Nhờ đặc điểm mà sán lá gan có thể chui rúc , luồn lách trong môi trường kí sinh:
-Đặc điểm: Nhờ cơ dọc, vòng và lưng bụng phát triển giúp cơ thể dễ luồn lách và chui rúc trong môi trường ký sinh.
Các đặc điểm khác của sán lá gan: -Cơ thể hình lá dẹp, màu đỏ
-Mắt và lông bơi tiêu giảm, giác bám phát triển
-Sán lá gan bám vào vật chủ hút lấy chất dinh dưỡng vào ruột, ruột phân nhánh để tiêu hóa, chưa có hậu môn ]-
Bài viết được tham vấn chuyên môn cùng Bác sĩ Võ Thị Thùy Trang, Khoa Khám bệnh & Nội khoa - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Đà Nẵng.
Sán lá gan là căn bệnh phổ biến tại Việt Nam, gây ra bởi ký sinh trùng sán lá gan. Vòng đời của loại ký sinh trùng này khá phức tạp, chúng ký sinh trong lá gan và ống mật của con người hoặc một số loại động vật ăn cỏ như bò, trâu, dê, cừu,...
Sán là gan là một loại ký sinh trùng mang hình dáng giống như chiếc lá và có thân dẹt. Tuy nhiên, sán lá gan có cả bộ phận sinh dục giống đực và giống cái nên chúng được xếp vào nhóm sinh vật lưỡng tính. Sán lá gan sẽ kí sinh trong lá gan và ống mật của người hoặc động vật bị nhiễm bệnh.
Có thể chia bệnh sán lá gan làm 2 loại gồm bệnh sán lá gan nhỏ và sán lá gan lớn.
- Sán lá gan lớn: gồm 2 loài với tên khoa học là Fasciola gigantica và Fasciola hepatica;
- Sán lá gan nhỏ: gồm 3 loài với tên khoa học là Clonorchis sinensis, Opisthorchis viverrini và Opisthorchis felineus.
Sán lá gan có đặc điểm là vòng đời của chúng khá phức tạp. Chúng ký sinh trong lá gan và ống mật của con người hoặc một số loại động vật ăn cỏ như bò, trâu, dê, cừu,...
Sán lá gan trưởng thành bắt đầu đẻ trứng, trứng sẽ theo đường mật xuống ruột và ra ngoài theo phân. Khi trứng gặp nước nở ra ấu trùng lông [miracidium], sẽ mất từ 9 đến 21 ngày để hoàn tất quá trình này thành hình ấu trùng sán lá gan.
Ấu trùng lông sán lá gan sẽ chọn ốc thuộc giống Limnea làm vật chủ trung gian và phát triển thành ấu trùng đuôi [cercaria] trong khoảng thời gian từ 6 đến 7 tuần. Khi ấu trùng lông rời khỏi vỏ ốc, chúng sẽ bơi tự do trong nước hoặc bám vào loại thực vật thủy sinh để tạo nang ấu trùng [metacercaria].
Vòng đời của sán lá gan khá phức tạp
Khi con người hoặc động vật [trâu, bò,...] ăn phải thực vật thủy sinh hoặc hoặc uống nước có chứa nang ấu trùng sán lá gan thì sẽ bị nhiễm sán lá gan. Nang ấu trùng sẽ xâm nhập vào thông qua đường miệng, thoát kén sau khoảng 1 giờ và xuyên qua thành ruột. Sau 2 giờ, chúng sẽ nằm ở ổ bụng và xuyên qua màng Glisson để vào gan. Trải qua 6 ngày kể từ khi thoát kén, nang ấu trùng xuất hiện ở gan và thành công di hành đến đường mật để ký sinh.
Thời gian từ khi nhiễm đến khi phân mang theo trứng sán lá gan ra ngoài sẽ có khác biệt giữa người và động vật. Ở con người sẽ trong khoảng 3 đến 4 tháng, ở các loại động vật ăn cỏ như trâu bò thì chỉ mất 6 đến 13 tuần. Thời gian này còn phụ thuộc số lượng sán, thời gian trưởng thành sẽ kéo dài nếu sán càng nhiều. Tuổi thọ của sán lá gan lớn ở người từ 9 đến 13,5 năm.
Trong giai đoạn ủ bệnh sán lá gan, sẽ rất khó phát hiện ra những dấu hiệu bệnh rõ rệt vì còn phải tùy thuộc vào số lượng ấu trùng mà người bệnh đã ăn phải. Thông thường, đối với sán lá gan nhỏ thì con người phải nhiễm trên 100 sán mới có triệu chứng rõ rệt.
