Phân tích giá trị nghệ thuật của truyện Lục Vân Tiên
Giá trị nghệ thuật của truyện Lục Vân Tiên [Nguyễn Đình Chiểu] sẽ giúp các em hiểu hơn dụng ý sác tác và cách sử dụng biện pháp nghệ thuật của tác giả trong mỗi tác phẩm. Chúc các em học tốt môn Ngữ văn lớp 9.
Cảm nhận về đoạn trích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
Soạn bài lớp 9: Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
Phân tích nhân vật Lục Vân Tiên trong đoạn trích Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga
A. Tìm hiểu chung về truyện Lục Vân Tiên
1. Hoàn cảnh sáng tác: khoảng đầu thập kỷ 50 của thế kỷ 19 [1850]
2. Thể loại: Truyện thơ Nôm – 2082 câu thơ lục bát.
Mang tính chất để kể nhiều hơn để đọc, để xem nên chú trọng đến hành động của nhân vật hơn là miêu tả nội tâm, tính cách nhân vật cũng được bộc lộ chủ yếu qua việc làm, lời nói, cử chỉ.
3. Kết cấu: theo kiểu truyền thống của loại truyện phương Đông, nghĩa là theo từng chương hồi, xoay quanh cuộc đời các nhân vật chính.
B. Giá trị nghệ thuật của truyện Lục Vân Tiên
1. Kết cấu:
Kết cấu không khác mấy so với truyện thơ Nôm giai đoạn nửa cuối thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX, là vẫn xây dựng hai tuyến nhân vật đối lập nhau nhưng trong Lục Vân Tiên sự đối lập được thể hiện trong từng cặp nhân vật một: Hớn Minh >< Trịnh Hâm; Tử Trực >< Bùi Kiệm; Kiều Nguyệt Nga >< Võ Thể Loan; xây dựng kiểu kết cấu này giúp tác giả trực tiếp bày tỏ quan điểm của mình.
2. Sự chuyển ý:
Lục Vân Tiên là một tác phẩm được sáng tác để kể hơn là để xem nên cách chuyển ý rất đơn giản và thoải mái. Từng chương, mục trong tác phẩm không đòi hỏi sự liền mạch và nhất quán vì ở mỗi chương, mục là một nội dung, là một câu chuyện riêng. Ta vẫn có có thể đọc từng hồi, từng thứ, từng đoạn nhưng vẫn hiểu mục đích và nội dung của tác phẩm. Chẳng hạn như đoạn thương ghét của ông Quán, sự triết lý của ông Quán, ông Ngư, ông Tiều về sự đời, hay những đoạn chế giễu sự khoác lác, bịp bợm của bọn lang băm, thầy bói, thầy pháp… đều gây ấn tượng mạnh mẽ:
Pháp rằng: án đã cao tay
Lại thêm phù chú xưa nay ai bì
Qua sông cá thấy xếp vi
Vào rừng cọp thấy phải quỳ lại thưa
…
Cuối cùng cũng lộ rõ mục đích thực dụng của chúng:
Có ba lạng bạc trao sang
Thì Thầy sắm sửa lập đàn chạy cho.
3. Ngôn ngữ:
Tác phẩm này được sáng tác trong hoàn cảnh mù lòa nên nhiều chỗ còn thô vụng. Tuy nhiên ngôn ngữ trong Lục Vân Tiên phục vụ đắc lực cho việc kể. Phần nhiều là những lời thơ nôm na, mộc mạc, chất phác, dễ nhớ, dễ truyền miệng trong dân gian.
4. Sử dụng thành ngữ, ca dao:
Thành ngữ, ca dao đã tham gia hình thành Lục Vân Tiên khá độc đáo. Thí dụ như đoạn đối đáp của ông quán với Trịnh Hâm…
5. Ðiển cố:
Ðiển cố được lấy từ tích các truyện Tàu, là những điển tích quen thuộc với nhân dân. Ví dụ như đoạn Tử Trực mắng cha con Võ Thể Loan; đoạn thương ghét của ông Quán…
6. Xây dựng tính cách nhân vật:
- Trong tác phẩm Lục Vân Tiên có đoạn nhà thơ đặt chân vào hoàn cảnh có kịch tính, có nhiều chỗ nhân vật cần bộc lộ tâm trạng nhưng nhà thơ chưa thể hiện hết tâm trạng đó. Vì vậy, tâm lý nhân vật còn nhiều khô khan, gò bó, gượng gạo. Ðoạn Lục Vân Tiên cứu Nguyệt Nga, đoạn sum họp.
- Lục Vân Tiên là tác phẩm cuối cùng kết thúc một giai đoạn văn học. Tác phẩm đã kế thừa nhiều mặt truyền thống củ văn học nhân gian, của truyện thơ Nôm bình dân, đã thể hiện trữ tình đạo đức và tính nhân dân sâu sắc.
7. Giá trị nghệ thuật
- Lục Vân Tiên là một truyện thơ Nôm mang tính chất là một truyện kể dân gian: chú ý đến cốt truyện, còn nhân vật chủ yếu thể hiện bằng hành động hơn là miêu tả nội tâm. Nhân vật của Nguyễn Đình Chiểu còn là hoá thân cho lý tưởng hoặc thái độ yêu ghét của ông.
- Truyện mang màu sắc Nam Bộ cả về tính cách con người, cả về ngôn ngữ địa phương.
----------------------------
Ngoài Giá trị nghệ thuật của truyện Lục Vân Tiên [Nguyễn Đình Chiểu], mời các bạn học sinh còn có thể tham khảo thêm Soạn văn 9, soạn bài 9, Tác giả - Tác phẩm Ngữ văn 9 hoặc đề thi học học kì 1 lớp 9, đề thi học học kì 2 lớp 9 các môn Toán, Văn, Anh, Hóa, Lý, Địa, Sinh mà chúng tôi đã sưu tầm và chọn lọc. Với đề thi học kì 2 lớp 9 này giúp các bạn rèn luyện thêm kỹ năng giải đề và làm bài tốt hơn. Chúc các bạn học tốt
Câu 2
Xã hội phong kiến thời xưa đề cao công, dung, ngôn, hạnh. Những phẩm chất đó được coi là thước đo khuôn mẫu, đức hạnh của người phụ nữ. Trong văn học trung đại nổi lên với muôn vàn hình tượng nhân vật nữ khác nhau. Tuy nhiên Kiều Nguyệt Nga trong tác phẩm “Lục Vân Tiên” của Nguyễn Đình Chiểu vẫn là nhân vật được đánh giá cao nhất về vẻ đẹp tâm hồn lẫn đức hạnh của người phụ nữ phong kiến, và đặc biệt hình tượng nhân vật này đã được khắc họa hết sức sinh động và sâu sắc, nhất là trong đoạn trích “ Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga”.
Kiều Nguyệt Nga vốn là một cô gái xuất thân trong gia đình lư hương có cha làm quan trong triều đình. Trên đường về miền Hà Khê để đoàn tụ với gia đình, nàng đã gặp phải bọn cướp Phong Lai dữ tợn chuyên cướp bóc của dân làng. Hình ảnh bọn cướp ngang dọc hoành hành chính là phản ánh cho cả thời đại, ấy là một thời đại đầy loạn lạc. Trong bối cảnh đó, người ta mong ước có được một vị anh hùng hào kiệt sẽ dang tay cứu giúp dân lành, và Lục Vân Tiên đã xuất hiện trong bối cảnh đó. Chàng đã dẹp tan bọn cướp cứu được Kiều Nguyệt Nga. Hình ảnh nàng hiện lên không phải thông qua miêu tả kĩ càng trong thơ văn mà chỉ thông qua đoạn hội thoại ngắn ngủi với Vân Tiên. Chỉ bấy nhiêu đó thôi, chúng ta đã cảm nhận được nét đẹp của nàng, đó là sự thùy mị, nết na, đoan trang mà lại có học thức:
“ Trước xe quân tử tạm ngồi
Xin cho tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa”.
