

Thế là Đăm Săn ra đ. Chàng cưỡ mộ ngựa đực, mặc mộ áo blak rằn. Gươm gáo uố rần san sá bên ngườ. Chàng Đăm Săn đ bắ nữ Thần Mặ Trờ như vậy đó.

Tăng Măng: ơ anh, ơ anh, anh đ vệc gì vậy?

Đăm Săn: Nào có vệc gì đâu chú m. Đó rau ô ghé xn nghỉ. Đó cơm ô ghé xn ăn. Khá rượu ô ghé xn uống. Thếu bồ kế ô ghé xn gộ đầu. Thèm hị bò hị râu ô ghé xn ăn đó hô.

Tăng Măng đ nấu cơm, đố gà, đm rượu ra rồ hỏ chuyện Đăm Săn đ có vệc gì.

Tăng Măng: Ơ anh, anh đ có vệc gì vậy? Vệc gấp lắm phả không anh?

Đăm Săn: Có vệc gì gấp đâu chú m. Tô muốn đ bắ nữ Thần Mặ Trờ hô. Vậy chú có bế đâu là rừng ngườ a đã vạch đường, đâu là lố vẫn ẫn

Ngườ a đ ớ bã hả râu bò của nữ Thần Mặ Trờ không? Chú bế chứ?

Tăng Măng: Ô chao! Anh ơ, ô quả là hằng đàn ông không bế rừng, là con đàn bà không bế đường, là con vo con ê gác không bế đâu là đường mình vẫn đ nữa, anh ạ.

Đăm Săn: Tô hỏ chú, đnh nnh rằng chú bế, vì chú ở bìa rừng cuố xóm nên chú rõ đông ây. Đ, chú, chú đ vớ ô chú nhé! Chú hãy làm con chm ngó ẫn đường, hãy làm con chm cú ẫn lố, ễn chân ô cho ận đến bã hả râu bò của nữ Thần Mặ Trờ. Chú hãy đ cùng ô! Vì ình anh m, chú hãy đ cùng ô!

Ha ngườ ra đ. Mườ ngày họ ngủ lạ. Sáu đêm họ nằm lạ ọc đường. Họ đ suố háng suố năm, lúc ngh sông suố rì rào, lúc ngh bển cả gào hé. Ngườ cườ ngựa đực, ngườ cưỡ ngựa cá, ngựa hở hổn hà hổn hển.

Họ đến làng Dam Par Kvây. Bọn đàn ông con ra rong làng chạy ra ận bến nước để xm, còn bọn đàn bà con gá hì đứng nhìn ừ các sàn sân. A a cũng đã ừng ngh đồn Đăm Săn là mộ ù rưởng gàu mạnh, đầu độ khăn nhễu va mang nả hoa.

Đăm Săn đến bã vn làng rồ đến nhà Dam Par Kvây. Ngườ rong nhà chạy xuống, kẻ gữ ngựa háo yên, ngườ đưa lờ hăm hỏ. Chồm lên ha lần, chàng lo hế cầu hang. Chàng ậm chân lên sàn sân, ha làn sàn sân làm như vỗ cánh, bảy lần hàng cộ nhà chao qua chao lạ ừ đông sang ây. Chàng ắ xagac lên má nhà rồ ngồ xuống, rông nghênh ngang như con rắn rong hàng, ngang ngang như con cọp rong đầm, như con ê gác rong hung. Chàng nó nó cườ cườ, ếng oang oang như sấm gầm sé ậy. Khắp các ù rưởng không mộ a như chàng Đăm Săn.

Dam Par Kvây: Ơ các con, đm gố ra cho yêng của a nào. Đm chếu đm chăn ra cho yêng của a nào!