Vì sán lá gan kí sinh và đẻ trứng trong lá gan và ống mật nên có thể khiến người mắc bệnh có một số triệu chứng sau đây:
- Vàng da hoặc da xanh, nhợt nhạt: Khi sán lá gan kí sinh trong cơ thể con người sẽ gây tắc nghẽn và làm nhiễm trùng gan và ống dẫn mật. Vì thế, nếu bệnh nhân nhiễm sán lá gan sẽ có biểu hiện qua việc da bị vàng hoặc da xanh, nhợt nhạt. Bên cạnh đó, ở một số trường hợp nhiễm sán lá gan thì tình trạng da xanh, nhợt nhạt cũng có thể là do bị nôn nhiều, chán ăn, tiêu chảy;
- Khó chịu, buồn nôn, ói mửa và tiêu chảy: Đây đều là hậu quả do ống dẫn mật bị tắc gây ra. Tùy vào mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng sán lá gan, những triệu chứng này có thể kéo dài từ vài tuần đến vài tháng ;
- Đau bụng: Những cơn đau quặn bụng xảy ra khi sán lá gan di chuyển từ ruột đến gan, chui qua Glisson để vào gan hoặc chui đến ống mật và khiến ống mật bị tắc nghẽn;
- Sụt cân: Việc nhiễm sán lá gan làm người bệnh mất cảm giác ngon miệng, gây cảm giác chán ăn. Chính vì vậy, người bệnh mắc sán lá gan trong thời gian dài sẽ rất dễ sụt cân;
- Nổi ban: Trong giai đoạn đầu khi sán lá gan xâm nhập vào lá gan, nổi ban trên da là triệu chứng khá phổ biến. Đây là hệ quả xảy ra khi hệ miễn dịch của cơ thể phản ứng lại với sự nhiễm trùng mà sán lá gan gây ra ở trên gan;
- Sốt: Sán lá gan kí sinh gây tắc nghẽn ở các ống mật, tình trạng nhiễm trùng có thể xảy ra và làm người bệnh bị sốt.
Bệnh sán lá gan khó phát hiện và dễ bị nhầm lẫn với các bệnh có triệu chứng tương tự khác
Dựa vào những đặc điểm vòng đời sán lá gan, bạn có thể phòng tránh bệnh sán lá gan bằng những cách sau đây:
- Trước khi ăn các loại rau trồng dưới nước cần phải rửa rau sạch sẽ và luộc chín kỹ;
- Tuyệt đối không nên ăn đồ sống, chưa qua chế biến như gan sống, tiết canh, gỏi,... Thực hiện ăn chín uống sôi và sử dụng nguồn nước sạch để uống, cần đun sôi kỹ trước khi uống;
- Không ăn các loại ốc hoặc cá nếu chưa được nấu chín kỹ;
- Giữ thói quen rửa tay bằng xà phòng sạch sẽ trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh;
- Định kỳ thực hiện tẩy giun 6 tháng/lần;
Việc nghiên cứu đặc điểm vòng đời sán lá gan đã góp một phần không nhỏ giúp kiểm soát được tình trạng lây lan bệnh. Khi phát hiện cơ thể có những triệu chứng bất thường của bệnh sán lá gan thì người bệnh cần đến ngay lập tức đến các cơ sở y tế để được thăm khám, làm các xét nghiệm sán lá gan và điều trị kịp thời, nhằm hạn chế những thiệt hại xảy đến với ống dẫn mật và gan.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ thăm khám, chẩn đoán, xét nghiệm và điều trị bệnh sán lá gan hiệu quả. Tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Central Park đã chữa khỏi bệnh Sán lá Gan chỉ sau 3 ngày điều trị. Đặc biệt, để nâng cao kết quả chẩn đoán chính xác bệnh, hiện nay, Vinmec còn trạng bị đầy đủ các phương tiện chẩn đoán hình ảnh như CT, chụp MRI, siêu âm gan, xét nghiệm ELISA, xét nghiệm dịch mật,... hiện đại bậc nhất để tìm ký sinh trùng, sán lá gan, động vật ký sinh trong người. Vì thế, khi có dấu hiệu mắc bệnh, bạn có thể đến Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để thăm khám và điều trị.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số HOTLINE hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY. Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec để được giảm ngay 20% phí khám khi đặt hẹn khám lần đầu trên toàn hệ thống Vinmec [áp dụng từ 1/8 - 31/12/2022]. Quý khách cũng có thể quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn tư vấn từ xa qua video với các bác sĩ Vinmec mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
XEM THÊM:
Sán lá gan lớn là một bệnh khá phổ biến ở nước ta do thói quen ăn sống các thực vật thủy sinh và uống nước lã. Vậy sán lá gan lớn ký sinh ở đâu khi vào cơ thể và hình dạng sán lá gan như thế nào?
Sán lá gan lớn gồm có hai loài là Fasciola hepattca và Fasciola gigantlca. Fasciola hepattca được Linnaeus tìm ra năm 1758 còn Fasciola gigantlca tìm ra năm 1856 tại Nhật Bản. Loài Fasciola hepattca phân bố chủ yếu ở Châu Âu, Châu Phi và một số nước Châu Á như Hàn Quốc, I-ran, Papua New Guinea và một số vùng của Nhật Bản. Trong khi loài Fasciola gigantlca phân bố chủ yếu ở một số nước Châu Á như Philippines, Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản, Hàn Quốc và Việt Nam.