Mặc dù còn đang trong cơn hãi hùng trước bọn cướp Phong Lai, tuy nhiên đứng trước những lời hỏi thăm đầy chân tình của Vân Tiên, nàng đã đáp lại hết sức dịu dàng thể hiện đúng mực thước của một cô gái có học thức, đồng thời cũng thể hiện sự cảm kích, ân tình trước ơn cứu mạng của Vân Tiên. Trong cuộc đối thoại với Vân Tiên, nàng cũng đã thổ lộ rõ cảnh ngộ của mình. Đó là việc nàng từ ngàn dặm xa xôi tới đây, không quản hiểm nguy chỉ mong đến được vùng Hà Khê để đoàn tụ với gia đình “tiện bề nghi gia”. Tấm lòng hiếu thảo của nàng thực khiến cho người đời cảm động. Hình tượng Kiều Nguyệt Nga chính là hình mẫu lí tưởng của người con gái trong xã hội phong kiến đương thời.
“ Quê nhà ở quận Tây Xuyên
Cha làm tri phủ ở miền Hà Khê
Sai quân đem bức thư về
Rước tôi qua đó định bề nghi gia
Làm con đâu dám cãi cha
Ví dầu ngàn dặm đàng xa cũng đành”.
Tuy nhiên nét đẹp của nàng không chỉ dừng lại ở đó. Phẩm chất cao quý nhất của Kiều Nguyệt Nga đó là tấm lòng chân thành sâu sắc, mong muốn được đền ơn đáp nghĩa đối với ân nhân của mình, quả là một cô gái thủy chung, ân nghĩa vẹn toàn.
“Hà Khê qua đó cũng gần
Xin theo cùng thiếp đền ơn cho chàng”.
Nàng không phải là một cô gái mang ơn cho có, lời nói của nàng đầy chân tình chứ không hề sáo rỗng. Nàng tha thiết muốn đề ơn đáp nghĩa cho Lục Vân Tiên, đấy là biểu hiện của một con người đầy nhân nghĩa, luôn đề cao đạo lí “đền ơn đáp nghĩa” đối với ân nhân của mình. Kiều Nguyệt Nga muốn thực tâm bày tỏ tấm lòng sâu sắc của mình qua hai lần mong muốn được đền ơn. Lần đầu chỉ là quỳ lạy, người đọc có thể nhầm tưởng đây là lời cảm ơn đầy khách sáo nhưng lần thứ hai nàng đã thực tâm tha thiết, chân tình mời chàng về nhà để đền ơn, đến đây chúng ta đã thực sự cảm động trước sự chân thành mà sâu sắc của cô gái này. Cái ơn đó không chỉ là ơn cứu mạng mà còn cứu cả danh tiết của một người con gái, điều mà với một cô gái nó còn quan trọng hơn cả tính mạng.
“Lâm nguy chẳng gặp giải nguy
Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi”.
Và cũng chính từ tình huống gặp gỡ với con người hiệp nghĩa này, cảm kích trước ơn cứu mạng và phong thái hào hiệp trượng nghĩa của Vân Tiên, Kiều Nguyệt Nga đã lựa chọn tự nguyện gắn bó cuộc đời mình với chàng trai này. Đến đây nó không đơn thuần chỉ là đền ơn đáp nghĩa nữa mà là sự thủy chung, gắn bó sâu sắc với người mà mình yêu thương. Những phẩm chất này sẽ ngày càng được bộ lộ sâu sắc và rõ nét vào những trích đoạn sau của tác phẩm.
Có thể thấy rằng bên cạnh Lục Vân Tiên thì Kiều Nguyệt Nga cũng là nhân vật được khắc họa chân thực và đầy sống động với những nét đẹp tiêu biểu của người con gái trong xã hội phong kiến xưa. Hình tượng nhân vật nổi bật đến mức trở thành hình mẫu mà những sáng tác văn học trung đại trước và sau vẫn khó có thể vượt qua
MỤC LỤCBỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠOTRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINHKhoa Ngữ VănTIỂU LUẬN CUỐI KỲMôn: NGUYỄN ĐÌNH CHIỂUĐề tàiHÌNH TƯỢNG NHÂN VẬT NAMTRONG TRUYỆN THƠ LỤC VÂN TIÊNTPHCM, 22/06/2017A- PHẦN MỞ ĐẦU1.Lí do chọn đề tàiKhi viết về Nguyễn Đình Chiểu, Thủ tướng Phạm Văn Đồng nhận xét:“Trên trời có những những vì sao có những ánh sáng khác thường, nhưngcon mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thìcàng thấy sáng. Văn thơ của Nguyễn Đình Chiểu cũng vậy.”. Nhận định củaThủ tướng Phạm Văn Đồng đã khái quát phần nào về cuộc đời cũng nhưnhững đóng góp của Nguyễn Đình Chiểu cho nền văn học Việt Nam nóichung và văn học miền Nam nói riêng. Nguyễn Đình Chiểu là một trongnhững nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam giai đoạn cuối thế kỉ XIX. Ôngđã có nhiều đóng góp lớn lao cho sự nghiệp phát triển của nền văn học dântộc. Cuộc đời của ông dù nghiệt ngã nhưng sự nghiệp của con người ấykhông vì thế mà buông xuôi theo số phận. Vượt qua số phận để đứng vữngtrước sóng gió của cuộc đời chính là thái độ sống có văn hóa, là nhân cáchcao đẹp của Nguyễn Đình Chiểu.Nhắc đến văn thơ Nguyễn Đình Chiểu thì không thể nào không nhắc đếnLục Vân Tiên – một tác phẩm có ảnh hưởng nhất của Nguyễn Đình Chiểuđối với đời sống người dân Nam Bộ nói riêng và của cả nước nói chung. LụcVân Tiên là tựu trung cho tất cả tinh thần cao đẹp của một học trò thuộc nềnNho học. Thông qua hệ thống nhân vật trong tác phẩm, tôi nhận thấy tác giảđã xây dựng một hệ thống nhân vật rất kì công, hệ thống nhân vật gần gũivới đời sống chúng ta. Thơ văn Nguyễn Đình Chiểu bắt nguồn từ văn hóadân gian, chính vì thế có sức lôi cuốn người đọc. Nhiều thế hệ đi qua đã từngthuộc nhiều câu thơ trong Lục Vân Tiên, nhân dân kể nhau nghe rồi truyền từđời này sang đời khác. Một trong những thành công để tạo nên sức hấp dẫn4đó là xây dựng thành công “Hình tượng nhân vật nam trong truyện thơ LụcVân Tiên”, với những đặc điểm quen thuộc và gần gũi như những nhân vậtcủa đời sống. Những trang nam tử như Lục Vân Tiên, Vương Tử Trực, HớnMinh,… đều là hiện thân xuất sắc của những con người lý tưởng, có tinhthân chính nghĩa. Nguyễn Đình Chiểu đã không phí hoài công sức khi xâydựng hình tượng các nhân vật nam trong truyện để chuyển tải những khátvọng, lí tưởng của mình. Với một tinh thần mang đậm tính nhân dân, LụcVân Tiên là tác