Tô ớ đm rả ướ mộ chếu rắng, rả lên rên mộ chếu đỏ làm chỗ ngồ cho nhà ù rưởng. Rồ họ đm ra huốc sợ cả hòm đồng, huốc lá cả sọ đạ, rầu vỏ cả gù o. Không còn sợ hếu huốc, hếu rầu cho Đăm Săn ăn, hú. Họ đố mộ gà má ấp, gế mộ gà má đẻ, gã gạo rắng như hoa êpang, sáng như ánh mặ rờ, nấu cơm mờ khách. Họ đ lấy rượu. Đm ra mộ ché uk a lươn, mộ ché êbah Mnông, rên vẽ hoa kơ ŭ, ướ lượn hoa văn, a ché hình mỏ vẹ xâu lỗ. Đó là những cá ché ngã gá phả ba vo. A đ lấy nước cứ đ lấy nước. A đánh chêng cứ đánh chêng, a cắm cần cứ cắm cần. Cần cắm rồ ngườ a mờ Đăm Săn ngồ vào uống. Vừa uống vừa nó chuyện

Dăm Par Kvây: Ơ yêng, rượu ô đã cộ, gà ô đã đố, cơm ô đã ọn rong mâm đồng chậu hau, xn mờ yêng đến ăn. Xn hỏ yêng đ có vệc gì? Phả chăng đã có kẻ đến đánh yêng ạ nhà, vây yêng ạ làng, bắ hế ra gá làng yêng đ rồ sao?

Đăm Săn: Không phả hế đâu yêng ơ. Tô đ đây chẳng vì chuyện này, cũng không vì vệc nọ. Tô đến rủ yêng, muốn cùng yêng mặ gáp mặ bàn xm chúng a đ bắ nữ Thần Mặ Trờ có được hay không?

Dam Par Kvây: Ấy chế yêng ơ. Rừng này nhều cọp, đường này nhều rắn. Không a vào bắ nữ Thần Mặ Trờ được đâu. Đường đ há cà ngườ a rồng chông lớn. Đường đ há ớ ngườ a rồng chông nhỏ. Ngườ lớn đ chế đằng ngườ lớn, nhà gàu đ chế đằng nhà gàu. Dũng ướng đ chế đằng ũng ướng.

Đăm Săn: Ngườ ũng ướng chắc chế mườ mươ vẫn không lù bước, há cũng không vào đó được sao? (Ông Du, ông Dê ngh được lền quấ cho Đăm Săn mộ ro vào ngườ) Yêng không cho ô đ ô cũng mặc. Tô đã mang ho đây các hứ ngả đã ừng gúp ông chúng ô chến hắng, những ngả cho sức mạnh, chém ê gác ướ vực, gế hùm bo rên rừng. Để xm ê gác, hùm bo có chế ướ mũ gáo lưỡ gươm của Đăm Săn này không? Dù yêng có bảo đường đ lắm rế nhều bọ cạp, nú rừng đầy ê gác, hùm bo, chưa ừng có a đ vào đó, ô cũng không ngh yêng đâu.

Dam Par Kvây: Ố chao! Chế hậ đó yêng ơ! Nước hì nhều đỉa, rừng hì nhều vắ, ngườ a chưa hề đm nhau đ vào đó bao gờ. Vn rừng đầy xương ngườ. Trong rừng đầy xương bò xương râu. Bế bao ù rưởng nhà gàu, bế bao ũng ướng anh hùng đã bỏ mạng nơ đây. Rừng Đn đấ nhão là nơ đã chôn vù nhều ù rưởng nhà gàu. Tô cộ yêng bằng hừng. Tô ró yêng bằng ây, Tô không cho yêng đ vào đấy đâu. Tô xn cúng cầu phúc cho yêng mộ lợn, ô xn ễn chân yêng mộ râu, ô không cho yêng đ vào rừng hêng của nhà Trờ đâu. Ở ấy, chông lớn nhều như lông nhím, chông nhỏ nhều như lông chó. Con sóc nhảy vào hân nó cũng khó mà vẹn oàn nữa là.

Đăm Săn: Mặc! Yêng cứ để ô làm bàn rang, ô san đường ô đ. Gặp cọp ô sẽ gế cọp. Gặp ê gác ô sẽ gế ê gác.

Dam Par Kvây: Gữ yêng, yêng không ở. Cầm yêng, yêng không ừng. Vậy yêng định đố đuốc ra đ rong đêm này ư?

Đăm Săn: Khắp vùng Êđê rên cao, Mnông ướ hấp, khắp ây đông, hử hỏ còn a ám chống lạ Đăm Săn này. Chống lạ ngườ ù rưởng gàu mạnh đầu độ khăn nhều va mang nả hoa này? Tô không sợ đâu.

