Tại sao bị covid lại mất khứu giác
|
Mất khứu giác là tình trạng không thể ngửi được mùi, có thể là biểu hiện của một bệnh lý. Đối với bệnh nhân dương tính với Covid – 19, mất khứu giác là chỉ điểm sớm nhất để phát hiện nhiễm Covid – 19, ngay cả khi người bệnh không có các triệu chứng như ho và sốt.
Mất khứu giác là tình trạng không thể ngửi được mùi, mất cảm giác về mùi, có thể là biểu hiện của tình trạng bệnh lý như cảm, viêm xoang, viêm mũi,.. Đối với bệnh nhân dương tính với Covid – 19 (SARS–CoV–2), mất khứu giác là chỉ điểm sớm nhất để phát hiện nhiễm Covid – 19, ngay cả khi người bệnh không có các triệu chứng như ho và sốt. Đối với các trường hợp cảm lạnh và cảm cúm, nghẹt mũi do tích tụ chất nhầy là nguyên nhân gây mất khứu giác. Còn đối với người nhiễm Covid – 19, mất khứu giác một cách đột ngột là triệu chứng đặc trưng, thường xảy ra trước hoặc cùng lúc với những biểu hiện khác và cũng thường không đi kèm với nghẹt mũi, chảy mũi. Tình trạng này có liên quan trực tiếp đến sự hiện diện của virus SARS-CoV-2 trong các tế bào thần kinh khứu giác và tế bào biểu mô mũi mà không có bất cứ sự tắc nghẽn nào. Vì vậy, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật Hoa Kỳ (CDC) đã thêm đưa dấu hiệu rối loạn chức năng khứu giác, điển hình là mất khứu giác mới xuất hiện là triệu chứng của người nhiễm Covid – 19. Tỷ lệ chính xác của triệu chứng mất khứu giác ở bệnh nhân dương tính với Covid – 19 thay đổi đáng kể tùy thuộc vào các nghiên cứu khác nhau cũng như các đặc điểm về nhân khẩu học thuần tập. Tuy nhiên, ước tính cho thấy là mất khứu giác xảy ra ở khoảng 20 – 50% tổng số bệnh nhân nhiễm Covid – 19 trên toàn thế giới. Nhiều nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng mất khứu giác trong nhiễm Covid – 19 phổ biến ở người trẻ hơn so với người lớn tuổi và không có sự khác biệt nhiều giữa nam và nữ. Nhưng một số nghiên cứu khác lại cho thấy những người phụ nữ trẻ có chỉ số BMI cao sẽ có nguy cơ càng cao. Tình trạng mất khứu giác đối với đa số bệnh nhân dương tính với Covid – 19 có xu hướng diễn ra trong khoảng thời gian ngắn (thường là dưới 2 tuần) và sẽ hồi phục nhanh chóng trong vòng 10 ngày. Ở một số bệnh nhân, mất khứu giác có thể tồn tại lâu hơn, thậm chí là không thể hồi phục - đặc biệt với nếu nhiễm Covid – 19 kéo dài. Mất khứu giác thường xuất hiện ở bệnh nhân nhiễm Covid Theo các nhà khoa học, virus SARS-CoV-2 có khả năng làm tổn thương hệ thống khứu giác nơi nhận biết mùi (kết nối giữa mũi và não), là nguyên nhân gây mất khứu giác đột ngột. Có hai loại tế bào liên quan đến chức năng khứu giác bao gồm tế bào hỗ trợ thần kinh (còn gọi là tế bào trung tâm) và tế bào cảm nhận mùi. Ở giai đoạn đầu của đại dịch Covid – 19, các nghiên cứu cho rằng virus SARS-CoV-2 tấn công vào tế bào cảm nhận mùi một cách chọn lọc. Những tế bào này có liên quan đến tế bào cảm nhận mùi ở trong não, điều này gây nên sự lo ngại về việc virus sẽ theo đó lan lên não. Tuy nhiên, giải phẫu tử thi ở người bệnh dương tính với Covid – 19 cho thấy virus SARS-CoV-2 rất hiếm khi xâm nhập lên não nên không chắc chắn về giả thiết tế bào cảm nhận mùi bị tổn thương. Một nghiên cứu của trường Đại học Harvard đã chỉ ra rằng có