phẩm đã làm nên thành công cho Nguyễn Đình Chiểu, đưatên tuổi của Nguyễn Đình Chiểu sáng tỏa trên thi đàn văn học Việt Nam giaiđoạn nửa cuối thế kỉ XIX.Với mong muốn tìm hiểu nhằm khẳng định tài năng của Nguyễn ĐìnhChiểu trong lĩnh vực giáo dục đạo làm người thông qua từng nhân vật nhưngcũng là những biểu trưng về một thuộc tính nào đó: trung – nịnh, chính – tà,thiện – ác, tốt – xấu. “ Những tác phẩm nghệ thuật lớn, thật sự là lớn, khimà nó vừa tầm với mọi người và được mọi người thông hiểu” [ LépTônxtôi]. Nhận định đó thật đúng khi nói về tác phẩm Lục Vân Tiên. Trảiqua bao năm tháng, tác phẩm Lục Vân Tiên vẫn tồn tại và để lại một giá trị tolớn cho văn học cũng như cho đời sống. Chính vì những lý do trên mà tôichọn đề tài “Hình tượng các nhân vật nam trong truyện thơ Lục Vân Tiên.”2.Đối tượng và phạm vi nghiên cứuVới đề tài “Hình tượng các nhân vật nam trong truyện thơ Lục VânTiên”, tôi sẽ tập trung nghiên cứu ở các nội dung sau:-Về đối tượng nghiên cứu: Tôi sẽ nghiên cứu về các nhân vật namtrong truyện thơ Lục Vân Tiên [Các nhân vật nam chính diện, hội tụđủ các tố chất của một người nam đẹp toàn diện về lý tưởng thẩm5mỹ], bên cạnh đó cũng sẽ nghiên cứu một số nhân vật nam khác thuộc3.văn học trung đại Việt Nam.Về phạm vi nghiên cứu: Tôi sẽ tập trung nghiên cứu tác phẩm chính là“Lục Vân Tiên” của Nguyễn Đình Chiểu.Phương pháp nghiên cứuTrong tiểu luận này, tôi sẽ sử dụng các phương pháp như thu thập các tàiliệu liên quan đến đề tài, phân tích, so sánh, tổng hợp, giảng bình.4. Cấu trúc tiểu luậnTiểu luận sẽ có cấu trúc ba phần:A – PHẦN MỞ ĐẦUPhần này sẽ trình bày lí do chọn đề tài, đối tượng, phạm vi, phương pháp,mục đích và nhiệm vụ nghiên cứuB – PHẦN NỘI DUNGPhần này sẽ có ba chươngChương 1: Những vấn đề lí luận chung1.1.Khái niệm về hình tượng1.2.Khái quát về nhân vật văn học trong tác phẩm văn học1.3.Vài nét về tác phẩm Lục Vân Tiên1.4.Một số nhân vật nam trong truyện tác phẩm Lục Vân Tiên1.5.Cơ sở hình thành các nhân vật nam trong tác phẩm Lục Vân TiênChương 2: Hình tượng các nhân vật nam trong truyện thơ Lục Vân Tiên trênphương diện nội dung2.1. Nhân vật nam từ góc nhìn của lí tưởng về người anh hùng và kẻ sĩ2.1.1. Vẻ đẹp ngoại hình và sức mạnh thể chất2.1.2. Vẻ đẹp trí tuệ2.1.3. Tinh thần “trọng nghĩa khinh tài”2.1.4. Vẻ đẹp lý tưởng2.2. Nhân vật nam từ góc nhìn về văn hóa ứng xử với phụ nữ62.3. Nhân vật nam trong tác phẩm Lục Vân Tiên so với nhân vật nam trongtruyện thơ Việt Nam thời trung đạiChương 3: Hình tượng nhân vật nam trong truyện thơ Lục Vân Tiên trênphương diện nghệ thuật3.1. Nghệ thuật miêu tả3.1.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình3.1.2. Nghệ thuật khắc họa tính cách3.2. Ngôn ngữ3.3. Giọng điệu3.4. Bút phápC – PHẦN KẾT LUẬN***B - PHẦN NỘI DUNG7Chương 1: Những vấn đề lí luận chung1.1.Khái niệm về hình tượngTrong cuốn 150 thuật ngữ văn học của Lại Nguyên Ân, có chỉ ra rằng:“Phương thức chiếm lĩnh và tái tạo hiện thực riêng biệt, vốn có và chỉ có ởnghệ thuật. Bất cứ hiện tượng nào được xây dựng lại một cách sáng tạotrong tác phẩm nghệ thuật đều là hình tượng nghệ thuật; thông thường vàquan trọng nhất là hình tượng con người [hình tượng nhân vật].” [3; 141].Trong tiểu luận này, tôi chỉ xét các nhân vật nam trong truyện Lục Vân Tiênvới tư cách là một hình tượng nghệ thuật như nhận định trên đã chỉ ra. Khiđược đặt trong hình tượng nghệ thuật thì các nhân vật nam trong truyện phảicó những tính cách đặc trưng của hình tượng như việc phản ánh và lí giảihiện thực thực tại; sáng tạo ra một thế giới mới, khác thế giới thường – thếgiới mang tính hư cấu. Từ việc khảo sát truyện, tôi đã rút ra được nhận địnhcủa mình về các tính cách đặc trưng thường thấy quy tụ ở nhiều nhân vậtnam trong truyện được nhìn dưới góc nhìn như một hình tượng nghệ thuậtđiển hình như Lục Vân Tiên, Vương Tử Trực, Hớn Minh.Vậy tóm lại, “hình tượng nghệ thuật là kết quả hoạt động tưởngtượng, nhằm tạo ra một thế giới ứng với những nhu cầu và định hướng vềtinh thần của con người, ứng với hoạt động có chủ đích, với lý tưởng củacon người.” [3; 142].1.2. Khái quát về nhân vật văn học trong tác phẩm văn học1.2.1. Khái niệm về nhân vật văn họcNhân vật văn học là con người được nhà văn miêu tả trong tác phẩmbằng phương tiện văn học. Những con người này có thể được miêu tả kỹ haysơ lược, sinh động hay không rõ nét, xuất hiện một hay nhiều lần, thường8xuyên hay từng lúc, giữ vai trò quan trọng nhiều, ít hoặc không ảnh hưởngnhiều lắm đối với tác phẩm. Nhân vật văn học có thể là con người có tên[như Tấm Cám, Thúy Vân, Thúy Kiều, Từ Hải, Kim Trọng...], có thể lànhững người không có tên [như thằng bán tơ, viên quan, mụ quản gia...] haycó thể là một đại từ nhân xưng nào đó [như một số nhân vật xưng tôi trongcác truyện ngắn, tiểu thuyết hiện đại, như mình - ta trong ca dao...].Khái niệm con người này cũng cần được hiểu một cách rộng rãi trênhai phương diện: Về số lượng, hầu hết các tác phẩm từ văn học dân gian đếnvăn học hiện đại đều tập trung miêu tả số phận của con người. Về chấtlượng, dù nhà văn miêu tả thần linh, ma quỉ, đồ vật... nhưng lại gán cho nónhững phẩm chất của con người. Trong nhiều trường hợp, khái niệm nhânvật được sử dụng một cách ẩn dụ nhằm chỉ một hiện tượng nổi bật nào đótrong tác phẩm. Chẳng hạn, người ta thường nói đến nhân dân như là mộtnhân vật trung tâm trong Chiến tranh và hòa bình của L. Tônxtôi, ca cao lànhân vật chính trong Ðất dữ của G. Amađô, chiếc quan tài là nhân vật trongtác phẩm Chiếc quan tài của Nguyễn Công Hoan...Tô Hoài nhận xét vềChiếc quan tài: “Trong truyện ngắn Chiếc quan tài của Nguyễn Công Hoan,nhân vật không phải là người mà là một chiếc quan tài. Nhưng chiếc quantài ấy chẳng phải là vô tri mà là một sự thê thảm, một bản án tố cáo chế độthảm khốc thời Pháp thuộc. Như vậy, chiếc quan tài cũng là một thứ nhânvật”. Tuy vậy, nhìn chung, nhân vật vẫn là hình tượng của con người trongtác phẩm văn học. Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật có tínhước lệ, có những dấu hiệu để nhận biết: tên gọi, những dấu hiệu về tiểusử, nghề nghiệp, những đặc điểm riêng...Những dấu hiệu đó thường đượcgiới thiệu ngay từ đầu và thông thường, sự phát triển về sau của nhân vậtgắn bó mật thiết với những giới thiệu ban đầu đó. Việc giới thiệu Thúy Vân,9Thúy Kiều khác nhau dường như cũng báo trước về số phận của mỗi ngườisau này:“ Vân xem trang trọng khác vời,Khuân trăng đầy đặn nét ngài nở nang.Hoa cười ngọc thốt đoan trang,Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.Kiều càng sắc sảo mặn mà,So bề tài sắc lại là phần hơn.Làn thu thủy, nét xuân sơn,Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.”[ Câu 19-26 ]Gắn liền với những suy nghĩ, nói năng, hành động trong quá trình pháttriển về sau của nhân vật. Nhân vật văn học không giống với các nhân vậtthuộc các loại hình nghệ thuật khác. Nhân vật văn học luôn hứa hẹn nhữngđiều sẽ xảy ra, những điều chưa biết trong quá trình giao tiếp. Đồng thờinhân vật văn học mang tính chất hồi cố. Nội dung của nhân vật nằm trong sựthể hiện của nó.1.2.2. Chức năng của nhân vật trong văn họcNhân vật văn học có chức năng khái quát những tính cách, hiện thựccuộc sống và thể hiện quan niệm của nhà văn về cuộc đời. Khi xây dựngnhân vật, nhà văn có mục đích gắn liền nó với những vấn đề mà nhà vănmuốn đề cập đến trong tác phẩm. Vì vậy, tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm,10bên cạnh việc xác định những nét tính cách của nó, cần nhận ra những vấnđề của hiện thực và quan niệm của nhà văn mà nhân vật muốn thể hiện.Chẳng hạn, khi nhắc đến một nhân vật, nhất là các nhân vật chính, người tathường nghĩ đến các vấn đề gắn liền với nhân vật đó. Gắn liền với Kiều làthân phận của người phụ nữ có tài sắc trong xã hội cũ. Gắn liền với KimTrọng là vấn đề tình yêu và ước mơ vươn tới hạnh phúc. Gắn liền với TừHải là vấn đề đấu tranh để thực hiện khát vọng tự do, công lí...Trong Nhị ĐộMai, Mai Bá Cao đã thể hiện một viên quan chân chính, vì dân vì nước, mộtcon người đề cao trung nghĩa. Đằng sau nhân vật trong truyện cổ tích là vấnđề đấu tranh giữa thiện và ác, tốt và xấu, giàu và nghèo, những ước mơ tốtđẹp của con người… Do nhân vật có chức năng khái quát những tính cách,hiện thực cuộc sống và thể hiện quan niệm của nhà văn về cuộc đời cho nêntrong quá trình mô tả nhân vật, nhà văn có quyền lựa chọn những chi tiết,yếu tố mà họ cho là cần thiết bộc lộ được quan niệm của mình về con ngườivà cuộc sống. Chính vì vậy, không nên đồng nhất nhân vật văn học với conngười trong cuộc đời. Khi phân tích, nghiên cứu nhân vật, việc đối chiếu, sosánh có thể cần thiết để hiểu rõ thêm về nhân vật, nhất là những nhân vật cónguyên mẫu ngoài cuộc đời [anh hùng Núp trong Ðất nước đứng lên; Chị Sứtrong Hòn Ðất...] nhưng cũng cần luôn luôn nhớ rằng nhân vật văn học làmột sáng tạo nghệ thuật độc đáo gắn liền với ý đồ tư tưởng của nhà văntrong việc nêu lên những vấn đề của hiện thực cuộc sống. Betông Brecht chorằng: “Các nhân vật của tác phẩm nghệ thuật không phải giản đơn là nhữngbản dập của những con người sống mà là những hình tượng được khắc họaphù hợp với ý đồ tư tưởng của tác giả”.111.3. Vài nét về tác phẩm Lục Vân TiênLục Vân Tiên là một tác phẩm truyện thơ Nôm nổi tiếng của NguyễnĐình Chiểu, đây cũng là tự truyện của ông, ông bắt đầu soạn khoảng 1851,gồm 2082 câu thơ lục bát và được Trương Vĩnh Ký cho xuất bản đầu tiênvào năm 1889.Đây là một rong những tác tác đứng vị trí cao trong văn họcViệt Nam miền Nam. Đây là một bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, đạođức, sau thời gian phổ biến bằng truyền miệng, Lục Vân Tiên đã được DuyMinh Thị [tên thật là Trần Quang Quang] khắc in lần đầu ở Trung quốctrước năm 1864. tác phẩm được dịch giả Abel Des Michels chuyển ngữ sangtiếng Pháp với tên Lục Vân Tiên cổ tích truyện năm 1899.1.3.1. Hoàn cảnh sáng tácLục Vân Tiên là tác phẩm thơ Nôm được sáng tác trước khi Pháp xâmlược nước ta. Nguyễn Đình Chiểu sinh vào thời loạn lạc, tình đời bị đảo lộn,đạo lý làm người dần đổi khác, khi chứng kiến cảnh đó ông đã cùng vớicuộc đời của chính ông mà viết thành truyện Lục Vân Tiên để khuyên rănngười đời.1.3.2. Tóm tắt tác phẩmPhần I: Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga [từ câu 1 đến câu 286].Lục Vân Tiên người ở đất Đông Thành, gia đình nhân đức, học giỏi, tài kiêmvăn võ. Triều đình mở khoa thi, chàng từ giã thầy để đi thi. Trên đường đi,Vân Tiên đã đánh tan bọn cướp Phong Lai, cứu thoát Kiều