Hình dạng sán lá gan lớn trưởng thành như hình chiếc lá, thân dẹt, bờ mỏng, kích thước 20 - 30mm x 10 - 12mm, màu trắng hồng hoặc xám đỏ. Sán lá gan lớp có hai hấp khẩu là hấp khẩu miệng và hấp khẩu bụng. Hấp khẩu miệng nhỏ, kích thước 1mm, hấp khẩu bụng to hơn, kích thước 1.6 mm. Trứng sán lá gan có kích thước lớn nhất trong các loài sán, kích thước dao động 130-150 x 60-90 μm, trung bình 140 x 80 μm.
Sán lá gan trưởng thành nhìn giống như một chiếc lá
Sán lá gan lớn có chu trình sống phức tạp. Trứng sán lá gan lớn từ đường mật được đào thải ra ngoài môi trường qua phân. Nếu trứng được rơi xuống nước, trứng sẽ nở ra ấu trùng lông và ký sinh trong ốc. Trong ốc, ấu trùng lông sẽ phát triển thành ấu trùng đuôi, ấu trùng đuôi rời khỏi ốc và bám vào các thực vật sống dưới nước [như rau muống, rau cần, xà lách xoong, rau ngổ, ngó sen,...] tạo nang trùng hoặc bơi tự do trong nước. Nếu người hoặc trâu bò ăn phải các loại rau sống dưới nước chứa nang trùng hoặc uống nước lã có ấu trùng sán lá gan lớn sẽ bị nhiễm bệnh.
Sán lá gan lớn tàn phá gan và các bộ phận khác trên cơ thể người bệnh
- Sán lá gan kí sinh ở đâu sau khi vào cơ thể?
Sau khi vào cơ thể, ấu trùng sán sẽ vào dạ dày, xuyên qua thành ống tiêu hóa và ổ bụng rồi xuyên lên gan ký sinh trong đường mật. Ngoài ký sinh trong gan mật, trong một số trường hợp, ấu trùng sán lá gan có thể di chuyển lạc chỗ đến ký sinh ở hệ cơ, khớp, da, mắt, cơ quan sinh dục,...Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, sán lá gan lớn sẽ gây nhiều thương tổn, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh. Sán lá gan lớn ký sinh trong đường mật và phá hủy tổ chức gan gây ra những ổ tổn thương gan với tổ chức hoại tử không đồng nhất, có thể gây áp xe, xơ gan, xung huyết gan. Sán lá gan lớn ký sinh ở đường mật làm đường mật bị giãn, tắc mật, tổn thương biểu mô đường mật, xơ hóa đường mật, thậm chí có thể gây ung thư biểu mô đường mật. Bệnh sỏi mật, viêm tụy cấp rất thường gặp khi nhiễm sán lá gan lớn.Khi sán lá gan lớn lạc chỗ sẽ gây tổn thương, hoại tử tổ chức tại vị trí ký sinh với phản ứng viêm và xơ hóa.
Bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh sán lá gan lớn dựa vào:
- Triệu chứng lâm sàng chủ yếu là đau tức vùng gan hay thượng vị, một số trường hợp có sốt, ăn khó tiêu, chán ăn, người gây sút, rối loạn tiêu hóa.
- Cận lâm sàng: hình ảnh siêu âm là các ổ áp xe với echo hỗn hợp, xét nghiệm ELISA cho kết quả dương tính, xét nghiệm máu có bạch cầu ái toan tăng cao.
Thuốc điều trị đặc hiệu sán lá gan lớn hiện nay là Triclabendazol. Người lớn dùng liều 10mg/kg, dùng liều duy nhất. Nếu không khỏi có thể tăng lên 20mg/kg chia 2 lần cách nhau 12-24 giờ. Trẻ em từ 6 tuổi trở lên có thể sử dụng liều như người lớn. Chưa có nghiên cứu sử dụng thuốc này ở trẻ em dưới 6 tuổi. Với phụ nữ đang cho con bú, nên kiêng cho con bú trong 72 giờ sau khi dùng thuốc. Thuốc sử dụng theo đường uống, nuốt với nước không được nhai. Ở một số người, sau khi sử dụng Triclabendazol có thể gặp các tác dụng phụ như: vã mồ hôi, mệt mỏi, đau bụng, tức ngực, tiêu chảy, đau đầu, chóng mặt,...
Để phòng chống bệnh sán lá gan lớn, cần thực hiện ăn chín uống sôi, không ăn sống các loại rau mọc dưới nước, không uống nước lã, đồng thời phòng chống bệnh cho cả gia súc. Khi có các triệu chứng bệnh, người bệnh nên đến các cơ sở y tế có chuyên khoa ký sinh trùng để được phát hiện và điều trị sớm.
Quý khách hàng có nhu cầu thăm khám, điều trị bệnh sán lá gan nhỏ tại Vinmec có thể trực tiếp đến Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc hoặc liên hệ đặt hẹn trực tuyến TẠI ĐÂY.
XEM THÊM:
Video đề xuất:
Lần đầu tiên tại Việt Nam: Ghép tế bào gốc chữa xơ gan tại Vinmec
XEM THÊM: