Dạ dày là một tạng rỗng trong đường tiêu hóa của con người và nhiều động vật khác, bao gồm một số động vật không xương sống. Trong hệ thống tiêu hóa, dạ dày tham gia vào giai đoạn thứ hai của quá trình tiêu hóa, sau khi thức ăn được nhai ở miệng. Quá trình tiêu hóa được thực hiện nhờ các enzym, acid và quá trình nhào trộn thức ăn. Sau đây bác sĩ Hoàng Thị Việt Trinh sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về cơ quan quan trọng này của cơ thể.
1. Giải phẫu
Ở người và nhiều động vật, dạ dày nằm giữa thực quản và ruột non. Nó tiết ra các enzyme tiêu hóa và axit để hỗ trợ tiêu hóa thức ăn. Cơ thắt môn vị kiểm soát việc đưa thức ăn được tiêu hóa một phần từ dạ dày vào tá tràng, để di chuyển qua các phần còn lại của ruột.
Dạ dày nằm ở phần trên bên trái của khoang bụng. Đỉnh của dạ dày nằm đè lên cơ hoành. Nằm sau dạ dày là tuyến tụy. Một nếp gấp lớn của phúc mạc tạng được treo xuống từ độ cong lớn của dạ dày. Hai cơ vòng giữ các chất được ở lại trong dạ dày. Bên cạnh đó, có các cơ thắt thực quản dưới tại ngã ba của thực quản và dạ dày, và cơ thắt môn vị ở ngã ba của dạ dày với tá tràng.
Dạ dày được bao quanh bởi các đám rối thần kinh giao cảm và đối giao cảm. Chúng điều chỉnh cả hoạt động bài tiết của dạ dày và chuyển động các cơ của dạ dày.
Bởi vì dạ dày là một cơ quan có thể dãn rộng, nó thường dãn rộng để chứa khoảng một lít thức ăn. Dạ dày của một đứa trẻ sơ sinh sẽ chỉ có thể giữ lại khoảng 30 ml. Thể tích dạ dày tối đa ở người lớn có thể từ 2 đến 4 lít.
Dạ dày có khả năng mở rộng hoặc co lại tùy thuộc vào lượng thức ăn có trong đó. Các bức tường bên trong thành dạ dày tạo thành nhiều nếp gấp. Lớp màng niêm mạc dày của các bức tường chứa các tuyến dạ dày nhỏ; những chất này tiết ra hỗn hợp enzyme và axit hydrochloric giúp tiêu hóa một phần protein và chất béo.
-->-->
Bờ cong nhỏ và bờ cong lớn của dạ dày được cung cấp máu bởi động mạch thượng vị phải phía dưới và động mạch thượng vị trái phía trên. Đáy của dạ dày- phần trên của độ cong lớn hơn, được cung cấp máu bởi các động mạch thượng vị ngắn, phát sinh từ động mạch lách.
3. Chức năng
a. Tiêu hóa
Trong hệ thống tiêu hóa của con người, thức ăn đi vào dạ dày qua thực quản thông qua cơ thắt thực quản dưới. Dạ dày giải phóng các protease [enzyme tiêu hóa protein như pepsin] và axit hydrochloric, giúp tiêu hóa thức ăn và cung cấp pH axit cho các protease hoạt động. Thức ăn bị khuấy động bởi dạ dày thông qua các cơn co thắt- được gọi là nhu động. Enzym từ từ đi qua cơ thắt môn vị và vào tá tràng của ruột non, nơi bắt đầu hấp thu các chất dinh dưỡng.
Dịch dạ dày cũng chứa pepsinogen. Axit clohydric kích hoạt dạng enzyme không hoạt động này thành dạng hoạt động- pepsin. Pepsin phá vỡ các liên kết protein thành polypeptide.
b. Hấp thụ
Mặc dù sự hấp thụ trong hệ thống tiêu hóa của con người chủ yếu là chức năng của ruột non, tuy nhiên một số sự hấp thụ của một số phân tử nhỏ vẫn xảy ra trong dạ dày thông qua lớp niêm mạc của nó.
