Giới thiệu văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên
|
Từ xưa đến nay, cồng chiêng Tây Nguyên là một sản phẩm tinh thần vô giá trong văn hóa Tây Nguyên nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung. Chúng xuất hiện trong hầu hết các lễ hội của người dân tộc. Nó trở thành thứ âm thanh theo chân người dân Tây Nguyên từ lúc sinh ra đến cuối đời. Hơn nữa, còn là sợi dây vô hình gắn kết giữa con người với thần linh. Khi xã hội trở nên hiện đại, văn hóa cồng chiêng tây nguyên trở thành một sản phẩm du lịch và được nhiều bạn bè trên thế giới biết đến. Bài viết dưới đây của Dam San Hills sẽ sơ lược về văn hóa này cho bạn đọc tham khảo nhé!. Show
1. Cồng Chiêng Tây Nguyên1.1. Sơ Lược Về Cồng Chiêng Tây NguyênKhông gian văn hóa cồng chiêng trải dài tới 5 tỉnh vùng Tây Nguyên. Bao gồm Gia Lai, Kon Tum, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng. Người khai sinh ra văn hóa đặc sắc này là các dân tộc anh em sinh sống tại đây. Có thể kể đến như Mnông, Êđê, Cơho, Bana, Giarai, Xêđăng,… Cồng chiêng Tây Nguyên gắn liền với đời sống của người dân nơi đây. Âm thanh nhộn nhịp của cồng chiêng hòa quyện vào nhau tạo nên một giai điệu đặc biệt. Chúng thể hiện mọi niềm vui, nổi buồn của con người trong sinh hoạt và lao động sản xuất. Theo quan niệm của người Tây Nguyên, mỗi chiếc cồng chiêng tượng trưng cho một vị thần. Vì vậy, âm thanh cất lên cũng là tiếng nói của thần linh, của tâm hồn con người. Do đó nó trở thành một vật giúp con người giao tiếp và liên hệ với thế giới tâm linh. 1.2. Sự Phát Triển Của Văn Hóa Cồng ChiêngNgày 25 tháng 11 năm 2005, không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là di sản thứ hai được UNESCO công nhận là Kiệt tác truyền khẩu và phi vật thể nhân loại. Suốt nhiều năm qua, cồng chiêng là người bạn đồng hành và gắn kết các bản làng. Hơn thế nữa, cồng chiêng còn trở thành sản phẩm du lịch thu hút nhiều người. Đến Tây Nguyên, du khách được trực tiếp trải nghiệm lễ hội cồng chiêng. Đa số các lễ hội đều xuất hiện cồng chiêng vì nó mang đến sự rộn ràng, vui tươi. Đối với du khách, những trải nghiệm ấy tuy mộc mạc nhưng lại mới mẻ và vô cùng hấp dẫn. 2. Nguồn Gốc Của Cồng Chiêng Tây NguyênCồng chiêng Tây Nguyên đã có nguồn gốc từ lâu đời và gắn liền với lịch sử Việt Nam. Tương truyền rằng, cội nguồn của cồng chiêng là từ đàn đá, cồng chiêng được mệnh danh là “hậu duệ”. Trước đây khi văn hóa đồng chưa xuất hiện, con người sử dụng các loại nhạc cụ bằng đá như cồng đá, chiêng đá. Sau đó, con người dùng tới tre nứa rồi mới đến thời đồ đồng. Chiêng đồng bắt đầu xuất hiện từ thời đó. Hơn nửa thế kỷ qua, đã có những khẳng định khách quan xoay quanh lịch sử ra đời, nguồn gốc, ý nghĩa và đặc điểm của văn hóa cồng chiêng. Để có được ngày hôm nay, cồng chiêng Tây Nguyên vinh hạnh được nhiều nhà nghiên cứu khám phá. Đặc biệt