Một buổi sáng, bạn vừa thức giấc ngồi dậy và có cảm giác nhà cửa xoay tròn như đảo lộn. Ngay cả khi nằm xuống lại, bạn càng cảm thấy chóng mặt dữ dội khi quay đầu cổ về một hướng nào đó, cơn chóng mặt kéo dài chỉ vài mươi giây cho đến hơn một phút và lặp đi lặp lại, có thể kèm nôn ói nhiều, nặng đầu, thì đó chính là triệu chứng điển hình của chứng “Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính”
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính rất thường gặp ở mọi lứa tuổi, cả hai giới ,nhưng ưu thế ở tuổi trung niên. Cảm giác chóng mặt xảy đến rất đột ngột với cường độ mạnh dễ gây cho bệnh nhân cảm giác hoang mang sợ hãi như thể lo sợ tình huống tai biến mạch máu não sắp xảy ra. Chúng ta hãy cùng tìm hiểu cơ chế xảy ra chóng mặt & một biểu hiện thường gặp “chóng mặt tư thế kịch phát lành tính” mà mọi người hay thường gọi như là một trạng thái bệnh lý chung chung là “Rối loạn tiền đình”.
- Chóng mặt tư thế xảy ra ở một tư thế đầu đặc biệt, luôn luôn phối hợp với thương tổn tiền đình ngoại biên nhưng cũng có thể do rối loạn tiền đình trung ương [cuống não hay tiểu não]. Chóng mặt tư thế lành tính là nguyên nhân thường gặp nhất trong tiền đình ngoại biên chiếm đến 30% trường hợp . Yếu tố thúc đẩy có thể là do nhiễm trùng hoặc những rối loạn khác của tai trong hay chấn thương đầu trước đó ,ngoài ra còn hay xảy ra ở người lớn tuổi do thoái hoá hệ thống tiền đình nhưng cũng trong nhiều trường hợp không xác định được nguyên nhân.
Cơ sở sinh lý bệnh
Cơ sở sinh lý bệnh của chóng mặt tư thế lành tính là do sỏi kênh thính giác [canalolithiasis] kích thích ống bán khuỵên do những mảnh bềnh bồng trong lớp nội dịch
Đặc điểm của hội chứng
- Hội chứng có đặc điểm là những đợt chóng mặt ngắn có thể phối hợp với nôn & buồn nôn.
- Triệu chứng có thể xuất hiện khi thay đổi tư thế nhưng thường nặng nhất là khi nằm nghiêng về một bên với tai thương tổn nằm về bên dưới, nó cũng thường xảy ra khi bạn nằm xuống hoặc khi bạn nằm lăn trên gường, hoặc khi bạn nằm ngủ dậy vào buổi sáng .
- Đợt chóng mặt điển hình kéo dài vài tuần,rồi tự hết & tái phát lại trong một số trường hợp
Bạn cần phải đến gặp bác sỹ ngay khi có những triệu chứng sau
- Đau đầu mới xuất hiện hoặc dữ dội
- Nhìn mờ /nhìn đôi
- Mất thính lực
- Nói đớ
- Yếu và tê tay chân
- Mất ý thức
- Đau ngực hoặc tim đập nhanh/chậm bất thường
Mặc dù không thường gặp, nhưng trên đây là những biểu hiện khác thường không phải là cơn chóng mặt tư thế lành tính, mà là báo hiệu các bệnh lý nghiêm trọng khác như Đột quỵ, U não, hoặc bệnh lý tim mạch.
PHƯƠNG PHÁP PHÒNG TRÁNH CHÓNG MẶT
1. Chế độ ăn khi bị chóng mặt [CM]
Khi có sự thay đổi [tăng hay giảm] về thể tích Dịch trong các thành phần của Tai Trong thì có thể gây khởi phát cơn CM. Vì vậy, những bệnh nhân thường bị tái phát CM cần điều chỉnh chế độ ăn để tránh làm thay đổi thể tích Dịch ở các cơ quan trong cơ thể.
- Uống đủ Nước mỗi ngày. Bổ sung thêm nước nếu bị khát, cảm giác đầu nhẹ bồng bềnh, vận động nhiều hay trời nóng.
- Hạn chế các loại thức Ăn- uống Ngọt hay Mặn qúa vì sẽ làm tăng thể tích dịch của cơ thể và của Tai trong.