Dam Par Kvây: Cộ không đừng, gữ không ở, đố đuốc ra đ gữa canh khuya. Yêng hãy co chừng kẻo rơ vào rừng cỏ cằn đấ nhão. Rừng bà Sun Y Rí đó yêng ơ.

Đến đây Dam Par Kvây quay gó rở về. Trờ đã nửa đêm gà đã ừ ừ gáy.       

Dam Par Kvây: Ơ Yêng, ơ yêng. Trờ đã gần sáng, mặ rờ đã ló lên rồ, yêng hãy húc ngựa chạy nhanh gữa lúc rờ còn ố, đấ còn cứng. Có ánh mặ rờ chếu xuống là đấ sẽ nhão ra. Rừng bà Sun Y R sẽ bắ đầu động đấy.

Thế là Đăm Săn ra đ. Chàng đ hế rừng rậm đến nú xanh, cỏ ranh xé ay, ga mây đâm chân, không màng ăn uống. Chàng đ, đ mã, rừng nú quạnh hu, vắng như không, không như vắng. Nhưng rồ chàng cũng đến được bã hả râu bò, rồ bã hả ều làng ông Du, ông Dê. Chàng hấy hầu như có bóng đàn ông mộ ngườ, đàn bà mộ ngườ. Sau đó là cảnh ngườ đ lạ như rong sương mù. Chàng lền đến bờ rào làng xm, hì hấy ướ găng ây đồng, rên găng ây sắ. Cảnh làng ngườ anh gữ mặ rờ, ngườ m gữ mặ răng quả là đẹp hậ. Chỗ anh m họ ở là mộ cánh nú ngăn mộ òng nước đục chảy cho đến nơ đấ gáp vớ rờ. Chàng đ đến nhà cô gá không chồng, nàng H’Kung của chàng Y Du. Nàng hì đã vào ở gữa mặ răng, còn chàng hì đã vào ở gữ mặ rờ. Ở đây sấm nổ ầm ầm. Mưa đổ ào ào, ếng vó ngựa ngày đêm ngh rầm rập. Từ đây Đăm Săn đứng ngắm ngô nhà của nữ Thần Mặ Trờ. Cầu hang rông như cá cầu vồng. Cố gã gạo bằng vàng, chày cũng bằng vàng. Chày của ù rưởng gàu có này gã gạo rông cứ lấp la lấp lánh.

Đăm Săn xuống ngựa háo yên. Kh chàng nhoà lên cầu hang hì rong nhà ngườ a đã ngh. Kh chàng ậm chân bước rên sàn hên hì rong nhà ngườ a đã hấy. Chàng vào nhà. Toà nhà à ằng ặc, vo vây chặ sàn sân, chêng xếp đầy nhà ngoà, Knă chấ đầy nhà rong. Tô ra ớ gá như con ong đ lấy nước, như vò vẽ đ chuyển hoa. Các xà ngang xà ọc đều á vàng. Khắp các nhà gàu có không hấy đâu có mộ ngô nhà như vậy cả. 

Ngườ đ ra đ vào nhà rong nhà ngoà đưa mắ nhìn chàng, hấy chàng oa như mộ vị hần. Tếng xì xào ca ngợ chàng đã vọng ớ a nữ hần Mặ Trờ. 

Nữ Thần: Ơ các con, ơ các con, khách nào ở ngoà ấy?

Ngườ hầu: Thưa bà, chúng con không được qun. Khách này mặc mộ áo lụa đẹp, khoác ngoà mộ áo chến cũng hậ là đẹp. Lông chân như chả, lông đù như chuố. Tếng ngh như chong chóng gõ mõ. Khắp các ân làng không có mộ a như khách cả.