phải kể đến công sức của người dân đã nuôi dưỡng, lưu truyền nó qua bao thế hệ. 3. Các Loại Cồng Chiêng Tây NguyênCồng chiêng bao gồm chiếc cồng và chiếc chiêng. Cồng để chỉ loại có núm, chiêng là loại không núm. Người xưa phân biệt như vậy vì cồng có tuổi đời lâu hơn chiêng. Trong một dàn nhạc, mỗi người chỉ được đánh một trong hai hoặc là cồng hoặc là chiêng. Dàn cồng chiêng diễn tấu những giai điệu đa âm với các hình thức khác nhau. Cồng chiêng có thể dùng đơn lẻ hoặc theo dàn, theo bộ từ 2 tới 12 chiếc. Một số bộ đặc biệt như của người Giarai có 18 tới 20 chiếc. Giai điệu cồng chiêng cũng của mỗi dân tộc cũng được hòa tấu mang đặc trưng riêng của vùng đó. 4. Ý Nghĩa Của Cồng Chiêng Tây NguyênĐể trường tồn trên đất Tây Nguyên ngàn đời nay, cồng chiêng Tây Nguyên mang đến một số ý nghĩa nhất định. Cồng chiêng Tây Nguyên biểu trưng cho quyền lực và sự giàu có. Cồng chiêng càng lâu đời nghĩa là quyền lực của vị thần ẩn chứa sau đó càng cao. Tiếng cồng chiêng xuất hiện trong toàn bộ các ngày lễ hội của người Tây Nguyên. Tùy vào từng cung bậc cảm xúc mà âm thanh khi thì sâu lắng, khi thì vang dội khắp đất trời. Hòa với tiếng hát của thiên nhiên và con người, cồng chiêng bỗng chốc thành âm thanh đoàn kết, nối tiếp bao thế hệ. Mỗi bản làng đều có đội cồng chiêng để phục vụ đồng bào. Mỗi dàn cồng chiêng là tiếng nói của tâm hồn người Tây Nguyên. Do đó, mỗi dân tộc cũng đều có những giai điệu riêng. Họ hòa tấu theo những cách thức riêng để thể hiện bản sắc của từng vùng. Tuy nhiên, dù ở dân tộc nào thì cồng chiêng Tây Nguyên cũng mang một sức hấp dẫn và quyến rũ lạ thường. Nghe tiếng cồng ta như hình dung được cả một không gian sống, nương rẫy và lễ hội của người Tây Nguyên. Với người Tây Nguyên, nghệ thuật cồng chiêng là sự kết tinh của bao thế hệ. Không chỉ mang giá trị vật chất mà cả giá trị tinh thần vô giá. Thể hiện một cách thầm kín tiếng nói của con người và của đấng thần linh. 5. Du Lịch Cồng Chiêng Tây NguyênTrải qua thời gian dài gìn giữ và phát triển, đến nay cồng chiêng Tây Nguyên đã có chỗ đứng vững trong lòng du khách trong và ngoài nước. Văn hóa cồng chiêng trở thành sản phẩm du lịch đem lại nhiều giá trị vượt bậc. 5.1. Lễ Hội Cồng Chiêng Tây Nguyên Đặc SắcFestival cồng chiêng gồm có: Lễ hội đường phố diễn ra trên các đường phố chính ở TP. Pleiku; phục dựng một số lễ hội truyền thống của các dân tộc bản địa như: Mừng lúa mới, mừng nhà rông mới, phục dựng nghi lễ của các dân tộc; trình diễn nghệ thuật chỉnh chiêng, tạc tượng gỗ dân gian, đan lát, dệt thổ cẩm; sinh hoạt văn nghệ dân gian như diễn xướng sử thi Tây Nguyên, hát dân ca; triển lãm ảnh không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên; triển lãm và trình diễn nhạc cụ các dân tộc,… Việc tổ chức festival cồng chiêng Tây Nguyên cũng là hoạt động thiết thực góp phần quan trọng nhằm bảo tồn, phục