- Tránh uống Cà phê hay thức uống có Cồn [Bia, Rượu] vì sẽ làm ù tai nặng hơn, gây lợi tiểu làm mất nước.
- Tránh những loại thực phẩm có chứa Acid amin Tyramine vì nó có thể gây khởi phát bệnh Migraine [thể Nhức đầu kèm CM], như: Rượu vang đỏ, Gan gà, Thịt xông khói, Sữa chua, Chocolate, Chuối, Cam- Quýt- Chanh, trái Sung, Phô-mai, các loại Hạt.
2. Một số chất có thể làm nặng thêm các triệu chứng rối loạn Tiền đình
Một số chất có thể làm nặng thêm các triệu chứng rối loạn Tiền đình, như: thuốc Kháng viêm không-Steroid [vd: Aspirin có thể làm ù tai hơn; Ibuprofen gây giữ nước, rối loạn chất Điện giải], chất Nicotine [trong thuốc lá, gây biến chứng teo hẹp mạch máu trong cơ thể, làm tăng huyết áp, giảm máu đến vùng Tai trong].
3. Chú ý
Những trường hợp Chóng mặt [CM] lành tính do Tư thế có thể được khắc phục khi thực hiện một số biện pháp sau ngay tại nhà:
- Tránh thay đổi tư thế đột ngột: đặc biệt từ tư thế Nằm để Đứng dậy hay Xoay đầu. Phải tưởng tượng trong đầu có 1 ly nước đầy, khi đổi tư thế không được làm “sánh đổ nước” ra ngoài vì sẽ gây CM. Từ tư thế Nằm phải chuyển từ từ sang Ngồi, giữ nguyên tư thế trong một ít phút, rồi mới từ từ Đứng dậy. Luôn giữ Đầu nhìn thẳng phía trước, không cúi xuống hay xoay đầu qua lại.
- Cố gắng Nằm nghỉ ngơi trên giường, tránh ánh sáng chói vì phần lớn các cơn CM sẽ tự mất đi sau vài tuần. Tránh lo lắng, căng thẳng tinh thần, hạn chế suy nghĩ, đọc sách, xem tivi. Tránh lái xe, điều khiển máy móc hay trèo thang khi bị CM hay khi đang uống những thuốc điều trị CM gây buồn ngủ
BS. HUỲNH VĂN PHỤNG
Chuyên khoa Thần Kinh – BV Hoàn Mỹ Sài Gòn
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính hay chóng mặt kịch phát lành tính là một nguyên nhân phổ biến của rối loạn tiền đình ngoại biên. Người bệnh thường trải qua một loạt triệu chứng chóng mặt, choáng váng, mất thăng bằng trong thời gian ngắn. Mời bạn cùng Hello Bacsi tìm hiểu rõ hơn về tình trạng này trong bài viết sau đây.
Tìm hiểu chung
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính là gì?
Chóng mặt tư thế kịch phát lành tính [BPPV] là một tình trạng rối loạn hệ thống tiền đình xảy ra khi thay đổi vị trí của đầu đột ngột, chẳng hạn như khi ngẩng đầu lên hoặc xuống, nằm xuống hay ngồi dậy bất ngờ. Khi đó, người bệnh sẽ cảm thấy bị chóng mặt khi thay đổi tư thế từ nhẹ đến nặng, kéo dài trong vài phút. Đó là cảm giác bạn cảm thấy bản thân hoặc mọi thứ xung quanh đang quay vòng vòng.
Khi phân tích từng từ trong tên gọi, bạn có thể hiểu hơn về tình trạng này:
- Chóng mặt: Đây là cảm giác không định vị được tư thế trong không gian, khó giữ thăng bằng cho cơ thể, cảm thấy mọi thứ như đang xoay vòng tròn.
- Tư thế: Tức là tình trạng chóng mặt xảy ra khi tư thế của bạn thay đổi đột ngột, khiến vị trí của đầu thay đổi hoặc khi có một số chuyển động nhất định.
- Kịch phát: Chỉ thời gian xuất hiện hiện tượng này thường bất ngờ, đột ngột trong thời gian ngắn.
- Lành tính: Mô tả mức độ nguy hiểm của tình trạng này. Lành tính nghĩa là không gây nguy hiểm đến tính mạng.
Tình trạng chóng mặt này có thể tự đến và đi trong vòng vài tuần. Tuy vậy, nó cũng có thể tái phát nhiều lần.