Nữ Thần bỏ váy cũ mặc váy mớ. Chưa hà lòng vớ váy này nàng lấy váy khác. Nàng mặc mộ váy ánh như sé, loáng như chớp. Má óc nàng vén bên a rông hậ là đẹp. Nàng ừ rong buồng đ ra, cửa buồng lền bừng sáng. Nàng đ rông như ều bay ó lệng, như nước lững lờ rô cũng không bằng. Lỡ chân hụ bước chăng? Nàng lền ần ngần đứng lạ hay ngồ xuống không mộ a gống như nàng cả. Tếng nàng lanh lảnh, ngườ chưa ớ mà ếng đã vẳng lạ. Thậ không hấy có mộ a như nàng cả. Trước mặ Đăm Săn là mộ cô gá hân hình như cá nụ hoa, cổ như cổ công. Nàng rõ ràng là con của hần Đấ hần Trờ rồ.      

Nữ Thần: Hỡ ngườ con của rần hế, ngườ muốn gì?

Đăm Săn: Vâng, ô đã đến đây, ô muốn có ngườ nấu cơm canh ô ăn, ệ khố áo ô mặc.

Nữ Thần: Thế phả chăng ngườ còn là lưỡ ao chưa ra cán? Còn là cá chố chưa có lỗ cà? Là gá còn ở không, ra còn ở rỗ?

Đăm Săn: Tô là lưỡ ao đã vướng cán, là lưỡ gáo đã có ay cầm. Dướ rần gan ra gá nào mà không có đô có lứa.                                                                                                                                                  

Nữ Thần: Thế sao bây gờ đằng lưng ngườ còn ưng, đằng bụng ngườ còn nó nó cườ cườ vớ ngườ khác? Ngườ nghĩ gì vậy?

Đăm Săn: Tô muốn có vợ lẽ hứ ha, muốn cả ba vợ ô đều là những nàng ên xnh đẹp. Tô muốn đm nàng xuống rần làm juê, làm ênga, làm chị làm m vớ Hơ Nhị, Hơ Bhị.

Nữ Thần: Sao a lạ đ? Ông Trờ đã định quê hương đấ ổ của Mặ Trờ, Mặ Trăng là nơ cuố đấ chân rờ này rồ cơ mà?

Đăm Săn: Nàng ù không đ hì ô cũng đã rẽ đấ đến đầu gố, lộ bùn đến ngang hông, đm đấ đm bùn đến nhà nàng rồ.

Nữ Thần: Nhưng nếu a đ hì lợn ướ gà rên, cọp ê gác ngựa râu sẽ chế hế. Chế cả ngườ Kur, ngườ Lào vì hế đấ làm rẫy. Chế cả ngườ Êđê Êga vì không còn nước uống. Chế cả gầm ghì cu xanh vì không còn rá ăn. Nếu a đ, cây rong rừng sẽ uyệ ệ, cây rên rú sẽ chế khô, lau lách sẽ ngừng đâm chồ, cỏ cây sẽ àn lụ, đấ đa sẽ nứ nẻ, sông suố sẽ cạn khô. Thô, ngườ hãy đ lấy gù nước về đ! a sắp ra đ đây.

Đăm Săn: Tô không về! Vớ cây xagac phá rẫy này, ô đã rạch rừng ô đ. Tô đã gế ê gác rong hung, gế cọp bo rên nú, gế kên kên quạ ữ rên cây, chém ma hêng quỷ ác rên đường đ. Tô hương nàng a ế. Lòng ạ ô không nguô, vì vậy ô đã đến đây vớ nàng, muốn cùng nàng nên nghĩa vợ chồng, có lấy được nàng ô mớ về.

Nữ Thần: Từ cá sàn sân này, ngươ hãy về đ! Ngươ hãy đ khỏ cá nhà này đ! Ta là con của hần Trờ, ù ngươ mớ chỉ được ăn cơm, ắm nước lã, hương nghệ chưa vương cũng đành vậy.

Đăm Săn: Tô nghĩ ô hương nàng, hỡ ngườ con của hần Trờ. Nhưng cho đến bây gờ đằng lưng nàng đã không ưng, đằng bụng nàng cũng không ưa, cả ếng nó ếng cườ vớ ô nàng cũng ếc. Tô đành quay về làng hoang nhà cũ của ô vậy. Tô quay về ăn hị râu hị bò của ô vậy.

Nữ Thần: Ấy, ngườ đừng ra về vộ. Ta ra đ bây gờ đây, ngườ chế mấ hô.

