Ngành nông nghiệp đang đối mặt với một trong những thách thức lớn như biến đổi khí hậu và ô nhiễm môi trường. Khoảng 30.000 loài cỏ dại, 10.000 loài côn trùng cùng nhiều loại nấm bệnh, vi khuẩn, virus ảnh hưởng đến cây trồng. Nông nghiệp càng thâm canh thì nguy cơ sâu bệnh càng nhiều. Làm thế nào để nuôi sống chín tỷ người trên thế giới vào năm 2050 theo cách bền vững, thân thiện với môi trường?
Theo các chuyên gia khuyến nông, dùng thuốc bảo vệ thực vật là một trong những cách góp phần hạn chế sâu bệnh, mùa màng ít bị hư hại, song cũng không nên lạm dụng.
Người nông dân cần sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hợp lý để hạn chế ảnh hưởng đến môi trường, khiến nhiều loài thiên địch của sâu bọ biến mất, tăng giá thành đầu tư... Tạo ra nông sản tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, không an toàn có thể khiến người nông dân thua thiệt ngay chính trên sân nhà. Bà con cần nắm nguyên tắc gồm đúng thuốc, đúng liều, đúng lúc và đúng cách.
Nắm rõ nguyên tắc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật
Đúng thuốc: mỗi loại sâu bệnh lại có những đặc tính khác nhau. Bệnh nào thì dùng thuốc đó. Chọn đúng thuốc mới cho hiệu quả bảo vệ năng suất cây trồng. Sản phẩm cần chất lượng, thân thiện môi trường, tránh loại không có trong danh mục cho phép. Bà con có thể tải phần mềm tra cứu Thuốc bảo vệ thực vật miễn phí của Cục Bảo vệ thực vật [Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn] để tìm hiểu hoạt chất có trong thuốc, hàm lượng, liều lượng và cách sử dụng.
Đúng liều: liều lượng thuốc được hướng dẫn trên bao bì của nhà sản xuất, không nên lạm dụng vì lượng dư thừa có thể ảnh hưởng đến các sinh vật có lợi khác, bất lợi đến chính cây trồng. Nông sản khi thu hoạch có thể bị tồn dư thuốc trừ sâu. Nếu tự ý giảm liều lượng khiến cho sâu bệnh không bị tiêu diệt mà còn gây lờn thuốc, khó khăn hơn.
Đúng lúc: các loại sâu bệnh có thể phát triển mạnh ở từng giai đoạn khác nhau. Dựa vào kinh nghiệm làm nông, bà con có thể phát hiện những thời điểm sớm sâu bệnh sinh sôi, phát triển để phun thuốc đúng lúc. Các thời điểm phù hợp để phun thuốc bảo vệ thực vật như trời râm mát, không mưa, không gió to... Hạn chế phun thuốc trừ sâu bệnh vào lúc cây mới ra hoa, trổ bông, sắp đến thời gian thu hoạch.
Đúng cách: thuốc bảo vệ thực vật dạng viên, dạng pha với nước... sẽ có cách sử dụng khác nhau. Người nông dân nên đọc kỹ hướng dẫn của nhà sản xuất để dùng đúng cách. Khi phun cần chú ý dùng ngay trên sâu bệnh, tính toán hướng gió nếu thuốc thuộc dạng phun. Bà con cũng cần trang bị dụng cụ, thiết bị lao động cần thiết...
Một nông dân Hà Tĩnh phun thuốc khi vừa gieo mạ. Ảnh: Đức Hùng.
Sản xuất, quản lý thuốc bảo vệ thực vật hướng đến môi trường
Nhiều năm nay, cơ quan chức năng và nhà sản xuất tổ chức nhiều chương trình, cung cấp tài liệu hướng dẫn bà con dùng thuốc an toàn, có trách nhiệm, giảm lượng dùng nhưng không làm ảnh hưởng đến năng suất cây trồng. Ngành công thương cũng như ngành bảo vệ thực vật từng bước siết chặt thị trường thuốc trừ sâu bệnh trên cây trồng, góp phần ổn định sản xuất nông nghiệp...
Việt Nam hiện quản lý thuốc theo danh mục, có hơn 4.000 loại được phép sử dụng. Mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật tức các chất tồn dư trong thực phẩm do sử dụng thuốc bảo vệ thực vật [MRL] cho phép phải tuân thủ theo quy định.