Nguyệt Nga.Cảm ân nghĩa ấy, Nguyệt Nga đã tự nguyện thề sẽ gắn bó cuộc đời vớichàng.Phần II: Lục Vân Tiên bị tai nạn và được cứu giúp [từ câu 287 đếncâu 1264]. Vân Tiên về thăm quê. Kết bạn với Hớn Minh. Cùng Tiểu đồng12lên kinh, ghé thăm nhà họ Võ, người đã đính ước gã con cho chàng, rồi kếtbạn với Vương Tử Trực. Tới kinh đô, Vân Tiên kết bạn với Bùi Kiệm, TrịnhHâm. Đến cửa trường thi, được tin mẹ mất, Vân Tiên bỏ thi trở về quê, dọcđường đau mắt nặng và bị mù. Tiểu đồng hết lòng chạy chữa, nhưng tiền mấttật mang, lại bị Trịnh Hâm lừa, trói Tiểu đồng vào rừng rồi tìm cách hãm hại,đẩy Vân Tiên xuống sông. Tiểu đồng được “sơn quân” cứu, tưởng Vân Tiênđã chết, liền ở lại bên sống “che chòi giữ mả” thờ phụng sớm tối. Còn VânTiên, được vợ chồng ông chài cứu sống, xin đưa sang nhà họ Võ nương nhờ,lại bị cha con Võ Công mưu hại, đem bỏ trong hang núi Thương Tòng. VânTiên lại được “du thần” và ông tiều cứu, đưa ra khỏi hang núi, gặp HớnMinh bạn cũ. Hớn Minh kể lại chuyện mình đã “bẻ giò” cậu công tử conquan ỷ thế làm càn, sau đó, phải lẫn trốn như thế nào và đưa Vân Tiên vềngôi miếu cổ chăm sóc. Vương Tử Trực sau khi đỗ thủ khoa đến nhà họ Võhỏi thăm tin tức Vân Tiên, cha con họ Võ trắng trợn gạ gẫm Tử Trực làm rễ,bị Tử Trực mắng nhiếc, Võ Công xấu hổ ốm chết.Phần III: Kiều Nguyệt Nga bị đem cống giặc, vẫn một lòng chungthủy với Lục Vân Tiên [từ câu 1265 đến câu 1664]. Nguyệt Nga thề giữ tiếtvới Vân Tiên nên đã từ chối lời cầu hôn của con trai quan Thái sư. Thái sưtâu vua đem Nguyệt Nga đi cống cho giặc Ô Qua. Nguyệt Nga chay bảyngày cho Vân Tiên rồi ra đi. Tới ải Đồng, Nguyệt Nga nhảy xuống sông tựtử. Phật bà Quan Âm cứu, đưa nàng vào vườn hoa nhà họ Bùi. Bùi Côngnhận Nguyệt Nga làm con nuôi. Bùi Kiệm ép nàng lấy hắn. Nguyệt Nga trốnvào rừng, ở lại với bà lão dệt vải.Phần IV: Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga gặp lại nhau [từ câu1665 đến câu 2082]. Lục Vân Tiên được thuốc tiên sáng mắt, về thăm nhà,qua nhà thăm Kiều Công và ở lại đó học hành. Đến khoa thi, Vân Tiên đỗ13trạng nguyên, được cử đi đánh giặc Ô Qua, tiến cử phó tướng Hớn Minh.Mải đuổi giết tướng giặc, Vân Tiên lạc vào rừng, gặp lại Kiều Nguyệt Nga.Thắng trận trở về, Vân Tiên tâu rõ mọi việc. Sở Vương ra lệnh trị tội kẻ ácvà cho Vân Tiên – Nguyệt Nga vinh hiển về nhà. Thái sư bị cách chức, TrịnhHâm được Vân Tiên tha chết nhưng lại bị song thần nhấn chìm thuyền chếtđuối. Mẹ con Võ Thể Loan thì bị cọp tha bỏ vào chính hang núi ThươngTòng. Vân Tiên gặp lại Tiểu đồng. Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga sumhọp “sinh con sau nối gót lân đời đời”.1.4. Một số nhân vật nam trong truyện thơ Lục Vân TiênTrước khi điểm qua một số nhân vật nam trong truyện thơ Lục Vân Tiên,ta hãy nhìn nhận cách tạo dựng nhân vật của Nguyễn Đình Chiểu trongtruyện thơ này. Nguyễn Đình Chiểu đã phân chia rất rõ hai tuyến nhân vật làtuyến nhân vật phụ và tuyến nhân vật chính. Trong truyện ngoại trừ hai nhânvật chính là Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga ra thì Nguyễn Đình Chiểucòn khéo léo khắc họa tâm lý, tính cách của tuyến nhân vật phụ: Nào nhữngngười tuy ở địa vị tầm thường [tiều ông, ngư ông] mà có một tấm lòng vàng,biết trọng nghĩa khinh tài, biết cứu giúp người khác trong cơn hoạn nạn; nàonhững kẻ tuy ở trong cảnh giàu sang mà có lòng bội bạc [như Võ Công, bốvợ Lục Vân Tiên; hay Trịnh Hâm lập mưu hại bạn]; nào những kẻ ỷ quyềncao chức trọng mà ra sức hà hiếp, áp bức người lành để thỏa mãn lòng dụcvọng và làm hại người [như Thái Sư, vi ép duyên Kiều Nguyệt Nga khôngđược nên đem lòng thù oán, bắt nàng sang cống Phiên]… Qua cách tạo dựngtuyến nhân vật, ta mới thấy được Nguyễn Đình Chiểu là một người thấu hiểuđạo lý, hiểu nhân tình thế thái một cách sâu sắc.Nói đến các nhân vật nam trong truyện Lục Vân Tiên, ta có thể lọc rakhoảng 14 nhân vật nam như: Lục Vân Tiên, Vương Tử Trực, Hớn Minh,14Trịnh Hâm, Bùi Kiệm, Lục Ông, Bùi Công, Võ Công, Cốt Đột, Phong Lai,Ngư ông, Tiều ông, Tiểu Đồng, Vua nước Việt. Trong tiểu luận này, tôi chỉtập trung phân tích và làm rõ những nét đẹp, phẩm chất tốt đẹp của ngườinam nhi trong xã hội đương thời, thể hiện được lý tưởng thẩm mỹ của tácgiả nên tôi chỉ lọc ra những cái tên chính sau để phân tích trong bài củamình: Lục Vân Tiên, Vương Tử Trực, Hớn Minh,... Song song với những cáitên của những người anh hùng kể trên thì tôi xin được chọn ra ba cái tên sau:Trịnh Hâm, Bùi Kiệm và Võ Công để hình thành hai tuyến so sánh thiện - áccủa người anh hùng và kẻ sĩ khác biệt như thế nào. Và những nhân vật namđược tôi phân tích dưới các góc độ về lí tưởng của người anh hùng và kẻ sĩ;trong văn ứng xử với phụ nữ.1.5. Cơ sở hình thành các nhân vật nam trong tác phẩm Lục Vân TiênNối tiếp nhịp trống hào hùng của văn chương trung đại lừng lẫy một thờivới những truyện thơ đi vào lòng người như Truyện Kiều, Nhị Độ Mai,Phạm Công – Cúc Hoa, Phạm Tải – Ngọc Hoa,… thì Lục Vân Tiên củaNguyễn Đình Chiểu như một cuốn sách gối đầu của các bậc cha mẹ miềnNam dùng để dạy con cái mình sống phải biết trước sau, sống trọng nghĩakhinh tài. Đặc biệt, các tấm gương người anh hùng nghĩa dũng như Lục VânTiên, Hớn Minh, Vương Tử Trực được các bậc cha mẹ lưu tâm và xem nhưthước