Đăm Săn: Sống được chế đành! Tô về đây!

Thế là Đăm Săn ra về. Chàng nhảy lên ngựa ra đ.

Lúc này mặ rờ mớ ló lên ở đầu nú, ngựa của Đăm Săn vẫn còn kệu được. Kh ngựa đến gữa rừng Đn hì mặ rờ đã lên cao, ngựa bắ đầu bị ính ở chân. Mặ rờ lên cao nữa, kh nó chấm ngang cây xà ọc phía đông hì đấ loãng ra. Tuy nhên ngựa vẫn còn chạy được, nó ếp ục chạy những lún ần, cho đến kh bị ính ngang đầu gố. Từ đó nó phả đ bước mộ. Kh mặ rờ lên quá cây xà ọc phía đông, ngựa đã lún đến sá bẹn, nhưng nó vẫn ráng bước ớ. Cho đến kh mặ rờ đứng bóng hì ngựa không sao bước được nữa. Nó bị ngập đến ngang lưng, đến mức cả ngựa, cả Đăm Săn đều chìm xuống. Trước hế Đăm Săn hấy mộ con bướm.

Đăm Săn: Ơ bướm, ơ bướm, cứu a vớ

Bướm: Tô làm sao mà cứu anh được?

Lền đó Đăm Săn hấy mộ con chuồn chuồn

Đăm Săn: Ơ chuồn, ơ chuồn! cứu a vớ!

Chuồn Chuồn: Tô hì làm sao mà cứu anh được, anh ơ!

Đăm Săn: Không cứu được hì hãy bay về làng báo cho vợ anh bế anh đã rơ vào vùng rừng hoang đầm vắng, vào vùng đấ mềm rừng bà Sun Y Rí, vùng rừng ố như đêm rồ.

Chuồn chuồn bay đến nhà Hơ Nhị, Hơ Bhị.

Chuồn chuồn: Ơ chị Hơ Nhị, ơ chị Hơ Bhị, ô đến báo cho các chị bế, chồng các chị anh Đăm Săn đã chế chìm rong Đấ sáp Đn rồ.

Hơ Nhị: Anh ấy đ đâu về?

Chuồn chuồn: Đ bắ nữ Thần mặ Trờ về, nên bị chìm rong rừng Sáp Đn đấ nhão, nơ rừng bà Sun Y Rí rồ.

Hơ Nhị: Em không đùa chứ? Đúng như vậy hả m?

Chuồn chuồn: Sao ô lạ đùa được? Anh ấy chế rong vùng rừng hoang đầm vắng, ở nơ ận cùng của đấ gáp vớ rờ, ở vùng rừng cỏ cằn đấ nhão. Đúng là Đăm Săn đã chế rồ. Đăm Săn, nhà ù rưởng gàu mạnh, đầu độ khăn nhễu va mang nả hoa đã chế rồ chị ạ! Trờ nắng o làm chảy Đấ Sáp Đn. Trờ đã làm anh ấy rơ vào vùng đấ non nước lạnh, vùng rừng ố như đêm, không được gặp mộ a là anh m các chị cả.

Hơ Nhị: Ơ các con, ơ các con! hãy chạy đ báo cho các juk H’Âng, Hơ Lị, chị m của ông Đăm Săn bế, ông đã rơ vào vùng rừng cỏ cằn đấ nhão, vùng rừng bà Sun Y R rên đường đ bắ nữ Thần Mặ Trờ về rồ!

Bọn ô ớ chạy đến nhà Hơ Âng.

Tô ớ: bà ơ, chúng ô đến báo bà bế ông Đăm Săn đã rơ vào vùng Đấ Sáp Đn bùn ính, ở nơ cuố đấ chân rờ rồ!

Hơ Âng (nó vớ ô ớ): Ơ các con, ơ các con, hãy đánh râu đánh bò đ hu không cần đếm. Em a đã chế rong vùng Đấ Sáp Đn rồ.