Thông qua các chương trình như "1 phải 5 giảm", "3 giảm 3 tăng", trong đó có giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật của Bộ Nông nghiệp và phát triển nông thôn mà hiện nay chất lượng nông sản tăng lên đáng kể. Một số trái cây của Việt Nam đạt tiêu chuẩn như GlobalGAP, được xuất khẩu sang nhiều nước, có mặt ở những thị trường khó tính như Nhật, châu Âu, Mỹ.
Nhiều công ty sản xuất đẩy mạnh nghiên cứu sản phẩm thân thiện môi trường, hướng đến sự phát triển bền vững trong ngành nông. Thuốc phải đáp ứng yêu cầu nghiêm ngặt về đăng ký sử dụng của cơ quan chức năng để không gây ra rủi ro cho con người, động vật, môi trường.
Song trên thị trường hiện nay có nhiều loại thuốc bảo vệ thực vật. Cùng một loại sâu bệnh trên một loại cây trồng có thể có hàng chục sản phẩm của những công ty khác nhau. Tại một đại lý có đến hàng trăm nhãn thuốc bảo vệ thực vật với nhiều công dụng, hiệu quả. Đại lý và người nông dân có nhiều sự lựa chọn trong mua bán, sử dụng song cũng khiến họ lúng túng.
Anh Kiên [chủ một cửa hàng tại Long An] cho biết, lắm lúc cửa hàng bán thuốc cũng dựa vào thói quen. Người nông dân cũng vì vậy dễ mua phải hàng kém chất lượng, hàng nhái hàng giả, ảnh hưởng đến năng suất, chất lượng nông sản.
Công nghệ in 3D, mã QR giúp nhận diện sản phẩm chính hãng
Người nông dân nên tìm hiểu và chọn mua sản phẩm chính hãng của thương hiệu lớn, bán ở các cửa hàng quen thuộc, uy tín. Cần tránh mua phải hàng giả, hàng nhái vì những sản phẩm này không đảm bảo các tiêu chuẩn chất lượng. Sử dụng điện thoại thông minh kiểm tra mã QR, Cap-seal trên sản phẩm là một trong những cách để phân biệt hàng thật, hàng giả.
Nếu chọn mua sản phẩm của Bayer, bà con còn có thể phân biệt hàng chính hãng bằng cách tải miễn phí ứng dụng Bayer CapSeal Advanced phiên bản tiếng Việt tại App Store của Iphone và CH Play cho các dòng điện thoại Android; mua hàng chính hãng, trực tiếp qua mạng với ứng dụng MyAgrolink của Bayer.
Người nông dân nên biết rõ sản phẩm mình cần, kiểm tra kỹ logo Bayer trên sản phẩm trước khi mua, không mua hàng không rõ nguồn gốc, bán trôi nổi trên thị trường.
Logo Bayer in 3D, quét mã QR trên sản phẩm giúp phân biệt hàng thật, giả.
Cùng với nỗ lực của nhà nước, các doanh nghiệp thuốc có uy tín phát triển công nghệ, phương án hỗ trợ nông dân nhận dạng và chọn lựa đúng sản phẩm chính hãng, nâng cao hiệu quả sử dụng.
Giải pháp sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sao cho hợp lý phải đến từ nhiều phía. Nhưng quan trọng vẫn là người nông dân chọn đúng sản phẩm chất lượng, thân thiện môi trường và dùng đúng cách để nông sản an toàn, nâng cao năng suất. Đó cũng là cách để phát triển nền nông nghiệp bền vững.
Kim Uyên
Sử dụng thiết bị bay không người lái phun thuốc bảo vệ thực vật trên cây trồng góp phần bảo vệ sức khoẻ, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, giảm lượng thuốc sử dụng, tránh tồn dư hóa chất trên sản phẩm sau thu hoạch.
PTĐT - Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật [BVTV] trong nông nghiệp là một trong những giải pháp bảo vệ, giúp tăng năng suất cây trồng, nhưng để việc kinh doanh sử dụng thuốc an toàn, có hiệu quả cần sự vào cuộc của các cơ quan quản lý Nhà nước và sự chung tay của người dân để không gây ô nhiễm môi trường, đảm bảo sức khỏe của con người.