Triệu chứng
Dấu hiệu và triệu chứng của cơn chóng mặt tư thế kịch phát lành tính
Các dấu hiệu và triệu chứng thường gặp ở người bị tình trạng này là:
- Chóng mặt, choáng váng
- Cảm giác mọi thứ xung quanh đang xoay tròn hoặc di chuyển
- Mất thăng bằng hoặc không đứng vững
- Buồn nôn, nôn mửa
Các triệu chứng có thể tự hết mà không cần can thiệp y tế, thường kéo dài dưới 1 phút. Các đợt chóng mặt tư thế có thể không xuất hiện trong thời gian dài nhưng tái phát sau đó.
Dấu hiệu và triệu chứng có thể khác nhau ở mỗi người nhưng hầu như luôn xảy ra khi vị trí của đầu bị thay đổi đột ngột. Chẳng hạn như: một số người có thể cảm thấy ngủ nằm nghiêng bị chóng mặt, choáng khi thay đổi tư thế hoặc mất thăng bằng khi đứng, đi bộ.
Rung giật nhãn cầu thường hay xảy ra cùng với các triệu chứng chóng mặt tư thế kịch phát lành tính.
Khi nào bạn nên đến gặp bác sĩ?
Mặc dù tình trạng chóng mặt thường không phải là dấu hiệu cảnh báo một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Tuy nhiên, nếu cảm thấy chóng mặt, choáng váng kèm theo các triệu chứng sau, hãy đến cơ sở y tế gần nhất ngay lập tức:
- Đau nhức đầu dữ dội hoặc cảm giác đau chưa từng có trước đây
- Sốt
- Nhìn đôi [song thị] hay mất thị lực
- Mất thính lực
- Gặp khó khăn khi nói chuyện
- Yếu chân hoặc tay
- Mất ý thức
- Té ngã hoặc đi đứng khó khăn
- Cảm thấy bị tê hay ngứa ran
Khi có những biểu hiện kể trên, bạn có thể đang gặp phải một vấn đề nghiêm trọng hơn.
Thông thường, bác sĩ không xác định được nguyên nhân gây ra tình trạng này. Do đó, nó được gọi là chóng mặt tư thế kịch phát lành tính vô căn.
Trường hợp xác định được nguyên nhân thì hầu hết có liên quan đến việc có một lực tác động mạnh vào đầu. Các nguyên do ít gặp hơn gồm bị rối loạn gây ảnh hưởng đến tai trong hoặc tổn thương xảy ra trong khi phẫu thuật tai. Chóng mặt tư thế lành tính cũng được ghi nhận có liên hệ với chứng đau nửa đầu.
Tình trạng chóng mặt này xảy ra khi có các tinh thể canxi carbonat [hay sỏi kênh thính giác] di chuyển rồi mắc kẹt trong các ống bán khuyên – một trong những cơ quan tiền đình ở tai trong giúp cơ thể giữ được thăng bằng. Khi vị trí đầu thay đổi làm cho sỏi đi vào một trong ba ống bán khuyên kích thích hệ tiền đình gửi tín hiệu cho não bộ, khởi phát hiện tượng chóng mặt.
Hầu hết trường hợp, người bệnh chỉ có một bên tai bị ảnh hưởng và gây ra chóng mặt tư thế lành tính.
Yếu tố nguy cơ
Tình trạng này thường xảy ra ở những người trên 50 tuổi nhưng cũng có xuất hiện ở bất kỳ độ tuổi nào khác. So với nam giới, nữ giới dễ gặp phải tình trạng này hơn. Ngoài ra, các chấn thương đầu hay bất kỳ rối loạn nào liên quan đến hệ thống tiền đình ở tai trong cũng sẽ làm tăng khả năng bị chóng mặt tư thế.
Chẩn đoán và điều trị
Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.
Những kỹ thuật y tế nào giúp chẩn đoán tình trạng chóng mặt tư thế kịch phát lành tính?
Bác sĩ sẽ cần tiến hành một số thử nghiệm để tìm ra nguyên nhân gây chóng mặt tư thế ở người bệnh. Trong lúc khám sức khỏe, họ sẽ kiểm tra các dấu hiệu sau:
- Dấu hiệu và triệu chứng chóng mặt xảy ra khi chuyển động đầu hoặc mắt, sau đó giảm bớt trong vòng 1 phút
- Chóng mặt với chuyển động mắt khi bạn nằm ngửa với đầu nghiêng sang một bên và hơi hướng về mép giường bệnh
- Chuyển động mắt không tự chủ từ bên này sang bên khác [rung giật nhãn cầu]
- Không có khả năng kiểm soát chuyển động của mắt.
