Có đến hơn 10 biện pháp tu từ mà các bạn học sinh sẽ được học trong xuyên suốt chương trình Ngữ văn từ bậc Tiểu học đến THPT, nhưng duy chỉ có 2 biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ là khó phân biệt và hay bị nhầm lẫn nhất. Bởi vậy, trong bài viết này, chúng tôi sẽ giúp các bạn học sinh hiểu chính xác hoán dụ là gì, ẩn dụ là gì? Sự khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ để các bạn soạn bài hoán dụ, ẩn dụ thật dễ dàng và áp dụng vào phân tích văn học sao cho chuẩn xác nhất.
Biện pháp tu từ là gì?
Biện pháp tu từ là phương pháp sử dụng ngôn ngữ theo một cách đặc biệt ở một đơn vị ngôn ngữ [từ, câu hay văn bản] trong một ngữ cảnh nhất định nhằm tăng sức hấp dẫn, gợi hình, gợi cảm trong diễn đạt và tạo ấn tượng với người người đọc về một cảm xúc, một hình ảnh, một câu chuyện trong tác phẩm.
Biện pháp tu từ ẩn dụ là gì?
Định nghĩa
Ẩn dụ là biện pháp tu từ gọi tên những sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có những nét tương đồng nhau nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Tác dụng của biện pháp tu từ ẩn dụ
Cách diễn đạt mang tính cô đọng, hàm súc, có giá trị biểu đạt cao, gợi những liên tưởng ý nhị, sâu sắc.
Các kiểu ẩn dụ
-
Ẩn dụ hình thức có những nét tương đồng về hình thức
Ví dụ:
Đầu tường lửa lựu / lập lòe trổ bông
[Truyện Kiều Nguyễn Du]
=> Hình ảnh ẩn dụ: hoa lựu màu đỏ như màu lửa.
-
Ẩn dụ cách thức có sự tương đồng về cách thức
Ví dụ:
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
[Ca dao]
=> Hình ảnh ẩn dụ: ăn quả hưởng thụ, trồng cây lao động
-
Ẩn dụ phẩm chất tương đồng về phẩm chất
Ví dụ:
Thuyền về có nhớ bến chăng
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền
[Ca dao]
=> Hình ảnh ẩn dụ: thuyền người con trai; bến người con gái.
-
Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác bằng các giác quan khác, chuyển từ cảm giác này sang cảm giác khác
Ví dụ:
Ngoài thềm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng
[Đêm Côn Sơn Trần Đăng Khoa]
Cha lại dắt con, đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai
[Những cánh buồm Hoàng Trung Thông]
Ơi con chim chiền chiện
Hót chi mà vang trời
Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng
[Mùa xuân nho nhỏ Thanh Hải]
Biện pháp tu từ hoán dụ là gì?
Định nghĩa
Hoán dụ là biện pháp tu từ dùng tên gọi sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên gọi của một sự vật, hiện tượng khác có quan hệ gần gũi nhau nhằm làm tăng sức liên tưởng, gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
Tác dụng của biện pháp tu từ hoán dụ
Diễn tả sinh động nội dung được nhắc đến và gợi những liên tưởng ý nghĩa, sâu sắc.
Các kiểu hoán dụ
-
Lấy một bộ phận để chỉ toàn thể
Ví dụ:
Đầu xanh có tội tình chi
Má hồng đến quá đôi thì chưa thôi
[Truyện Kiều Đại thi hào Nguyễn Du]
Bàn tay ta làm nên tất cả
Có sức người đá sỏi cũng thành cơm
[Bài ca vỡ đất Nhà thơ Hoàng Thông]
-
Lấy vật chứa đựng ám chỉ vật bị chứa đựng:
Ví dụ:
Vì sao trái đất nặng ân tình,
Nhắc mãi tên Bác Hồ Chí Minh
[Tố Hữu]
-
Lấy dấu hiệu của sự vật để chỉ chính sự vật đó:
Ví dụ:
Áo chàm đưa buổi phân li
Cầm tay nhau sẽ nói gì hôm nay
[Việt Bắc Tố Hữu]
-
Lấy cái cụ thể để gọi tên cái trừu tượng
Ví dụ:
Một cây làm chẳng nên non
Ba cây trụm lại nên hòn núi cao
[Tục ngữ]
Lưu ý: Ẩn dụ và hoán dụ cùng có chung cấu trúc nói A chỉ B nhưng khác nhau:
=> Ẩn dụ: A và B có quan hệ tương đồng [gợi liên tưởng giống nhau]
=> Hoán dụ: A và B có quan hệ gần gũi, có tính chất, đặc điểm tương đồng, hay đi liền với nhau.