rất nhiều thụ thể ACE2 ở trong tế bào hỗ trợ thần kinh, còn tế bào cảm nhận mùi thì không có. Virus SARS-CoV-2 chỉ tấn công vào các tế bào có thụ thể ACE2. Vì vậy, giả thuyết về việc virus SARS-CoV-2 tấn công các tế bào hỗ trợ thần kinh dẫn đến mất khứu giác đã dần nhận được nhiều sự đồng thuận của các nhà khoa học. Khi virus SARS-CoV-2 liên kết với thụ thể ACE2 trên các tế bào hỗ trợ thần kinh trong mũi sẽ làm tổn thương và chết các tế bào này. Các lông mao cảm nhận trên tế bào thụ cảm thần kinh khứu giác cũng vì vậy mà mất đi. Do đó, lông mao của tế bào thần kinh không liên kết được với chất tạo mùi gây ra triệu chứng mất khứu giác. Tất cả quá trình này có thể xảy ra rất nhanh chóng, chỉ trong vòng 1 hoặc 2 ngày. Các tế bào hỗ trợ thần kinh (còn gọi là tế bào trung tâm), có thể được tái tạo từ các tế bào gốc. Trong khi triệu chứng mất khứu giác còn đang hiện diện thì các tế bào gốc vẫn có thể tái tạo nhanh chóng các tế bào trung tâm (thường chỉ trong vòng 3 – 7 ngày). Các lông mao trên những tế bào thần kinh khứu giác cũng được tái tạo cho phép chúng liên kết với các chất tạo mùi. Điều này giải thích tại sao chức năng khứu giác lại hồi phục nhanh chóng trong phần lớn các trường hợp. Hệ thống thần kinh khứu giác có thể tự hồi phục nhờ vào sự tái tạo của tế bào gốc nhưng quá trình phục hồi này cần thời gian. Theo thống kê thì có khoảng 90% những người bị mất khứu giác do nhiễm Covid – 19 có thể cải thiện trong vòng bốn tuần. Nhưng có một số bệnh nhân bị tổn thương thần kinh khứu giác khá nghiêm trọng, thậm chí có những trường hợp mất khứu giác kéo dài có thể đến 2 năm, hồi phục không hoàn toàn hoặc loạn khứu giác. Tốt nhất khi có vấn đề về sức khỏe, bệnh nhân nên tới cơ sở y tế để được bác sĩ kiểm tra nhằm có những tư vấn và điều trị phù hợp được tốt nhất. Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 (phím 0 để gọi Vinmec) hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn XEM THÊM: 1. Cơ chế ngửi hoạt động như thế nào? Khứu giác là giác quan đầu tiên chúng ta sử dụng khi vừa chào đời và trung bình cứ mỗi 50 gene lại có 1 gene được giành cho giác quan này. Để ngửi được bình thường phải hội tụ đủ 3 yếu tố sau:
Hoạt động của khứu giác (ngửi) có thể tóm tắt như sau: - Phân tử mùi trong không khí đến vùng ngửi của mũi (trần của mỗi hốc mũi), được các tế bào khứu giác tiếp nhận và tín hiệu về trung ương dưới dạng xung thần kinh. - Các xung thần kinh sẽ đến hành khứu giác rồi sau đó đến đồi thị (các vị trí trong não) và cuối cùng là vỏ não. - Vỏ não sẽ phân tích và giúp chúng ta nhận ra mùi hương đó gì. 2. Mối liên hệ giữa COVID-19 và chứng mất khứu giác (mất ngửi) Trong số những người bị nghẹt mũi và chảy nước mũi, sự tắc nghẽn vật lý của mũi với chất nhầy sẽ làm giảm mùi. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân COVID-19 bị mất khứu giác thường không bị nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi. Điều này là do: - SARS-CoV-2 xâm nhập vào tế bào chủ yếu thông qua sự tương tác giữa protein Spike của virus (protein S) và thụ thể Angiotensin-Converting Enzyme 2 (ACE2) trong tế bào đích. Thông thường, vị trí SARS-CoV-2 xâm nhập là phổi và đường tiêu hóa. Mới đây, các nhà khoa học còn phát hiện ra một enzym furin protease làm tăng khả năng lây nhiễm SARS-CoV-2, đồng thời cung cấp một con đường để virus xâm nhập vào hệ thống thần kinh trung ương, trong đó có khứu giác (vì tế bào mũi có mật độ thụ thể ACE2 cao). - SARS-CoV-2 đi vào thần kinh trung ương thông qua thần kinh khứu giác (số 1) hoặc dây thần kinh sinh ba (số 5). Ban đầu, nhiễm trùng và viêm thần kinh trung ương có thể tương đối nhẹ và gây tổn thương khứu giác. Nguyên nhân của mất khứu giác liên quan đến COVID-19 có thể là kết quả của sự tắc nghẽn các khe khứu giác, do đó ngăn cản sự kích hoạt các tế bào thần kinh cảm giác trong biểu mô khứu giác. - Có một tế bào khác trong mũi nằm cạnh các tế bào thần kinh khứu giác được gọi là tế chống đỡ biểu hiện ACE2. Các tế bào này có chức năng hỗ trợ cho các tế bào thần kinh khứu giác trong mũi và có thể chết do nhiễm trùng. Tuy nhiên, việc mất đi các tế bào chống đỡ không dẫn đến cái chết của các tế bào thần kinh khứu giác mà gây ra rối loạn chức năng cảm giác (gây ra bởi sự co lại của lông mao), điều này có thể giải thích cho việc mất khứu giác đột ngột. Phần lớn bệnh nhân COVID-19 bị mất khứu giác thường không bị nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi. 3. Xử trí mất khứu giác hậu COVID-19 Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những bệnh nhân bị rối loạn khứu giác có thể hồi phục từ 15 đến 20 ngày sau khi bệnh khởi phát. Điều này có nghĩa là rất nhiều người sẽ tự cải thiện tình trạng ngửi mà không cần điều trị cụ thể nào. Tuy nhiên, có không ít trường hợp rối loạn khứu giác kéo dài quá thời gian đó cần điều trị thích hợp. Dưới đây là một số liệu pháp được đưa ra dựa trên bằng chứng khoa học: 3.1 Huấn luyện khứu giác Huấn luyện khứu giác được coi là phương pháp điều trị thay thế duy nhất hiện nay cho chứng mất khứu giác hậu COVID-19 có cơ sở khoa học vững chắc. Mục đích của liệu pháp này là kết hợp trí nhớ và khứu giác. Trong 12 tuần, bệnh nhân thực hiện một buổi vào buổi sáng trước khi ăn sáng và một buổi vào buổi tối trước khi ăn tối. Bệnh nhân được khuyên nên ngửi 6 loại tinh dầu như sả, hoa hồng, đinh hương, phong lữ hoa hồng, bạc hà và hạt cà phê; cố gắng nhận biết mùi mà không được đọc nhãn ghi trên chai.
3.2 Sử dụng caffeine Việc sử dụng caffeine cho mục đích này dựa trên ái lực của nó với các thụ thể adenosine A2A. Caffeine đối kháng với thụ thể adenosine A2A trong khứu giác, là một trong những vùng chính bị ảnh hưởng bởi SARS-CoV-2. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng caffeine giúp tăng cường khứu giác ở những người bị COVID-19. Tỷ lệ phục hồi thấp nhất liên quan đến những bệnh nhân có bệnh nền như đái tháo đường, tăng huyết áp và bệnh tim, trong khi những người không có bệnh nền phục hồi nhanh hơn sau khi uống cà phê. Việc sử dụng cà phê như một chiến lược phục hồi khứu giác trong chứng mất khứu giác đã được áp dụng theo các biến thể khác nhau. Sử dụng các mùi như mùi thảo mộc, gừng, bạc hà, cà phê và chanh để giúp bệnh nhân xác định các mùi khác nhau. Nhiều nghiên cứu chứng minh rằng caffeine giúp tăng cường khứu giác ở những người bị COVID-19. Axit retinoic (RA) - một chất chuyển hóa của vitamin A, là một trong những nội tiết tố của tuyến giáp. Đây là một chất điều hòa phiên mã quan trọng trong quá trình phát triển và tái tạo mô. Vitamin A có thể thúc đẩy khả năng tái tạo biểu mô thần kinh khứu giác. 3.4 Axit alpha-lipoic (ALA) Các nhà khoa học đã tìm thấy mức độ cao hơn của cytokine TNF-α (tiền viêm) trong biểu mô khứu giác ở những bệnh nhân mắc COVID-19, cho thấy rằng tình trạng viêm trực tiếp của biểu mô khứu giác có thể đóng một vai trò trong việc mất khứu giác cấp. Theo các báo cáo trước đây, axit alpha-lipoic (ALA) có thể làm giảm hoạt động của ACE2 sau khi SARS-CoV-2 sao chép, dẫn đến ức chế sự biểu hiện của các cytokine gây viêm. Tuy nhiên, các tác dụng phụ thường gặp về thần kinh bao gồm nhức đầu, chóng mặt và lú lẫn. Hướng dẫn của Hiệp hội Mũi học Anh cho hay, ALA không được khuyến cáo cho bệnh nhân mất khứu giác như một triệu chứng đơn lẻ trong hơn 2 tuần hoặc sau khi giải quyết bất kỳ triệu chứng COVID-19 nào khác. 3.5 Corticoid Hiệp hội Mũi học Anh khuyến cáo sử dụng corticoid dạng xịt mũi ở bệnh nhân mất khứu giác hậu COVID-19 trong hơn 2 tuần liên quan đến các triệu chứng ở mũi, nhưng không khuyến cáo sử dụng dạng uống. Có thể sử dụng một số biệt dược corticoid dạng xịt mũi như: Beclometasone, budesonide và fluticasone. Mặc dù không có dữ liệu kết luận về việc sử dụng corticoid cho chứng mất khứu giác hậu COVID-19, nhưng có bằng chứng rõ ràng cho thấy hiệu quả của loại thuốc này ở những bệnh nhân có hội chứng suy hô hấp nặng cần thở máy vì hoạt tính của nó giúp giảm viêm trong hệ thống hô hấp. Tuy nhiên, thuốc này có rất nhiều tác dụng phụ khi sử dụng không hợp lý như loãng xương, tăng nguy cơ nhiễm trùng, tăng huyết áp, tăng đường huyết, tăng nguy cơ loét dạ dày tá tràng, tăng nhãn áp, glocom, da teo mỏng, hội chứng Cushing (hiện tượng mặt tròn như mặt trăng, lắng đọng mỡ ở vùng cổ, lưng trong khi chân tay teo nhỏ)… Corticoid dạng hít thường không gây tác dụng phụ nghiêm trọng, một số tác dụng phụ thường gặp (nấm miệng, khàn giọng) nên cần hết sức cẩn trọng khi sử dụng. 3.6 Theophylline Một nghiên cứu toàn diện liên quan đến những bệnh nhân bị mất khứu giác hậu COVID-19 đã xác định rằng mức độ cAMP và cGMP (chất truyền tin) trong nhầy mũi thấp hơn so với những người khỏe mạnh. Theophylline được cho là có tác dụng làm tăng các chất dẫn truyền thứ cấp, chẳng hạn như cAMP và cGMP, do đó hỗ trợ tái tạo biểu mô thần kinh khứu giác. Điều trị bằng đường uống của nhóm này bị hạn chế do các tác dụng phụ bao gồm rối loạn giấc ngủ, tiêu hóa, nhịp tim nhanh, lo lắng. Mặt khác, sự cải thiện triệu chứng khi sử dụng thuốc này qua đường xịt mũi diễn ra nhanh hơn và không gây ra bất kỳ tác dụng phụ toàn thân nào. 4. Lời khuyên của thầy thuốc Người bệnh mất khứu giác hậu COVID-19 nên: - Chỉ dùng thuốc khi được sự thăm khám và tư vấn từ bác sĩ, đặc biệt là với corticoid. - Vệ sinh môi trường xung quanh, tránh khói bụi làm kích thích phản ứng viêm ở đường thở trên. - Chế độ dinh dưỡng hợp lý, tăng cường các hoạt động thể chất để nâng cao sức khỏe. - Đối với bệnh nhân có tiền sử bệnh dị ứng như viêm mũi dị ứng, hen… cần hết sức tránh các tác nhân dị ứng. - Luyện tập thường xuyên các bài tập phục hồi khứu giác. Cập nhật ngày 23/3/2022 |
