Người nhà quê là gì

Ở thời xưa,nhà quêlà từ để chỉ quê hương bản xứ của một người. Ví dụ nói:Về nhà quê thăm họ hàng là để ám chỉ về quê hương, nơi mình sinh ra thăm họ hàng.

Cần nói thêm, gốc gác dân tộc ta [nếu xét đến khoảng từ 5 đời trước, thì phần lớn đều ở nông thôn cả]. Cho nên từ nhà quê ở đây ám chỉ quê hương bản xứ, nhưng phần nhiều lại là nơi gắn liền với hình ảnh làng quê có cây đa giếng nước sân đình, cái mà thời sau này được coi là văn hoá làng xã truyền thống của dân tộc.

Từ nhà quê còn được xuất hiện trong bút ký của nhà văn Hoài Thanh, gọi là le nhaque, một nhà văn và bình văn học có tiếng trong phong trào thơ mới của Việt Nam.

Từ nhà quê như vậy, chẳng hề mang nghĩa tiêu cực nào, thậm chí nó còn nói đến một cái đẹp ở sự gắn bó với quê hưởng bản xứ điều mà đến bây giờ rất nhiều người Việt vẫn tự hào khi đi xa.

Vậy mà, từ nhà quê bây giờ được sử dụng thường mang một ý nghĩa có nhiều tính chất tiêu cực hơn. Nhà quê được sử dụng để ám chỉ chê bai xuất xứ của một ai đó, như:đồ nhà quê lên tỉnh, hoặc sử dụng ẩn dụ như một tính từ, để ám chỉ một điều gì đó lỗi mốt, không hợp thời, như: ăn mặc gì trông nhà quê vậy.

Nhưng liệu ai đó đã từng đặt câu hỏi: thế từ khi nào, từ nhà quê lại được sử dụng với ngữ nghĩa thay đổi như vậy?

Tôi nghe nhiều bạn thường nói: người Hà Nội hay cậy mình ở thành phố, coi khinh người ở nơi khác là người nhà quê. Đến đây lại có thêm một câu hỏi khác: Người Hà Nội được nói đến là người Hà Nội nào?

Hai câu hỏi này tưởng không liên quan, nhưng lại rất liên quan. Vì quả thật: từ nhà quê được sử dụng theo nghĩa tính từ tiêu cực có lẽ xuất phát từ Hà Nội. Chúng ta lại phải ngược dòng lịch sử.

Lịch sử Hà Nội là nơi kinh kỳ, trải qua nhiều cuộc di cư và biến động trong lịch sử [như trong bài người Hà Nội gốc tôi từng chia sẻ]. Tuy nhiên,cuộc di cư Việt Nam 1954đã để lại nhiều dấu ấn về sự thay đổi văn hoá và diện mạo Hà Nội.

Thời điểm đó, cách mạng cộng sản thành công, giành được chính quyền và xây dựng nhà nước XHCN theo chủ thuyết chuyên chính vô sản ở miền Bắc.

Hầu hết những gia đình trí thức tiểu tử sản, những tầng lớp tây học cũ, nếu không đi theo con đường vô sản thì sẽ di cư vào miền Nam hoặc sang Pháp. Hà Nội chào đón những con người vô sản mới đến tiếp quản thành phố [có thể bao gồm cha ông các bạn, cha ông chúng ta]. Những người này phần lớn là xuất xứ ở nông thôn, và đi theo cách mạng, thì nay trở thành người kinh kỳ.

Tiếp tục như vậy cho đến sau năm 1975, đất nước thống nhất. Những làn sóng vô sản định cư tiếp quản thủ đô.

Vậy tại sao lại liên quan đến đồ nhà quê?

Bản chất, từ Đồ nhà quê, là do những người mới nhập cư thành công dân thủ đô trên sáng tác ra để chỉ những người bà con ở quê hương cũ ra thăm. Họ những người ở Hanoi, nay cảm thấy rằng con người của họ đã khác, lên 1 trang mới, và những gì ở quê hương của họ là xấu xí, là quê mùa. Nên đã dùng từ nhà quê như một tính từ, trái với ý nghĩa đẹp ban đầu.

Bản chất của ý nghĩ nó xấu, là do những mặc cảm về xuất xứ của chính những người ở quê ra này.

Thế, người Hà Nội nào không nói đồ nhà quê?

Như ở trên đã kể lại, là những lớp người định cư thành phố sau 1954 thường sử dụng từ nhà quê theo ý nghĩa tiêu cực.

Còn người Hà Nộimà được giáo dục trước 1954, hay còn có thể gọi là người Hà Nội gốc, họ sẽ không dùng từ nhà quê để ám chỉ hay miệt thị ai.

Tôi còn nhớ 1 câu chuyện được nghe thời 195x của một gia đình Hà Nội gốc:

Có người ở quê ra chơi, thế là đám trẻ con thi nhau nói: A, đồ nhà quê kìa, ra xem đồ nhà quê chúng mày ơi?

Có một người thầy gọi con gái của mình lại và bảo ban: Ấy chết sao con lại học theo các bạn thế. Con chỉ nên nói: Bác ấy là người ở nông thôn ra chơi.

Sau đó người thầy ra xin lỗi bác kia.

Có lẽ, từ nhà quê chỉ xấu khi ai đó còn mặc cảm về xuất xứ của bản thân mình mà thôi.

Xem thêm:Nói lái Nét đặc sắc của văn hóa và ngôn ngữ Việt Nam

Nam Lê

Video liên quan