đo mẫu mực để hướng con cái mình học tập theo. Vậy thì nhờ đâu màcác nhân vật nam trong truyện Lục Vân Tiên được mến mộ? Hay cơ sở nàođể Nguyễn Đình Chiểu có thể sáng tạo nên hình tượng các nhân vật namkhiến cho người người – những ai từng đọc qua phải đem lòng yêu thích?Trở lại với văn chương trung đại thời vàng son của những truyện thơNôm như Nhị Độ Mai, Phạm Công - Cúc Hoa, Phạm Tải - Ngọc Hoa,… tathấy hình tượng những nhân vật nam hiện lên vô cùng đẹp đẽ và hoàn mỹ15thể hiện được khát vọng và lí tưởng của tác giả dân gian gửi gắm vào trongtừng tác phẩm truyện thơ. Nhân vật nam trong truyện thơ Nôm bình dânđược tác giả dân gian khắc họa một cách hết sức tinh tế, bởi nhân vật namchính là tựu trung của tinh thần trung, hiếu, tiết, nghĩa, dũng của cả một xãhội phong kiến trung đại. Những nhân vật nam hiện lên trên cơ sở truyềnthống đạo đức của nhân dân ta như nhân nghĩa, hiếu nghĩa, tình nghĩa và ơnnghĩa,… mang đậm tính nhân dân. Tiếp thu tinh thần đó, các nhân vật namtrong truyện thơ Nôm Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu cũng được hìnhthành trên những cơ sở sau:Chịu ảnh hưởng của tư tưởng Nho giáo kết hợp với quan niệm nhândân, như tác giả đã mở đầu tác phẩm:“Trước đèn xem truyện Tây MinhGẫm cười hai chữ nhân tình éo leAi ơi lẳng lặng mà ngheDữ răn việc trước,lành dè thân sauTrai thời trung hiếu làm đầuGái thời tiết hạnh làm câu trau mình” [1; 141]Lời thơ giản dị, rành rẽ như một tuyên ngôn, định hướng cho bước đi củatoàn bộ tác phẩm. Với Nguyễn Đình Chiểu, sáng tác văn chương không phảivì sự nghiệp văn chương mà trước hết, quan trọng hơn hết là vì mục đíchgiáo dục, truyền bá đạo lí, nhân cách con người.Lịch sử phát triển của con người là một cuộc đấu tranh không ngừnggiữa cái thiện và cái ác. Chính vì thế mà, Nguyễn Đình Chiểu đã tạo ra cácnhân vật nam trong tác phẩm Lục Vân Tiên để thể hiện cho tinh thần chínhnghĩa thắng gian tà. Thuộc về phía chính diện, đứng đầu là Lục Vân Tiênvăn võ toàn tài, trung hiếu trí dũng mang những phẩm chất lý tưởng củangười anh hùng phong kiến. Bên cạnh đó là Vương Tử Trực ngay thẳng,16Hớn Minh bộc trực. Đây là những nhân vật thuộc tầng lớp trên trong xã hội.Cũng thuộc phe chính diện là những người thuộc tầng lớp dưới nhưng đạidiện cho cái Thiện còn kể đến tiểu đồng, ông Quán, ông Ngư, ông Tiều những ẩn sĩ trong lớp vỏ bình dân. Các nhân vật đối lập thuộc phe phản diệncũng chia thành thứ bậc hết sức đa dạng. Những kẻ mang danh kẻ sĩ nhưngvô sỉ, thâm hiểm, háo sắc có Trịnh Hâm, Bùi Kiệm, có kẻ tột đỉnh cao sangnhưng tâm địa phản phúc như Thái sư. Những kẻ gây hại cho dân có giặccướp Phong Lai, giặc Ô Qua, con quan huyện hà hiếp con gái nhà lành. Cácnhân vật được xây dựng với tính cách nhất quán không có sự thay đổi hoặcphát triển tính cách đa diện.Trong Lục Vân Tiên, ý nghĩa giáo huấn “Dữ răn việc trước, lành dèthân sau” được thể hiện qua sự thắng thế của phe Thiện trước phe Ác, theoquan điểm “Thiện giả Thiện lai, Ác giả Ác báo”. Lần lượt những kẻ xấu xađê tiện đều bị báo ứng, trả giá cho tội ác của mình, còn những người lươngthiện, trung nghĩa, thủy chung đều được hưởng hạnh phúc. Tài năng của cácnhân vật như Vân Tiên, Tử Trực, Hớn Minh cuối cùng cũng nhằm bảo vệđạo nghĩa, nhằm đề cao cái Thiện, cái cao cả của đạo làm người trong đờithường mà thôi. Đề cao “trung hiếu tiết hạnh”, nhưng tác giả đã xây dựngnhững xung đột đầy kịch tính tạo nên nét hấp dẫn riêng cho các nhân vật đạidiện phẩm chất tốt đẹp của nhân dân. Rõ ràng ta thấy, việc xây dựng hìnhtượng các nhân vật nam trong Lục Vân Tiên đều dựa trên cơ sở từ nhân dânmà ra. Đó cũng là lý do vì sao Lục Vân Tiên được nhân dân Nam Bộ yêuthích, đi vào đời sống hàng ngày, thành sinh hoạt văn hoá tinh thần nói thơ,hát thơ Vân Tiên! Tinh thần nhân dân được kế thừa một cách cao độ. Đó là,cuộc đấu tranh cho lẽ phải chiến thắng, nêu gương sáng về nhân tình cho17người đọc còn nhớ ghi những con người giữ trọn tâm hồn đẹp đẽ, vẻ vangvượt qua thử thách nghịch cảnh.Chương 2: Hình tượng các nhân vật nam trong truyện thơ Lục VânTiên trên phương diện nội dung2.1. Nhân vật nam từ góc nhìn của lí tưởng về người anh hùng và kẻ sĩ2.1.1. Vẻ đẹp ngoại hình và sức mạnh thể chấtCó thể nói, cái đẹp tự bao đời nay luôn là cứu cánh của con người.Trong văn thơ thì cái đẹp là điều làm nên sức hấp dẫn đối với một tác phẩm.Và vẻ đẹp về ngoại hình hay sức mạnh về thể chất luôn là điểm thu hút,điểm cộng lớn cho sức sống của tác phẩm. Truyện thơ Lục Vân Tiên khôngnằm ngoài quy luật ấy, sức hấp dẫn của truyện cũng đến một phần từ vẻ đẹpngoại hình của các nhân vật nam như Lục Vân Tiên, Hớn Minh, Vương TửTrực. Họ là những nhân vật tiêu biểu mà Nguyễn Đình Chiểu khắc họa đểtạo nên những nhân vật nam đầy đủ những phẩm chất của những người anhhùng, thể hiện cho lí tưởng của nhà thơ.Lục Vân Tiên - không bàn cãi gì thêm là nhân vật nam mà NguyễnĐình Chiểu khắc họa để thể hiện cho tinh thần, lí tưởng của nhà thơ màtrước hết là ở ngoại hình và sức mạnh thể chất. Chàng là con một gia đìnhthường dân ở quận Đông Thành, một người học trò khôi ngô, có tài, có đức,văn võ song toàn. Có thể nói rằng, Lục Vân Tiên đã được thừa hưởng côngđức mà cha mẹ chàng tạo ra trước kia:“Có người ở quận Đông-thành’Tu