Chất sắt và các chất tan trong chất béo cao như rượu và một số loại thuốc được hấp thụ trực tiếp. Sự bài tiết và chuyển động của dạ dày được kiểm soát bởi dây thần kinh phế vị và hệ thần kinh giao cảm. Căng thẳng cảm xúc có thể thay đổi chức năng dạ dày bình thường.
-->
Các chất được hấp thu ở dạ dày bao gồm:
- Nước, nếu cơ thể bị mất nước.
- Thuốc, chẳng hạn như aspirin.
- Axit amin.
- 10- 20% ethanol [ví dụ từ đồ uống có cồn].
- Caffeine.
- Một lượng nhỏ vitamin tan trong nước [hầu hết được hấp thụ ở ruột non].
Các tế bào thành của dạ dày chịu trách nhiệm sản xuất yếu tố nội tại, cần thiết cho sự hấp thụ vitamin B12. Vitamin B12 được sử dụng trong chuyển hóa tế bào và cần thiết cho việc sản xuất các tế bào hồng cầu, và hoạt động của hệ thống thần kinh.
c. Kiểm soát bài tiết và vận động
Các cơ dạ dày hiếm khi không hoạt động. Khi không có thức ăn, chúng thư giãn ngắn ngủi, sau đó bắt đầu hoạt động. Các cơn co thắt nhào trộn thức ăn tạo thành hỗn hợp gọi là dưỡng trấp. Các cơn co thắt nhu động vẫn tồn tại sau khi dạ dày trống rỗng và tăng dần theo thời gian có thể trở nên đau đớn khi các cơn đói xảy ra.
Sự chuyển động thức ăn và bài tiết các hóa chất trong dạ dày được kiểm soát bởi cả hệ thống thần kinh tự trị và bởi các hormone tiêu hóa khác nhau của hệ thống tiêu hóa:
Hormon gastrin gây ra sự gia tăng bài tiết HCl từ các tế bào thành và pepsinogen từ các tế bào chính trong dạ dày. Nó cũng gây tăng nhu động trong dạ dày. Gastrin được giải phóng bởi các tế bào G trong dạ dày để đáp ứng với các sản phẩm tiêu hóa [đặc biệt là một lượng lớn protein được tiêu hóa không đầy đủ]. Nó bị ức chế bởi độ pH thường dưới 4 [axit cao], cũng như hormone somatostatin.
Cholecystokinin [CCK] có tác dụng đối với túi mật, gây co thắt túi mật, nhưng nó cũng làm giảm làm trống dạ dày và tăng giải phóng dịch tụy, có tính kiềm. CCK được tổng hợp bởi các tế bào I trong biểu mô niêm mạc của ruột non.
Secretin có tác dụng đối với tuyến tụy, cũng làm giảm bài tiết axit trong dạ dày. Secretin được tổng hợp bởi các tế bào S nằm trong niêm mạc tá tràng cũng như ở niêm mạc hỗng tràng với số lượng nhỏ hơn.
Khác với gastrin, tất cả các hormone này đều có tác dụng ngăn cản hoạt động của dạ dày. Điều này là để đáp ứng với các sản phẩm trong gan và túi mật chưa được hấp thụ. Dạ dày chỉ cần đẩy thức ăn vào ruột non khi ruột không trống. Trong khi ruột đầy và vẫn tiêu hóa thức ăn, dạ dày đóng vai trò là nơi dự trữ thức ăn.
4. Bệnh lý ở dạ dày
Các chất chứa của dạ dày, bao gồm axit, có thể di chuyển ngược lên thực quản. Có thể không gây triệu chứng, hoặc trào ngược có thể gây ợ nóng hoặc ợ chua.
Khi các triệu chứng trào ngược trở nên khó chịu hoặc xảy ra thường xuyên, chúng gọi là GERD. GERD có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng của thực quản.
Chứng khó tiêu có thể được gây ra bởi hầu hết các tình trạng lành tính hoặc nghiêm trọng ảnh hưởng đến dạ dày.