Phú Thọ là tỉnh có cơ cấu nhiều loại giống cây trồng, được phân bố đều trên nhiều vùng sinh thái khác nhau. Theo thống kê, hàng năm toàn tỉnh có diện tích trồng lúa khoảng 62 nghìn ha, ngô khoảng 18 nghìn ha, rau trên 14 nghìn ha, chè trên 16 nghìn ha, cây ăn quả khoảng 13 nghìn ha trong đó: Cây có múi [bưởi, cam] 5,5 nghìn ha, cây nhãn, vải 1,7 nghìn ha; diện tích rừng trồng trên 120 nghìn ha. Để cây trồng hạn chế thiệt hại do dịch hại gây ra, công tác chăm sóc, bảo vệ là hết sức cần thiết, trong đó việc sử dụng thuốc BVTV đúng cách là biện pháp hữu hiệu. Hiện nay, trên địa bàn tỉnh có 433 cơ sở buôn bán thuốc BVTV đã được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện, trong kinh doanh khoảng trên 300 loại thuốc BVTV. Những năm qua, Sở Nông nghiệp và PTNT đã chỉ đạo các đơn vị trong ngành tăng cường công tác tuyên truyền, tập huấn, hướng dẫn người dân sử dụng thuốc BVTV đảm bảo an toàn, hiệu quả theo nguyên tắc 4 đúng: Đúng thuốc, đúng lúc, đúng nồng độ, liều lượng và đúng cách; đồng thời tăng cường hướng dẫn công tác thu gom bao bì thuốc BVTV sau sử dụng để giảm thiểu tác hại của thuốc BVTV đối với sức khỏe con người và môi trường. Theo kết quả thanh tra, kiểm tra sử dụng thuốc trên địa bàn những năm qua, việc sử dụng thuốc BVTV nói chung trên đồng ruộng, vườn đồi của người nông dân và các doanh nghiệp cơ bản đã được thực hiện theo nguyên tắc 4 đúng, đảm bảo theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất ghi trên bao bì. Xã Tu Vũ, huyện Thanh Thủy là xã thuần nông có nhiều diện tích đất nông nghiệp. Ngoài sản xuất lúa, nhân dân còn có truyền thống sản xuất rau, củ, quả quanh năm với diện tích và quy mô lớn, có nhiều loại rau màu phong phú, nhiều gia đình đã gieo trồng 4-6 lứa rau/năm. Để sản xuất hiệu quả, UBND xã đã tập trung lãnh đạo, bám sát Nghị quyết Đảng bộ xã, cùng với Hợp tác xã rau an toàn đi sâu vào mô hình rau an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP. Ngay từ khi bắt tay vào sản xuất, các cán bộ kỹ thuật trực tiếp hướng dẫn bà con quy trình sản xuất rau theo quy trình VietGAP để xuất khẩu.
Ông Nguyễn Đăng Khoa - Bí thư Đảng ủy xã cho biết: Để bảo đảm chất lượng đầu ra, lãnh đạo xã thường xuyên cùng Ban giám đốc HTX tuyên truyền, nhắc nhở thành viên chấp hành nghiêm quy trình VietGAP. Các thành viên đều phải trải qua các lớp tập huấn, hướng dẫn về quy trình sản xuất rau an toàn từ khâu làm đất, xử lý các mầm bệnh có trong đất để tránh nguy cơ nhiễm bệnh cho rau, chọn giống, chăm sóc, chương trình quản lý dịch hại tổng hợp trên cây rau, cách xử lý và sử dụng thuốc trừ sâu sinh học thích hợp… cho đến lúc thu hoạch. Ngoài ra, HTX còn kiểm soát chặt chẽ việc sử dụng các loại thuốc BVTV theo nguyên tắc 4 đúng: Đúng thời điểm, đúng thời gian cách ly, đúng liều lượng và đúng bệnh. Một trong những vấn đề được HTX quan tâm là phòng trừ sâu bệnh, côn trùng hại cây, đặc biệt loại rau màu cho quả như mướp, nặc này… Thay vì dùng thuốc, các thành viên chủ động sử dụng bẫy dính để bắt côn trùng hoặc dùng các chế phẩm tương tự thuốc trừ sâu sinh học được làm từ rượu, tỏi... hoàn toàn không sử dụng thuốc trừ sâu. Chính vì vậy, sản phẩm rau của HTX luôn đảm bảo không có lượng thuốc BVTV hay các chất hóa học khác tồn dư trong rau, củ, quả, đáp ứng tiêu chuẩn vào các siêu thị, cửa hàng nông sản sạch hay xuất khẩu.