hồi giá trị không gian văn hóa cồng chiêng của các dân tộc tỉnh Tây Nguyên. Đây cũng là dịp để quảng bá hình ảnh Gia Lai đến bạn bè trong nước và quốc tế, mở rộng cơ hội đón nhận đầu tư, phát triển; đồng thời góp phần tuyên truyền, vận động đồng bào các dân tộc trong tỉnh, khu vực và cả nước giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa, truyền thống của cộng đồng các dân tộc Việt Nam. 5.2. Trải Nghiệm Văn Hóa Cồng Chiêng Tây NguyênDu khách đến Tây Nguyên sẽ được tham gia hàng loạt các nghi thức và lễ hội có sự xuất hiện của cồng chiêng. Đặc trưng nhất là lễ hội cồng chiêng Tây Nguyên được tổ chức hằng năm và luân phiên giữa các tỉnh du lịch nổi tiếng. Tại đây, các lễ hội dân gian sẽ được dựng lại và cũng là nơi tiết tấu cồng chiêng hòa quyện thành giai điệu. Nhằm kêu gọi cộng đồng cùng nhau giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống của dân tộc. Khách du lịch còn được tham gia phục dựng nghi lễ của đồng bào. Bên cạnh đó là trải nghiệm cuộc sống sinh hoạt, làm việc và văn hóa ẩm thực của người Tây Nguyên. Trong lúc diễn ra lễ hội, du khách cùng ca hát, nhảy múa với trai gái bản địa trong tiếng chiêng nhộn nhịp. Thêm vào đó là tham gia các trò chơi dân gian, cùng nhau ăn thịt nướng và uống rượu cần. Ngày này, mô hình du lịch trải nghiệm ở những nơi thôn bản đang dần được nhiều người lựa chọn. Thay vì đến những resort sang chảnh, người người tìm đến nơi rừng núi để vừa nghỉ dưỡng vừa tham gia hoạt động trải nghiệm. Vì thế cồng chiêng Tây Nguyên trở thành sản phẩm du lịch được săn đón. Do đó, để phát huy tối đa giá trị văn hóa này, cần đầu tư hơn nữa vào các mô hình du lịch này nhằm nâng cao đời sống vật chất và chất lượng ngành du lịch Tây Nguyên. Đồng thời góp phần vào việc gìn giữ mà phát huy những truyền thống văn hóa quý báu của dân tộc.
 Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên trải rộng suốt 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Đăk Nông, Lâm Đồng và chủ nhân của loại hình văn hóa đặc sắc này là cư dân các dân tộc Tây Nguyên: Bana, Xêđăng, Mnông, Cơho, Rơmăm, Êđê, Giarai...
Cồng chiêng gắn bó mật thiết với cuộc sống của người Tây Nguyên, là tiếng nói của tâm linh, tâm hồn con người, để diễn tả niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống, trong lao động và sinh hoạt hàng ngày của họ. Cồng chiêng là loại nhạc khí bằng hợp kim đồng, có khi pha vàng, bạc hoặc đồng đen. Cồng là loại có núm, chiêng không núm. Nhạc cụ này có nhiều cỡ, đường kính từ 20cm đến 60cm, loại cực đại từ 90cm đến 120cm. Cồng chiêng có thể được dùng đơn lẻ hoặc dùng theo dàn, bộ từ 2 đến 12 hoặc 13 chiếc, thậm chí có nơi từ 18 đến 20 chiếc. Cồng chiêng Tây Nguyên là loại nhạc cụ độc đáo, đặc sắc và đa dạng. Các dàn cồng chiêng Tây Nguyên lấy thang bồi âm tự nhiên làm cơ sở để thiết lập thang âm của riêng mình. Trong đó, mỗi