Nếu vẫn chưa xác định được nguyên nhân, bác sĩ sẽ tiếp tục đề nghị tiến hành thêm các xét nghiệm bổ sung, như:
- Điện ký rung giật nhãn cầu [ENG] hoặc ảnh động nhãn đồ [VNG]
- Chụp cộng hưởng từ [MRI].
Những phương pháp điều trị chóng mặt tư thế kịch phát lành tính
Tình trạng này có thể tự khỏi trong vòng vài tuần hoặc vài tháng. Tuy nhiên, để giảm bớt các triệu chứng hoặc giảm khả năng tái phát, bác sĩ có thể điều trị bằng phương pháp tái định vị canalith.
Một số cách điều trị chóng mặt tư thế kịch phát lành tính có thể bao gồm:
Canalith tái định vị
Phương pháp tái định vị canalith là một loạt các chuyển động được gọi là quy trình định vị lại ống tủy. Phương pháp này được thực hiện tại phòng khám của bác sĩ bao gồm một số thao tác đơn giản và chậm rãi để định vị đầu của bạn. Mục đích là để di chuyển các hạt từ các ống bán nguyệt chứa đầy chất lỏng của tai trong của bạn vào một khu vực mở nhỏ như túi [tiền đình], nơi chứa một trong các cơ quan tai trong tai, nơi các hạt này không gây rắc rối và dễ dàng hấp thụ hơn. .
Mỗi vị trí được giữ trong khoảng 30 giây sau khi bất kỳ triệu chứng hoặc chuyển động bất thường nào của mắt dừng lại. Thủ tục này thường hoạt động sau một hoặc hai lần điều trị.
Bác sĩ có thể sẽ hướng dẫn bạn cách tự thực hiện phương pháp này tại nhà nếu cần.
Phẫu thuật thay thế
Trong một số trường hợp hiếm hoi khi thủ thuật đặt lại ống tủy không hiệu quả, bác sĩ có thể đề nghị một thủ thuật phẫu thuật. Trong quy trình này, một nút bịt xương được sử dụng để chặn phần tai trong gây chóng mặt của bạn. Nút này ngăn chặn ống hình bán nguyệt trong tai của bạn không thể phản ứng với các chuyển động của hạt hoặc chuyển động của đầu nói chung. Tỷ lệ thành công đối với phẫu thuật thắt ống tủy là khoảng 90%.
Sau khi điều trị thành công, tình trạng này vẫn có khả năng tái phát. Thế nhưng, may mắn thay, dù không có cách chữa trị đặc hiệu nhưng bạn hoàn toàn kiểm soát được bằng các biện pháp vật lý trị liệu và quản lý tại nhà.
Biến chứng
Biến chứng của bệnh chóng mặt tư thế kịch phát lành tính
Tình trạng này ít khi gây ra biến chứng nghiêm trọng, nó chỉ khiến cho người bệnh cảm thấy choáng váng, khó chịu. Tuy nhiên, khi bị chóng mặt, bạn có nguy cơ mất thăng bằng và té ngã. Điều đó có thể dẫn đến nhiều chấn thương nghiêm trọng.
Phòng ngừa
Những biện pháp nào giúp phòng ngừa chóng mặt tư thế kịch phát lành tính?
Nếu bạn bị chóng mặt tư thế kích phát lành tính, hãy xem xét các mẹo sau:
- Tránh các cử động, chẳng hạn như nhìn lên, cúi xuống có thể gây ra các triệu chứng.
- Ngồi xuống ngay lập tức khi bạn cảm thấy chóng mặt.
- Cố gắng giữ thăng bằng nếu không sẽ dễ bị té ngã và gây chấn thương nghiêm trọng
- Bật đèn sáng nếu bạn thức dậy vào ban đêm
- Đi bộ với gậy chống để tăng sự vững vàng, giảm nguy cơ té ngã
- Trao đổi với bác sĩ để tìm ra nguyên nhân và cách kiểm soát triệu chứng bệnh hiệu quả.
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.