Cửa hàng buôn bán thuốc BVTV của hộ bà Đặng Thị Xuân, xã Hương Cần, huyện Thanh Sơn được cấp đầy đủ chứng chỉ hành nghề kinh doanh thuốc BVTV. Bà Đặng Thị Xuân - Chủ cửa hàng buôn bán thuốc BVTV xã Hương Cần, huyện Thanh Sơn cho biết: Trạm trồng trọt và BVTV cũng thường xuyên hướng dẫn, tập huấn cho tôi kiểm tra thuốc khi kinh doanh đảm bảo về chất lượng, hạn sử dụng. Khi bà con đến mua tôi cũng hướng dẫn cho bà con cách phun, loại thuốc như thế nào cho phù hợp, an toàn. Đồng thời tư vấn cho bà con mua thuốc có nguồn gốc, xuất xứ, có hóa đơn chứng từ đầy đủ. Để các cơ sở buôn bán thuốc hoạt động hiệu quả, năm 2020 Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật mở các lớp tập huấn bồi dưỡng chuyên môn, văn bản pháp luật mới cho người buôn bán thuốc BVTV, đồng thời lấy 20 mẫu thuốc BVTV gửi kiểm định chất lượng, kết quả 18/20 mẫu đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, 1 mẫu không đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật công bố, 1 mẫu là thuốc giả. Tiến hành kiểm tra đột xuất đối với 2 cơ sở buôn bán thuốc BVTV, ban hành quyết định xử phạt 2 tổ chức vi phạm buôn bán thuốc BVTV kém chất lượng và buôn bán thuốc BVTV giả. Đồng thời khuyến khích các địa phương triển khai xây dựng bể chứa bao gói thuốc BVTV sau sử dụng trên đồng ruộng chưa đáp ứng theo quy định của pháp luật, đến nay toàn tỉnh có trên 6.000 bể chứa gồm cả xây mới và hiện có. Cùng với đó, Chi cục đẩy mạnh công tác tuyên truyền các văn bản pháp luật chuyên ngành đến với tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động trồng trọt và bảo vệ thực vật. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, ở một số nơi vẫn còn tình trạng sử dụng thuốc BVTV không tuân thủ nguyên tắc 4 đúng, vứt bao bì bừa bãi trên đồng ruộng, gần nguồn nước làm ảnh hưởng trực tiếp đến cây trồng, đến môi trường đất, nước, không khí, đến các loài sinh vật khác, đặc biệt là ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp đến sức khỏe con người. Nguyên nhân, do hiểu biết kỹ thuật, nhận thức về trách nhiệm của người buôn bán, sử dụng thuốc còn hạn chế; do thói quen của người dân dựa vào thuốc hóa học, thiếu quan tâm đến các biện pháp thân thiện môi trường; lực lượng thanh tra, kiểm tra còn mỏng; vai trò của chính quyền cơ sở trong việc tuyên truyền, hướng dẫn, kiểm tra, giám sát việc buôn bán, sử dụng thuốc BVTV, thu gom bao gói sau sử dụng chưa được phát huy và quan tâm đúng mức.
Về giải pháp quản lý đối với việc buôn bán, sử dụng thuốc BVTV trong thời gian tới, ông Phan Văn Đạo - Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết: Cần tiếp tục tuyên truyền, khuyến cáo cho cộng đồng, người buôn bán, sử dụng nâng cao nhận thức về thuốc BVTV an toàn, hiệu quả theo nguyên tắc 4 đúng, nhất là trong sử dụng thuốc BVTV, thu gom và tiêu hủy triệt để bao gói thuốc sau sử dụng. Đẩy mạnh công tác đào tạo, tập huấn, nâng cao trình độ nguồn nhân lực và cơ sở vật chất kỹ thuật, trang thiết bị phục vụ công tác quản lý; tiếp tục đánh giá, phát hiện và kiến nghị Bộ Nông nghiệp và PTNT tiếp tục rà soát danh mục thuốc BVTV, đưa ra khỏi danh mục đối với thuốc, hiệu quả thấp hoặc có nguy cơ gây độc hại cho môi trường và con người. Phát huy vai trò của tổ chức đoàn thể và chính quyền trong việc tuyên truyền, khuyến cáo, giám sát việc buôn bán, sử dụng thuốc BVTV của người dân trên địa bàn tỉnh. Tăng cường vai trò trách nhiệm của Đoàn thanh tra liên ngành cấp huyện trong công tác thanh tra, kiểm tra về kinh doanh, buôn bán, sử dụng thuốc trừ cỏ, phát hiện và xử lý nghiêm minh, kịp thời các vi phạm.