biên chế của từng tộc người đều cấu tạo bởi thang 3 âm, 5 âm hay 6 âm cơ bản. Song, cồng chiêng vốn là nhạc cụ đa âm, bên cạnh âm cơ bản bao giờ cũng vang kèm một vài âm phụ khác. Thành thử trên thực tế, một dàn 6 chiêng sẽ cho ta tối thiểu 12 âm hay nhiều hơn nữa. Điều đó lý giải tại sao âm sắc cồng chiêng nghe thật đầy đặn và có chiều sâu. Về nguồn gốc, theo một số nhà nghiên cứu, cồng chiêng là "hậu duệ " của đàn đá. Trước khi có văn hóa đồng, người xưa đã tìm đến loại khí cụ đá: cồng đá, chiêng đá... tre, rồi tới thời đại đồ đồng, mới có chiêng đồng... Từ thuở sơ khai, cồng chiêng được đánh lên để mừng lúa mới, xuống đồng; biểu hiện của tín ngưỡng - là phương tiện giao tiếp với siêu nhiên... Tất cả các lễ hội trong năm, từ lễ thổi tai cho trẻ sơ sinh đến lễ bỏ mả, lễ cúng máng nước, lễ mừng cơm mới, lễ đóng cửa kho, lễ đâm trâu.. . hay trong một buổi nghe khan... đều phải có tiếng cồng chiêng như là thứ để nối kết những con người trong cùng một cộng đồng. Theo quan niệm của người Tây Nguyên, đằng sau mỗi chiếc cồng, chiêng đều ẩn chứa một vị thần. Cồng chiêng càng cổ thì quyền lực của vị thần càng cao. Cồng chiêng còn là tài sản quý giá, biểu tượng cho quyền lực và sự giàu có. Vào những ngày hội, hình ảnh những vòng người nhảy múa quanh ngọn lửa thiêng, bên những vò rượu cần trong tiếng cồng chiêng vang vọng núi rừng, tạo cho Tây Nguyên một không gian lãng mạn và huyền ảo. Cồng chiêng do vậy góp phần tạo nên những sử thi, những áng thơ ca đậm chất văn hóa Tây Nguyên vừa lãng mạn, vừa hùng tráng. Ở phần lớn các tộc người, cồng chiêng là nhạc cụ dành riêng cho nam giới. Đó là trường hợp của các tộc người như Gia Rai, Ê Đê Kpah, Ba Na, Xơ Đăng, Brâu, Cơ Ho... Song, có những tộc người thì cả nam lẫn nữ đều có thể sử dụng, như Mạ, M’Nông. Riêng một số ít tộc người như Ê Đê Bih thì chỉ có nữ giới mới được chơi cồng chiêng. Cồng chiêng Tây Nguyên là Di sản văn hóa mang đậm dấu ấn thời gian và không gian. Từ chủng loại, phương pháp kích âm, biên chế và thang âm cho đến hệ thống bài bản và nghệ thuật diễn tấu, chúng ta sẽ bắt gặp những gì của một dải nghệ thuật đa diện từ đơn giản đến phức tạp, từ ít đến nhiều, từ đơn tuyến đến đa tuyến... Trong đó bảo lưu cả những lớp cắt lịch sử của tiến trình phát triển âm nhạc từ thời kỳ sơ khai. ở đây, mọi giá trị nghệ thuật đều nằm trong mối quan hệ tương đồng và dị biệt, xác định cá tính vùng miền của nghệ thuật. Và, với sự phong phú, độc đáo và đa dạng từ toàn bộ đến từng phần, có thể khẳng định vị trí đặc biệt của cồng chiêng Tây Nguyên trong nền âm nhạc dân tộc cổ truyền Việt Nam. Âm nhạc của cồng chiêng Tây Nguyên thể hiện trình độ điêu luyện của người chơi trong việc áp dụng những kỹ năng đánh chiêng và kỹ năng chế tác. Từ việc chỉnh chiêng đến biên chế thành dàn nhạc, cách chơi, cách trình diễn, những người dân dẫu không qua trường