Hơ Nhị, Hơ Bhị: Hỡ nghìn chm sẻ, hỡ vạn chm ngó! Hỡ ấ cả ô ớ của a. Chúng a hãy đ làm đám cho ông Đăm Săn chế rong rừng bà Sun Y R rồ! các con hãy đ mờ ngườ cả răm, đ gọ ngườ cả nghìn. Bạn bè ô ớ của a hãy rủ nhau đ rợp đấ rợp rờ làm đám cho ông. Hỡ những ngườ gữ ngựa hãy đ bắ ngựa! Hỡ những ngườ gữ râu hãy đ bắ râu!

Đoàn ngườ ra đ cuồn cuộn như bày caong, nghìn nghị như bày kên kên, ầng ầng lớp lớp đặc cả nú sông. Trong òng ngườ, có cả các ù rưởng ngườ Bh đo nanh cọp, có cả các ù rưởng ngườ Mnông đo răng rắn. Dòng ngườ đ vếng Đăm Săn hậ không sao kể xế.

Đoàn ngườ đã đến vùng cỏ cằn đấ nhão, vùng rừng bà Sun Y R. Đến nơ rồ a làm cộ klao cứ làm cộ klao ( 13). A làm cộ ku cứ làm cộ kú. A làm lán cứ làm lán. A hu râu bò cứ hu râu hu bò. A nấu cơm cứ nấu cơm. A cộ rượu cứ cộ rượu. A đánh chêng cứ đánh chêng.

Còn Hơ Nhị, Hơ Bhị. H’Âng, Hơ Lị cứ ngồ khóc, khóc cả ngày không bế có chều, khóc cả đêm không bế có sáng. Nước mũ đầy đù, nước mắ đầy ay.

Hơ Nhị: Ơ nuê ơ, hế là cây đã không còn nữa, cây klông đã đổ rồ. Khắp vùng Bh, vùng Mnông đâu còn mộ ù rưởng gàu mạnh, đầu độ khăn nhễu, va mang nả hoa như nuê nữa. Nuê gàu có vo đàn chêng đống, ưởng đâu nuê được chế ba cao hòm ố, mồ mả được hăm vếng háng năm. Ngờ đâu nuê lạ rơ vào vùng Đấ Sáp Đn! Danh vang đến hần, ếng lừng khắp nú, ngh đông ây đâu đâu cũng nó nuê có chêng lắm, chạ nhều. Thế mà nuê lạ chế ọc sá ọc đường rong rừng Sáp Đn. Để cơm m khô rong bá, gà m quắ lạ rong xên, hị xác ra như hị con kên kên đực.

Hơ Bhị: Ơ anh ơ! Ớ anh ơ! Em vẫn ưởng anh có chế hì chế rên bã chến rường kh đáng chến đấu vớ quân hù, vây bắ ù bnh, gày xéo đấ đa của bọn ù rưởng nhà gàu. Ngờ đâu anh lạ rơ vào Đấ Sáp Đn, chế rong rừng đấ nhão. Ớ anh ơ! anh về mà ăn gan bò chúng a rong mâm. Ăn gan râu chúng a rong hau, uống rượu ché ukc ché ang mộ mình mộ cần, ơ anh ơ!

Hơ Âng: Ớ m ơ, ớ m ơ. Trước ka kh m còn là mộ ù rưởng gàu mạnh đầu độ khăn nhễu va mang nả hoa, nếu m bị ngườ Bh cầm ù hì chị nào để m bị gam gữ. Nếu m bị ngườ Mnông bắ gam hì chị nào để m bị xích xềng. Nếu m bị bọn ù rưởng nhà gàu bắ cầm ù hì ù chêng cả răm chị cũng cho, ù knă cả răm chị cũng cho, ù ô ra ớ gá phả bao nhêu đ nữa hì chị cũng cho. Thế mà gờ đây chị m a mặ không còn gặp mặ. Em mấ đ mà không được gặp chị lạ mộ lần.

Hơ Lị: Ơ anh ơ, mẹ ạy anh không ngh, cha bảo anh không vâng. Anh cầm sáo buố anh hổ cho đến hệ hân! Em khóc anh nước mũ đầy chén hoa, nước mắ đầy bá sứ. Em khóc anh! Ngườ m nước mắ đầm đìa, anh ơ. Cơm m không còn muốn ăn, nước m không còn muốn uống. Bồ kế m cũng chẳng buồn lấy để gộ đầu, hị râu hị bò m cũng không sao nuố nổ được nữa.