nhơn tích đức sớm sanh con hiền.” [1; 141]18Nhân quả báo ứng là có thật, người ta thường nói rằng: “Thiện giảthiện lai, ác giả ác báo” quả là không sai. Chính nhờ “tu nhơn tích đức” màvợ chồng họ Lục mới sinh ra được một mụm con tài giỏi như Lục Vân Tiên,vừa có ngoại hình, vừa có một sức mạnh cường tráng để thấy chuyện bấtbình thì “tả đột hữu xông”. Ngoại hình của Lục Vân Tiên được đặc tả dướicon mắt của Võ Công là một chàng trai:“Liếc coi tướng mạo Vân Tiên,Khá khen họ Lục phước hiền sanh con.Mày tằm mắt phụng môi son,Mười phân cốt cách vuông tròn mười phân.” [1; 155]Bằng những câu thơ mang tính ước lệ cộng hưởng với một lối nói khoatrương, Nguyễn Đình Chiểu đã xây dựng nên hình ảnh Lục Vân Tiên “mườiphân cốt cách vuông tròn mười phân”. Ở Vân tiên, dường như được đặc tảkhông có nét nào kệch cỡm. Đó là vẻ đẹp mà không phải bất cứ nam nhânnào cũng có. Ta thường nghe đến cụm từ “mắt phượng mày ngài” là để chỉnhững con người có một nét đẹp thanh cao, quý phái và sang trọng. Nhưng ởLục Vân Tiên, nhân vật không sở hữu “mày ngài” mà sở hữu một nét đẹpvới “mày tằm”. Theo nhân tướng học, “mắt phượng” hay mắt phụng [phụngnhãn] là đôi mắt có hình dáng khá dài, hẹp về bề ngang, đầu mắt khôngnhọn, đuôi mắt hơi nhọn và ngư vĩ đẹp. Mắt có hai mí rõ rệt, trong đen nhiềuvà sáng, lòng trắng ít, và tròng đen trắng phân minh. Thần quang rõ ràng,mắt nhìn xa thấy rõ ràng. Phụng là con vật có thật, người ta thường dùngphụng làm chuẩn mực để nói về người có đôi mắt đẹp toàn diện, có vậnmệnh, điều quân khiển tướng. Còn đôi lông mày ngọa tằm hay “mày tằm”giống như con tằm bám trên mắt, lớn, hơi xếch, lông mày mọc gọn mướt,19thấy thịt dưới lông mày đùn lên như con tằm. Ai sở hữu dáng lông mày nàythì công danh toàn vẹn, phú quý, giàu sang, vinh hiển. Ta thấy đây là nhữngnét thường thấy trên khuôn diện của các nhân vật tiểu thuyết Trung Hoa cổđiển. Cách miêu tả này gần giống với cách miêu tả của La Quán Trung vềQuan Vân Trường. Trong Tam Quốc diễn nghĩa, có đoạn Huyền Đức nhìnxem thấy người ấy mình cao chín thước, râu dài hai thước, mặt đỏ như gấc,môi như tô son, mắt phượng, mày tằm, oai phong lẫm liệt. Huyền Đức bènmời cùng ngồi và hỏi họ tên. Người ấy nói: “Tôi họ Quan tên Vũ, tự làTrương Sinh, sau đổi là Vân Trường, người làng Giải Lương, tỉnh Hà Đông.Nhận thấy có đứa thổ hào ỷ thế hiếp người, tôi bèn giết chết rồi đi làm kẻgiang hồ đã năm, sáu năm rồi. Nay nghe ở đây có lệnh chiêu binh phá giặcnên tôi đến ứng mộ.”. Rõ ràng, ta thấy Vân Tiên sinh ra đã sở hữu cho mìnhmột tướng số của một con người thao lược toàn tài, có thể làm được việclớn. Với một cặp ngài ngọa tằm và một đôi phụng nhãn quý phái, mạnh mẽ,Lục Vân Tiên cho dù có gặp trắc trở trên con đường chinh phục ước mơ, lítưởng của mình nhưng cuối cùng chàng cũng “công thành danh toại” hiểnvinh vì đó là số mệnh đã an bài.Vẻ đẹp của Lục Vân Tiên còn được Nguyễn Đình Chiểu miêu tả:“Vân Tiên đầu đội kim khôi,Tay cầm siêu bạc mình ngồi ngựa ô.” [1; 214]Lục Vân Tiên được miêu tả như một vị anh hùng, một võ tướng oai phong.Với cái nhìn của Nguyễn Đình Chiểu thì trong con mắt của ông, Lục VânTiên có dáng dấp của một vị anh hùng lí tưởng với “đầu đội kim khôi”, taycầm “siêu bạc”, ngồi “ngựa ô” chứ không phải nhân vật kẻ sĩ. Vẻ đẹp lítưởng của Lục Vân Tiên được lí tưởng hóa có chút tương đồng với nhân vật20Từ Hải trong Truyện Kiều của Nguyễn Du. Từ Hải được Nguyễn Du miêutả:“Râu hùm hàm én mày ngài,Vai năm tấc rộng, thân mười thước cao.”Một bản lĩnh hơn người:“Côn quyền hơn sức, lược thao gồm tài.”Với Lục Vân Tiên, không chỉ đẹp về ngoại hình mà chàng còn là con ngườicó tài năng vừa giỏi văn vừa giỏi võ:“Văn đà khởi phụng đằng giao,Võ thêm ba lược, sáu thao ai bì.” [1; 142]Chàng là người văn võ toàn tài lại luôn sẵn sàng ra tay giúp đỡ người kháckhi hoạn nạn. Vừa từ tạ Tôn sư xuống núi, định về kinh ứng thí, trên đườngđi bất chợt thấy một bọn cướp dữ vừa phá làng xóm và tính bắt đi KiềuNguyệt Nga và tì tất Kim Liên. Lục Vân Tiên không chịu nổi cảnh bất bìnhấy, nổi giận:“Vân Tiên nổi giận lôi đình,Hỏi thăm: Lũ nó còn đình nơi nao?Tôi xin ra sức anh hào,Cứu người cho khỏi lao đao buổi này.” [1; 146]Vân Tiên còn cho ta thấy một sức trai tráng, khỏe mạnh của chàng:“Vân Tiên ghé lại bên đàng,21Bẻ cây làm gậy nhằm làng xông vô.” [1; 146]Qua hành động Lục Vân tiên đánh cướp ta thấy được trước hết ở chàng bộclộ sức mạnh nam tính, hành động dứt khoát của đấng nam nhi văn võ toàntài. Hành động “bẻ cây làm gậy nhằm làng xông vô.” của Lục Vân Tiên thậtđẹp, thật mãnh liệt và dứt khoát toát lên ở chàng khí chất của một đấng anhhào khỏe khắn, dũng mãnh, một tinh thần vô úy và đó còn là hình ảnh mộtchàng trai nghĩa sĩ sẵn sàng trừ ác giúp dân. Chưa hết, Nguyễn Đình Chiểucòn sử dụng điển cố “Triệu tử phá vòng Đương-dang” để khắc họa hình ảnhLục Vân Tiên, một đấng nam nhi con nhà võ mạnh mẽ:“Vân Tiên tả đột hữu xông,Khác nào Triệu tử phá vòng Đương- dang.” [1; 147]Nằm trong hệ thống nhân vật chính diện, Hớn Minh cũng đượcNguyễn Đình Chiểu đặc tả cho những chi tiết về ngoại hình và hành độngbằng thủ pháp ước lệ tượng trưng. Nếu như ở Lục Vân Tiên, ta thấy đượcnhững nét đẹp thư sinh, đầy quyến rũ với đôi mày tằm, mắt phụng, môi sonthì Hớn