Điểm chung dễ nhầm lẫn giữa ẩn dụ và hoán dụ
Không riêng học sinh mà ngay cả những người đã rời ghế nhà trường rồi vẫn nhầm lẫn giữa 2 biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ vì thực hành phép tu từ ẩn dụ và hoán dụ là biện pháp hiệu quả giúp sự diễn đạt trở nên sinh động, tăng sự gợi hình, gợi cảm và được tạo ra bằng việc thay đổi tên gọi của sự vật này bằng tên gọi của một sự vật, sự việc khác có sự liên quan nhất định về đặc điểm, tính chất.
Sự vật được gọi tên là A sẽ bị ẩn đi và thay vào đó là tên gọi khác B trong văn bản thông qua thao tác liên tưởng, so sánh. Muốn xác định đâu là sự vật A, đâu là B học sinh cần dựa vào văn cảnh, tức là bám vào câu thơ, câu văn mà hình ảnh đó xuất hiện.
Phân biệt ẩn dụ và hoán dụ dễ nhất
Cách nhanh nhất để phân biệt hoán dụ và ẩn dụ là quan tâm tới mối liên hệ giữa hai sự vật chính trong ngữ cảnh văn chương. Nếu hai sự vật trong sự liên tưởng so sánh có mối quan hệ tương đồng, có sự giống nhau thì ta biết được đó là biện pháp tu từ ẩn dụ. Mặt khác, nếu mối quan hệ giữa chúng là tương cận, có sự gần gũi nhau trên thực tế thì ta có biện pháp tu từ hoán dụ.
Khi giải các dạng bài tập về biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ, học sinh cần làm theo hai bước:
- Bước 1: Từ yếu tố đã cho trước trong văn bản, học sinh cần tìm ra yếu tố sự vật bị ẩn đi hay tên gọi ban đầu của nó dựa vào ngữ cảnh văn chương.
- Bước 2: Xét mối quan hệ giữa hai sự vật, yếu tố để khẳng định đó là biện pháp ẩn dụ hay hoán dụ.
Để dễ dàng thấy được sự khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ, chúng tôi mách cho các bạn học sinh một mẹo rất đơn giản: Bản chất của ẩn dụ đó là phép tu từ so sánh ngầm. Vậy khi ta đã khôi phục được hai hình ảnh sự vật A và B, ta thử đặt 1 từ so sánh bất kỳ giữa chúng, nếu hợp lý thì rõ ràng mối quan hệ giữa A và B là mối quan hệ tương đồng. Ta khẳng định đó là biện pháp ẩn dụ. Còn ngược lại nếu khi thêm từ so sánh vào giữa A và B mà câu này không có ý nghĩa, không hợp lý thì chắc chắn đây là biện pháp tu từ hoán dụ.
Bài tập về các biện pháp tu từ
Sau khi đọc và hiểu toàn bộ kiến thức về biện pháp tu từ ẩn dụ và hoán dụ là gì, ví dụ về ẩn dụ và hoán dụ ở phía trên, các bạn học sinh hãy thực hành hoàn thiện các bài tập trong phiếu sau với thời gian 60 phút để kiểm tra lại kiến thức về phép tu từ của mình nhé!
>>> Bài viết tham khảo: Số vô tỉ -số hữu tỉ là gì ? Phân biệt số vô tỉ & số hữu tỉ
Trên đây là những tổng hợp kiến thức về hoán dụ là gì, ẩn dụ là gì cùng những đặc điểm của hai biện pháp tu từ khiến học sinh dễ bị nhầm lẫn giữa hai biện pháp tu từ ẩn dụ, hoán dụ và cách phân biệt hoán dụ và ẩn dụ. Bạn nào còn hay mắc phải tình trạng nhầm lẫn giữa hai biện pháp tu từ này thì nhanh chóng lấy giấy bút ra note lại kiến thức này để tránh nhầm lẫn về sau nhé!