| Những ngày Cách mạng tháng Tám sục sôi tại Hà Nội |
Trước khi diễn ra cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chuẩn bị hết sức chu đáo trong việc đón và tận dụng thời cơ “có một không hai”. Thế chiến thứ II bùng nổ, Pháp bị Đức chiếm đóng. Đầu năm 1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định về nước để lãnh đạo cách mạng, tranh thủ thời cơ. Người cho rằng: “Chậm trễ lúc này là có tội với cách mạng”. Tháng 5-1941, Nguyễn Ái Quốc chủ trì Hội nghị Trung ương 8 họp và thống nhất: “Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được”. Hội nghị còn xác định những vấn đề cụ thể, dự kiến những điều kiện để khởi nghĩa nổ ra và thắng lợi. Ngày 7-5-1944, Tổng bộ Việt Minh ra Chỉ thị “về sửa soạn khởi nghĩa”, nhận định thời cơ thuận lợi cho ta giành chính quyền sắp tới: “Song thời cơ không phải tự nó đến, một phần lớn do ta sửa soạn nó, thúc đẩy nó”. Tháng 10-1944, trong Thư kêu gọi đồng bào toàn quốc, Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Phe xâm lược gần đến ngày bị tiêu diệt. Các đồng minh quốc sắp đi đến thắng lợi cuối cùng, cơ hội cho dân tộc ta giải phóng chỉ trong một hoặc năm rưỡi nữa, thời gian rất gấp. Ta phải làm nhanh”. Trong đêm 9-3-1945, Nhật đảo chính Pháp chiếm để độc chiếm Việt Nam và Đông Dương. Tuy nhiên, Ban Thường vụ Trung ương Đảng xác định thời điểm này chưa phải là thời cơ chín muồi để làm cuộc Tổng khởi nghĩa mà chủ trương chủ trương phát động cao trào kháng Nhật, cứu nước mạnh mẽ để làm tiền đề. Chỉ thị Nhật-Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta [12-3-1945] đã chỉ rõ về vấn đề thời cơ khởi nghĩa: “Mặc dầu tình hình chính trị khủng hoảng sâu sắc, nhưng điều kiện khởi nghĩa ở Đông Dương hiện nay chưa thực chín muồi”. Đến nửa cuối năm 1945, phe phát xít đã thất bại hoàn toàn trước quân đồng minh và Liên Xô. Trước tình hình đó, từ ngày 13 đến 15-8-1945, tại Tân Trào, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp và phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước trước khi quân đồng minh vào Đông Dương. Hội nghị chỉ rõ: “Tình thế vô cùng khẩn cấp, tất cả mọi người đều phải nhằm vào những việc chính, thống nhất về mọi phương tiện, không bỏ lỡ cơ hội”. Quân lệnh số 1 của Uỷ ban khởi nghĩa ra ngày 13-8-1945 khẳng định: “Giờ Tổng khởi đã đến! cơ hội có một cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà! Chúng ta phải hành động cho nhanh…” Hội nghị toàn quốc của Đảng bế mạc thì Đại hội quốc dân do Tổng bộ Việt Minh triệu tập họp ngay ở Tân Trào [Tuyên Quang] trong hai ngày 16 và 17-8-1945. Đại hội tán thành hoàn toàn chủ trương tổng khởi nghĩa của Đảng, nhất trí thông qua 10 chính sách của Việt Minh, coi đó là chính sách cơ bản của cách mạng, cử ra Ủy ban dân tộc giải phóng do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Đại hội còn quyết định lấy lá cờ đỏ sao vàng làm Quốc kỳ, lấy bài Tiến quân ca làm Quốc ca.
Đại hội quốc dân vừa bế mạc, Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư kêu gọi đồng bào cả nước đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập…giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến, toàn đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta. Chúng ta không thể chậm trễ. Tiến lên! Tiến lên! Dưới lá cờ Việt Minh đồng bào hãy dũng cảm tiến lên!”.
Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 hoàn toàn thắng lợi. Đó là kết quả của sự kiên trì, bền bỉ, linh hoạt trong quá trình lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng. Đảng ta đã nghiên cứu kỹ lưỡng, dự báo thời cơ; trên cơ sở đó chuẩn bị chu đáo về nội lực, nhanh chóng chớp thời cơ để làm Cách mạng thành công. Cách mạng Tháng Tám diễn ra vào một thời điểm hết sức đặc biệt: Pháp chạy, Nhật hàng, Chính phủ Trần Trọng Kim tê liệt, triều đình phong kiến nhà Nguyễn bất lực, quân Đồng minh chưa vào thực hiện nhiệm vụ giải giáp. Tuy nhiên, trên lãnh thổ Việt Nam vẫn không hề tồn tại một khoảng trống quyền lực. Phát xít Nhật ở Việt Nam và Đông Dương tuy tinh thần bạc nhược, mất sức chiến đấu, song vẫn còn lực lượng đông, đang kiểm soát tình hình, nên vẫn là một trở ngại cho cách mạng. Nhật đã đầu hàng Đồng minh, nhưng ở Đông Dương quân đội Nhật vẫn chưa nhận được lệnh và tiếp tục thực hiện quyền kiểm soát trật tự, an ninh; thực hiện nhiều đợt chống trả quân đội và nhân dân ta khởi nghĩa giành chính quyền. Còn đối với chính phủ Trần Trọng Kim, lực lượng bù nhìn do Nhật dựng lên vào đầu tháng 5-1945; đây là chính phủ không có quyền hành hay sức mạnh gì đáng kể, song trong quá trình diễn ra cuộc Tổng khởi nghĩa, họ vẫn hợp tác chặt chẽ với các nhà đương cục Nhật, không chịu lùi bước để quyết “làm tròn sứ mệnh”.
Cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng 8 năm 1945 là một thời điểm có một không hai, thể hiện nghệ thuật tạo dựng và dự đoán thời cơ trong nước và quốc tế của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Cuộc Tổng khởi nghĩa được tiến hành trong một bối cảnh đặc biệt và vô cùng thuận lợi. Tuy nhiên, xét về mặt khách quan, lúc bấy giờ, thời cơ thuận lợi nó đến với nhiều nước trong khu vực. Song, chỉ có cuộc Tổng khởi nghĩa của Việt Nam là giành được thắng lợi nhanh chóng và triệt để. Điểm mấu chốt đó chính là do thực lực của chúng ta, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm đề ra đường lối đấu tranh giải phóng dân tộc một cách đúng đắn, sáng tạo, tạo dựng được cơ sở, nền tảng cách mạng vững chắc để chờ đợi thời cơ thuận lợi phát động khởi nghĩa. Nếu chúng ta không xây dựng, chuẩn bị tốt lực lượng; không tiến hành các đợt tập dượt từ thấp lên cao, thì dù thời cơ tới cũng khó có thể tiến hành khởi nghĩa thắng lợi. Mới thấy rằng, trong cách mạng, nhân tố chủ quan là vô cùng quan trọng và đóng vai trò tiên quyết.
Có thể nói rằng, trong những bài học về thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, thì bài học về dự báo thời cơ và chớp thời cơ là bài học có tầm đặc biệt quan trọng. Cách mạng Tháng Tám và sự ra đời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà là thắng lợi của trí tuệ, bản lĩnh và tinh thần đấu tranh quật cường của toàn thể dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh; là kết quả tổng hợp của các phong trào cách mạng liên tục diễn ra trong 15 năm sau ngày thành lập Đảng và để lại nhiều bài học quý lịch sử quý giá. Đó là bài học về nắm vững ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; bài học về sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân; bài học về không ngừng củng cố, tăng cường đoàn kết trong đảng, toàn dân tộc và đoàn kết quốc tế; bài học về sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng - nhân tố hàng đầu quyết định thắng lợi của cách mạng Việt Nam/.
Minh Hải
Bàn về thời cơ và nắm bắt thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, đã có không ít học giả tiếp cận dưới nhiều phương diện, góc độ khác nhau. Song, dù ở góc độ nào cũng đi đến khẳng định: Cách mạng Tháng Tám là biểu hiện mẫu mực của nghệ thuật chớp thời cơ giành chính quyền cách mạng của Đảng ta. 75 năm trôi qua, nhưng bài học về nắm bắt thời cơ vẫn có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và tính thời sự sâu sắc đối với công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay.