lớp đào tạo vẫn thể hiện được những cách chơi điêu luyện tuyệt vời. Với người Tây Nguyên, cồng chiêng và văn hóa cồng chiêng là tài sản vô giá. Âm nhạc cồng chiêng Tây Nguyên không những là một giá trị nghệ thuật đã từ lâu được khẳng định trong đời sống xã hội mà còn là kết tinh của hồn thiêng sông núi qua bao thế hệ. Cồng chiêng Tây Nguyên không chỉ có ý nghĩa về mặt vật chất cũng như những giá trị về nghệ thuật đơn thuần mà nó còn là "tiếng nói" của con người và của thần linh theo quan niệm "vạn vật hữu linh". Ngày 25/11/2005, Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên của Việt Nam đã được UNESCO chính thức công nhận là kiệt tác văn hóa phi vật thể và truyền khẩu của nhân loại. Sau Nhã nhạc Cung đình Huế, Cồng chiêng Tây Nguyên là di sản văn hóa phi vật thể thứ hai của Việt Nam được tôn vinh là di sản của thế giới. ĐỊA CHỈ THƯỞNG THỨC KHÔNG GIAN VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG TÂY NGUYÊN: Lễ hội cồng chiêng Là một lễ hội được tổ chức hàng năm theo hình thức luân phiên tại các tỉnh có văn hoá cồng chiêng trong đó Đắk Lắk là một điểm quan trọng và hay được chọn nhất do vị trí trung tâm văn hoá, chính trị, xã hội của khu vực Tây nguyên nơi có nhiều cồng chiêng nhất ở Việt Nam. Trong lễ hội nghệ nhân của các tỉnh sẽ trình bày, biểu diễn không gian văn hoá của dân tộc và của tỉnh mình. Do mang đậm màu sắc du lịch nên nó thường được giới thiệu trong các chương trình du lịch của tỉnh Đắk Lắk. Hội đua voi ở Buôn Đôn Vị trí: Buôn Đôn thuộc xã Krông Na, huyện Buôn Đôn, tỉnh Đắk Lắk, cách Tp. Buôn Ma Thuột 42km về phía tây bắc. Hội đua voi thường được tổ chức hàng năm vào tháng 3 tại Buôn Đôn. Đến với lễ hội đua voi, du khách sẽ bị cuốn hút trong không khí tưng bừng của ngày hội, với âm vang cồng chiêng và tận mắt chứng kiến những màn trình diễn ngoạn mục bởi các chú voi của núi rừng Buôn Đôn. Hội đua voi là sự kiện văn hóa lớn ở Tây Nguyên, tôn vinh tinh thần thượng võ của người M’Nông, những người dũng cảm, có truyền thống trong việc săn bắt và thuần dưỡng voi rừng. Hội Xuân Tây Nguyên Kéo dài chừng 2 đến 3 tháng, từ ngay đưa lúa vào kho đến ngày sấm ran đầu mùa. Đó là thời gian tạm dừng việc sản xuất để tham gia hội hè, thăm bạn bè… Buôn làng được sửa sang khang trang. Buôn, sóc nọ tiếp buôn sóc kia mở hội đâm trâu. Đâm trâu cúng thần làng, đâm trâu xin thần phù hộ cho từng sóc, đâm trâu nhân lễ bỏ mả để hồn trâu theo người đã khuất về thế giới bên kia. Du khách có dịp hòa mình với không khí của hội lễ, với những trò vui dân gian; được tham dự những điệu múa, lời ca quyện với tiếng cồng, chiêng hào hùng, của những cư dân nơi xứ núi. Hội kéo dài từ tháng 10, 11 đến tháng giêng, tháng hai âm lịch. MỘT SỐ HÌNH ẢNH KHÔNG GIAN VĂN HÓA CỒNG CHIÊNG TÂY NGUYÊN:
Hội đua voi Hội Đâm Trâu
( Nguồn: Trung tâm Thông tin du lịch- Tổng cục du lịch) |