Minh dưới ngòi bút của cụ Đồ Chiểu mang một chút bụi bặm, dị kì:“Xa xem mặt mũi đen sì,Mình cao đồ sộ dị kỳ rất hung.” [1; 153]Ngay từ những câu thơ đặc tả ngoại hình Hớn Minh ta thấy được, ở nhân vậtnổi lên là một con người với tính cách ngang tàn, mạnh mẽ. Nguyễn ĐìnhChiểu khắc họa Hớn Minh thật dị biệt với mặt thì “đen sì” lại còn “dị kỳ rấthung”. Với vẻ ngoài có phần dị biệt, Hớn Minh còn được đặc tả là một nhânvật mạnh mẽ, thích dùng hành động để giải quyết mọi tình huống, thậm chí22là có phần nóng tính. Chàng vốn là con nhà Nho, cũng có những hành động“quyết liệt” khi nhìn thấy những cảnh bất bình, “chướng tai gai mắt”:“Đi vừa tới huyện Loan-minh,Gặp ngay quan huyện Đặng Sinh là chàng.Giàu sang ỷ thế nghinh ngang,Gặp con gái tốt cưỡng gian không nghì.Tôi bèn nối giận một khiVật chàng xuống đó bẻ đi một giò.” [1;188]Nguyễn Đình Chiểu muốn truyền tải đến với người đọc một thôngđiệp rằng, chớ “nhìn mặt mà bắt hình dong” khi ta chưa biết gì về tư cáchcủa một người. nếu như Lục Vân Tiên không “biết lẽ chính tà”, cho rằng“những người dị tướng ắt là tài cao” thì có lẽ người đọc sẽ cho rằng conngười “mặt mũi đen sì”, “mình cao đồ sộ dị kỳ rất hung” kia sẽ là một conngười không mấy tử tế, vì ngoại hình dị kì, không một đặc điểm tốt đẹp nàocả, thì lấy đâu ra được những đức tính tốt đẹp. Nhưng qua đây, ta thấy HớnMinh hoàn toàn ngược lại với cái cách mà người ta đánh giá giá một conngười qua mặt mũi, ngoại hình. Tuy cao to dị kỳ nhưng Hớn Minh vẫn làmôt bậc đại trượng phu hành hiệp trượng nghĩa thể hiện cho cái tinh thần“kiến ngãi bất vi vô dũng dã”. Chưa hết, sức lực của Hớn Minh qua lời giớithiệu của Vân Tiên với Sở Vương:“Sức đương Hạng Võ mạnh kình Trương Phi.” [1; 213]Trương Phi trong Tam Quốc diễn nghĩa là một người “thân cao tám thước,đầu báo mắt tròn, hàm én, râu hổ, tiếng nói như sấm, dáng như ngựa23phi…”. Hình ảnh Trương Phi là một người có sức mạnh luôn dùng sứcmạnh của mình để giải quyết sự việc, nên đôi lúc không tránh khỏi sự saisót. Tính khí của Trương Phi nóng nảy, bộc trực, nên người Việt ta hay cócâu: “nóng như Trương Phi.”. Hớn Minh được Nguyễn Đình Chiểu tạo chonhững đặc điểm về sức mạnh như Trương Phi và Hạng Võ, qua đây ta thấytác giả gửi gắm ở nhân vật này một niềm hi vọng, một lí tưởng, một bậctrượng phu không thua kém gì với các bậc anh hùng Trung Hoa cổ điển.Nghĩa là Nguyễn Đình Chiểu đã nâng tầm anh hùng người Việt có thể sánhngang với các bậc anh tài của nước láng giềng, đặc biệt là Trung Hoa. Mộtlòng tự hào và tự tôn dân tộc đã thấm vào máu của nhà thơ xứ dừa.Như đã nói ở trên, lịch sử con người là một sự đấu tranh không ngừngnghỉ giữa cái thiện và cái ác. Và có bao nhiêu những Lục Vân Tiên, HớnMinh, Vương Tử Trực – những con người chính nghĩa thì cũng có bấy nhiêunhững Trịnh Hâm, Bùi kiệm, Võ Công gian ác, tráo trở và thủ đoạn. Nếunhư Lục Vân Tiên đối xử với Trịnh Hâm, Bùi Kiệm hết lòng hết dạ, xem hắnnhư bạn tốt, tri kỉ, tri âm thì Kiệm Hâm lại dùng sự đố kị và lòng ganh ghétđể đáp trả Vân Tiên. Hành động xô Lục Vân Tiên xuống sông của TrịnhHâm, buông lời dụ dỗ Kiều Nguyệt Nga của Bùi Kiệm thì ta thấy chúng đãđi ngược lại với chữ “nghĩa”, chữ “nhân” mà ông cha ta quan niệm. Nếu LụcVân Tiên dùng sức mạnh của mình để đánh đuổi Phong Lai, Hớn Minh dạycho Đặng Sinh một bài học vì ỷ thế hiếp người thì Trịnh Hâm lại dùng sứctrai trẻ của mình chỉ để làm một việc:“Đêm khuya lặng lẽ như tờ,Nghinh ngang sao mọc mịt mờ sương bay.Trịnh Hâm khi ấy ra tay,24Vân Tiên bị gã xô ngay xuống vời.” [1; 179]Thật hèn hạ làm sao khi sức lực của một con người bình thường lại ratay tàn nhẫn với một người đã không còn nhìn thấy ánh sáng như Vân Tiên.Một hành động đớn hèn và càng hèn hạ hơn khi xô Vân Tiên xuống sông,ngay sau đó Trịnh Hâm đã không biết ngượng ngùng, mà miệng lại “giảtiếng kêu trời”. Hành động “vừa ăn cướp vừa la làng” thể hiện một khiếmkhuyết lớn về nhân cách của một đấng nam nhi trong nền Nho học đọc sáchthánh hiền.Như vậy, qua đây ta thấy, Nguyễn Đình Chiểu đã rất dụng công khimiêu tả hai tuyến nhân vật đối lập nhau về ngoại hình lẫn nhân cách. Sựkhéo léo của tác giả còn thể hiện rõ ở chỗ cố ý xây dựng nhân vật chính diệnđẹp đẽ, có dáng dấp của những anh hùng kiếm hiệp, có sức mạnh, võ cônggiỏi dang, quyết liệt và một vẻ ngoài khác thường bên cạnh những nhân vậthèn kém và kém đẹp về cả ngoại hình lẫn thể chất. Thông qua cách miêu tảcủa Nguyễn Đình Chiểu, các nhân vật chính diện và phản diện có sự đối lậptạo tiền đề cho việc xây dựng theo lối nhất quán trong hành động về sau.2.1.2. Vẻ đẹp trí tuệSong hành với vẻ đẹp về ngoại hình thì vẻ đẹp trí tuệ là thước đochuẩn mực để đánh giá tài năng của một con người. Bằng cách này hay cáchkhác, Nguyễn Đình Chiểu đã cố gắng tô đậm tính lí tưởng ở nhân vật củamình, đặc biệt là nhân vật chính diện thông qua vẻ đẹp về trí tuệ. Trong xãhội mà muốn lập thân, vượt khỏi cái nghèo thì chỉ có một con đường duynhất đó chính là “học vấn”. Và với nam giới học vấn rất quan trọng, nó quantrọng hơn hết khi chỉ có con đường khoa cử để lập thân. Nam giới có thểdùng cả đời để học và không hề nản khi thi rớt và họ dùng chính tuổi trẻ củamình chỉ để thi cử và tiến thân. Cho nên, mục đích cao nhất của cuộc đời họ25