1. Thời cơ khởi nghĩa giành chính quyền là thời điểm hội tụ những điều kiện chủ quan và khách quan chín muồi cho phép phát động cuộc tổng khởi nghĩa giành thắng lợi. Do đó, việc đánh giá và xác định đúng thời cơ, hành động kịp thời là một trong những nhân tố quan trọng bảo đảm thắng lợi của cách mạng.
Về vấn đề này, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Làm cách mệnh phải biết dựa vào thời cơ và phải nhìn chung phong trào mọi nơi, mọi chốn mới chắc thắng!". Ngày 15-2-1944, trong bài "Bóc trần mưu gian của đế quốc Nhật! Thống nhất hành động đánh đổ thù chung!" đăng trên Báo Cờ Giải phóng, Tổng Bí thư Trường Chinh xác định sớm hay muộn cuộc đấu súng Nhật - Pháp nhất định sẽ xảy ra. Từ đó đến đầu năm 1945, vấn đề "cuộc đảo chính của phát xít Nhật" luôn được nhắc tới trong những tài liệu của Đảng, định hướng công tác chuẩn bị phong trào cách mạng cho thời điểm "đem sức ta mà tự giải phóng cho ta". Vì thế, khi Nhật đảo chính hất cẳng Pháp nổ ra vào đêm 9-3-1945, Đảng ta không bất ngờ, bị động trước thời cuộc, mà trái lại, đã chủ động vạch ra những nhiệm vụ chiến lược đúng đắn để đưa cách mạng tiếp tục tiến lên.
Ngay trong đêm "Nhật - Pháp bắn nhau", từ chập tối, Hội nghị Thường vụ Trung ương Đảng mở rộng, dưới sự chủ trì của Tổng Bí thư Trường Chinh đã họp và ra Chỉ thị lịch sử "Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta". Trong bản Chỉ thị ra đời ngày 12-3-1945 này, Trung ương Đảng ngoài việc xác định kẻ thù mới và đề ra khẩu hiệu đấu tranh mới, còn dự báo hai khả năng làm xuất hiện "thời cơ" cho nhân dân ta vùng dậy giành chính quyền trên cả nước. Một là, quân Đồng minh vào Đông Dương đánh Nhật. Hai là, Nhật đầu hàng Đồng minh.
Dưới ánh sáng của bản Chỉ thị "Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta", các cấp bộ Đảng từ Trung ương đến địa phương đã theo dõi sát sao diễn biến mặt trận Thái Bình Dương. Sau khi thua trận ở khắp nơi, trưa 15-8-1945, phát xít Nhật tuyên bố đầu hàng các lực lượng Đồng minh.
Như vậy, thời cơ khởi nghĩa giành chính quyền như Đảng ta dự báo đã đến. Lúc này, dù đang ốm nặng, tại lán Nà Lừa, Tân Trào, tỉnh Tuyên Quang, lãnh tụ Hồ Chí Minh thể hiện quyết tâm: "Lúc này thời cơ đã đến, dù hy sinh đến đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập". Ngày 14-8-1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng khai mạc tại Tân Trào, nhận định: "Cơ hội rất tốt cho ta giành quyền độc lập đã tới". Hội nghị vừa kết thúc, ngày 16-8-1945, Đại hội Quốc dân được tổ chức ngay tại Tân Trào, quyết định phát động cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên cả nước.
Tuy nhiên, trong Cách mạng Tháng Tám, thời cơ tồn tại một cách khách quan trong vòng 20 ngày, bắt đầu từ khi Nhật hoàng Hirohito tuyên bố đầu hàng và kết thúc khi quân Đồng minh vào tước khí giới quân Nhật ở nước ta kể từ ngày 5-9 theo tinh thần Hội nghị Potsdam. Nếu phát động Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên toàn quốc trước ngày 15-8-1945 khi quân Nhật còn mạnh và sau ngày 5-9-1945 trên đất nước có nhiều kẻ thù, cách mạng đều khó có khả năng thành công. Đảng và nhân dân ta đã chớp thời cơ, tiến hành Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi trong "ngưỡng thời gian khắc nghiệt đó".
Kế thừa, vận dụng bài học nắm bắt thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong kháng chiến chống Pháp, nhờ biết nắm bắt thời cơ, phân tích tình hình, thế trận địch - ta, quân dân ta đã đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác và cuối cùng là chiến thắng Điện Biên Phủ [7-5-1954] lịch sử.
Bước vào cuộc kháng chiến chống Mỹ, chúng ta đã nhiều lần vận dụng thành công bài học về nắm bắt thời cơ. Điển hình như năm 1972, chớp thời cơ nội bộ chính phủ Mỹ có sự xáo trộn, phong trào phản đối chiến tranh trong nhân dân Mỹ dâng cao, Đảng đã lãnh đạo tiến hành cuộc tiến công chiến lược thắng lợi, tiếp đó là đánh thắng cuộc tập kích đường không trên bầu trời Hà Nội và một số tỉnh, thành phố miền Bắc cuối năm 1972, buộc Mỹ phải ngồi vào bàn đàm phán, ký Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam [ngày 27-1-1973]. Tiếp đó, khi thời cơ xuất hiện, ngay lập tức, Trung ương Đảng và Quân ủy Trung ương đã họp, quyết định rút ngắn kế hoạch chiến lược giải phóng miền Nam từ hai năm 1975-1976 xuống còn một năm [1975] và cuối cùng là thực hiện thắng lợi cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa xuân 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước [30-4-1975].
2. Trong thời kỳ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, chúng ta tiếp tục vận dụng thành công bài học về nắm bắt thời cơ. Năm 1986, Đảng ta kịp thời nắm bắt tình hình, tận dụng thời cơ có sự chuyển biến trong lý luận và nhận thức để tiến hành công cuộc đổi mới đất nước, đưa Việt Nam thoát ra khỏi những khó khăn của thời kỳ bao cấp. Năm 1991, biến cố chính trị ở Liên Xô và các nước Đông Âu đã đặt chúng ta đứng trước nhiều thách thức to lớn, nhưng Việt Nam đã vượt qua, chuyển hóa khó khăn thành cơ hội để giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa, nhưng cũng uyển chuyển, linh hoạt "Dĩ bất biến, ứng vạn biến" trong hoạt động ngoại giao để mở rộng quan hệ với nhiều nước trên thế giới.
Những năm sau đó, Việt Nam đã nắm bắt tốt thời thế để bình thường hóa quan hệ ngoại giao với Hoa Kỳ [1995]; gia nhập Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á [ASEAN - năm 1995]; năm 2007 gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới [WTO]; được bầu làm Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc nhiệm kỳ 2008-2009 và 2020-2021... Đến nay, Việt Nam có quan hệ ngoại giao với trên 200 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó xác lập nhiều quan hệ đối tác chiến lược, đối tác toàn diện; là thành viên chính thức của nhiều tổ chức quốc tế và khu vực; tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do, nhất là các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới. Vị thế, uy tín của Việt Nam ngày càng được nâng cao trên trường quốc tế thông qua vai trò then chốt trong những tổ chức khu vực và quốc tế, tổ chức thành công các sự kiện quan trọng, thực hiện tốt nghĩa vụ tham gia các hoạt động giữ gìn hòa bình của Liên hợp quốc...
Có thể nói, sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế của Việt Nam hiện nay diễn ra trong bối cảnh có nhiều thời cơ, vận hội mới; đồng thời, cũng phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức, đặc biệt là những biến động nhanh chóng của tình hình quốc tế, khu vực; những diễn biến phức tạp trên Biển Đông và dịch Covid-19, nhưng chúng ta luôn tin tưởng, một Đảng đã biết phát huy sức mạnh của cả một dân tộc để dân tộc đó đứng lên, đem hết tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giành và giữ vững độc lập, tự do của Tổ quốc, thì Đảng đó nhất định sẽ lãnh đạo thành công sự nghiệp đổi mới và hội nhập quốc tế vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Đó cũng chính là việc vận dụng thành công những bài học từ lịch sử, trong đó có bài học nắm bắt thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.
Đại tá, PGS.TS Nguyễn Văn Sáu
Phó Viện trưởng Viện Lịch sử quân sự Việt Nam
Nguồn: Báo Hànộimới
Admin DUK 2