Hơ Âng: Ơ m ơ, gãy xagac này chị hay xagac khác. Gãy rìu này chị hay rìu khác, vo đực vo cá chế chị lạ mua. Đằng này ngườ chế hì làm sao chị có lạ được nữa m ơ!

Vừa lúc đó mộ con ruồ bay vào mệng Hơ Âng

Đến đây Hơ Nhị cho chôn chêng mộ răm năm. Cũng xua bốn năm ngườ, và ba ngườ nhảy vào vùng rừng cỏ cằn đấ nhão, rừng bà Sun Y R

Hơ Nhị: Ơ juk, ơ juk. Đến đây mồ chúng a đã đắp, mả chúng a đã vun, cộ gơng klao, gơng ku đã rồng. Trâu bò chúng a đã hu không ngớ ngày đêm. Bây gờ chúng a hãy ra về. (nó vớ ô ớ) Ơ nghìn chm sẻ, ơ vạn chm ngó. Ơ ấ cả ô ớ của a. Cho đến đây chúng a đã làm đám ông xong. Bây gờ chúng a hãy rở về nhà, làm lễ cáo hần, cáo ổ ên, cáo lnh hồn các ù rưởng xưa cũ. Cầu cho chúng a được mã mã mạnh ay rìu, khỏ ay ao rong công vệc nương rẫy.

Sáng ậy kh mặ rờ vừa ló, ngườ a lấy rượu năm ché, râu nâng mộ con làm lễ cầu yên cho mọ ngườ.

Hơ Âng: Ơ juk, ơ juk. Đến đây rượu đã nhạ, ché đã pha, a đã về nhà nấy. Chúng ô cũng xn về juk ạ.

3.2 Sử h Đẻ đấ đẻ nước

Sử h Đẻ đấ đẻ nước là mộ bản rường ca của ngườ Mường được kể ướ ạng văn vần. Đây là mộ bộ sử h lớn, ập hợp các ruyện kể hần hoạ về sự hình hành của rờ đấ và hế gớ.

Đẻ đấ đẻ nước được ùng chủ yếu bở các hầy mo rong các buổ ễn xướng lễ ang của ân ộc Mường. Hện ạ, ác phẩm được xm như mộ công rình văn hoá đậm chấ văn hoá ân gan, rế học và lịch sử ân ộc.

Ngày xưa snh đờ rước

Dướ đấ chưa có đấ

Trên rờ chưa có rờ

Trên rờ chưa có ngô sao đỏ đỏ

Dướ đấ chưa có ngọn cỏ xanh xanh

Chưa có nước sông Quanh, mó Vận

Chưa có mó Vận, Sông Sàng, mó L

Không có đường đ lố lạ

Chưa đẻ đồ cá, đồ con

Đấ còn nên pạc lạc

Nước còn nên pờ lờ

Trên rờ con nên puổng luổng

Ngó lên, rông xuống còn nên ịn vị

Móc muốn ậy nhưng chưa có lóng

Bứng muốn ậy nhưng chưa có buồng

Luồng muốn ậy nhưng chưa có ngảnh

Cau muốn ậy nhưng chưa có mo n

Dây củ mà muốn ậy lo vắ lo vờ

Dây sắn muốn ậy néo vò

Dây sọ muốn ậy lo đấ lo nước

Km muốn ậy nhưng chưa có hép

Cờ hẹp muốn ậy nhưng chưa có cờ ường

Khêng cơm muốn ậy nhưng chưa có khêng rượu

Con hác muốn ậy nhưng chưa có con sao

Con sao muốn ậy nhưng chưa có ngày háng

…

Bà vế rên cung cấp các hông n cơ bản về sử h và ham khảo mộ số ác phẩm sử h nổ ếng cùng những ác gả lên quan, hy vọng bạn sẽ có hêm nhều kến hức hú vị. Hãy ghé hăm VOH mỗ ngày để sưu ầm cho mình những bà vế hay, bổ ích nhé!