Xói mòn niêm mạc dạ dày, thường gây đau và / hoặc chảy máu. Loét dạ dày thường do NSAIDs hoặc nhiễm vi rút H. pylori.
Khi vị trí loét ở dạ dày hoặc tá tràng [phần đầu tiên của ruột non] gọi là bệnh loét dạ dày tá tràng.
Viêm dạ dày thường gây buồn nôn và / hoặc đau. Viêm dạ dày có thể do rượu, một số loại thuốc, nhiễm H. pylori hoặc các yếu tố khác.
Một hoặc nhiều khối u tiết ra hormone dẫn đến tăng sản xuất axit. GERD nặng và bệnh loét dạ dày có thể là do rối loạn hiếm gặp này.
Ở những người bị bệnh gan nặng, tĩnh mạch trong dạ dày có thể phình ra dưới áp lực tăng. Được gọi là giãn tĩnh mạch, những tĩnh mạch này có nguy cơ chảy máu cao, mặc dù ít hơn so với giãn tĩnh mạch thực quản.
Viêm dạ dày, loét hoặc ung thư dạ dày có thể chảy máu. Nhìn thấy máu hoặc chất đen trong chất nôn hoặc phân thường là một cấp cứu y khoa.
Tổn thương thần kinh do bệnh tiểu đường hoặc các tình trạng khác có thể làm suy yếu các cơn co thắt các cơ của dạ dày. Buồn nôn và nôn là những triệu chứng thường gặp.
5. Xét nghiệm bệnh lý dạ dày
Một ống soi có camera ở đầu của nó được đưa vào qua miệng. Nội soi cho phép kiểm tra thực quản, dạ dày và tá tràng [phần đầu tiên của ruột non].
Máy chụp CT sử dụng tia X để tạo hình ảnh của dạ dày và bụng.
Sử dụng từ trường, máy quét tạo ra hình ảnh có độ phân giải cao của dạ dày và bụng.
Sử dụng một ống qua mũi vào thực quản, nồng độ axit trong thực quản có thể được theo dõi. Điều này có thể giúp chẩn đoán hoặc thay đổi điều trị cho GERD.
Trong khi nội soi, bác sĩ có thể lấy một mảnh mô dạ dày nhỏ để xét nghiệm. Điều này có thể chẩn đoán nhiễm H. pylori, ung thư hoặc các vấn đề khác.
Trong khi hầu hết những người bị nhiễm H. pylori không bị loét, xét nghiệm máu hoặc phân đơn giản có thể được thực hiện để kiểm tra nhiễm trùng ở những người bị loét hoặc để xác minh rằng nhiễm trùng đã được xóa sạch sau khi điều trị.
6. Điều trị
- Thuốc kháng histamine [H2]
Histamine làm tăng tiết axit dạ dày. Kháng histamine có thể làm giảm sản xuất axit và các triệu chứng GERD.
Những loại thuốc này ức chế trực tiếp các bơm axit trong dạ dày. Chúng phải được dùng hàng ngày để có hiệu quả.
Những loại thuốc này có thể giúp chống lại tác dụng của axit nhưng không tiêu diệt vi khuẩn hoặc ngừng sản xuất axit.
Trong khi nội soi, các công cụ được sử dụng để cầm máu, nếu có chảy máu
Thuốc có thể làm tăng sự co bóp của dạ dày, cải thiện các triệu chứng của bệnh dạ dày.
Các trường hợp chảy máu dạ dày nghiêm trọng, loét vỡ hoặc ung thư đòi hỏi phải phẫu thuật để được chữa khỏi.
Nhiễm H. pylori có thể được chữa khỏi bằng kháng sinh, được dùng cùng với các loại thuốc khác để chữa lành dạ dày.
Tóm lại, dạ dày là cơ quan quan trọng của đường tiêu hóa, là nơi diễn ra quá trình tiêu hóa, vận chuyển các chất và hấp thụ các chất trong cơ thể.