Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 103/2021/TT-BTC hướng dẫn phương thức trích lập, chi sử dụng, quản lý Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Theo đó, Quỹ bình ổn giá xăng dầu được trích lập bằng một khoản tiền cụ thể là 300 đồng/lít đối với các loại xăng, các loại dầu diesel, dầu hỏa và 300 đồng/kg đối với các loại dầu mazut.
Thông tư quy định, Quỹ bình ổn giá xăng dầu được lập tại doanh nghiệp khi được Bộ Công Thương cấp Giấy xác nhận đủ điều kiện làm thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu theo quy định tại Nghị định số 95/2021/NĐ-CP. Thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu có trách nhiệm trích lập, chi sử dụng, báo cáo, công khai về Quỹ bình ổn giá xăng dầu và quản lý Quỹ bình ổn giá xăng dầu theo quy định.
Thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu có trách nhiệm lựa chọn, mở tài khoản theo dõi riêng về Quỹ bình ổn giá xăng dầu tại ngân hàng thương mại, chi nhánh ngân hàng nước ngoài hoạt động hợp pháp tại Việt Nam [ngân hàng]; có trách nhiệm thông báo bằng văn bản tên, địa chỉ, thông tin liên lạc của ngân hàng nơi thương nhân đầu mối mở tài khoản Quỹ bình ổn giá xăng dầu đến Bộ Tài chính [Cục Quản lý giá], Bộ Công Thương [Vụ Thị trường trong nước] và công bố thông tin theo quy định.
Theo Thông tư quy định, Quỹ bình ổn giá xăng dầu được trích lập bằng một khoản tiền cụ thể là 300 đồng/lít đối với các loại xăng, các loại dầu diesel, dầu hỏa và 300 đồng/kg đối với các loại dầu mazut ở nhiệt độ thực tế tiêu thụ tại thị trường nội địa và được xác định là một yếu tố cấu thành giá cơ sở và giá bán của thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu. Việc trích lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu được thực hiện đồng thời với kỳ điều hành giá cơ sở.
Mức trích lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu này được điều chỉnh linh hoạt, phù hợp với thực tế tại thời điểm điều hành giá xăng dầu. Trong đó, điều chỉnh giảm hoặc tạm dừng trích lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu dưới mức trên khi các yếu tố cấu thành giá cơ sở xăng, dầu kỳ công bố tăng trên 5% so với giá cơ sở xăng, dầu công bố kỳ trước liền kề hoặc việc tăng giá xăng, dầu ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân.
Trường hợp cần thiết, điều chỉnh tăng mức trích lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu cao hơn mức quy định khi các yếu tố cấu thành giá cơ sở xăng, dầu kỳ công bố giảm trên 5% so với giá cơ sở xăng, dầu công bố kỳ trước liền kề hoặc căn cứ trên số dư Quỹ bình ổn giá xăng dầu, tình hình thực tế tại thời điểm công bố giá cơ sở xăng dầu.
Tổng mức trích lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu trong kỳ của thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu được xác định bằng mức trích lập Quỹ bình ổn giá xăng, dầu quy định tại thông báo điều hành giá xăng dầu của Bộ Công Thương nhân [x] với sản lượng xăng, dầu ở nhiệt độ thực tế đã tiêu thụ tại thị trường nội địa trong kỳ của thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu.
Bên cạnh đó, Thông tư cũng quy định rõ nguyên tắc hoạt động của Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Theo đó, Quỹ bình ổn giá xăng dầu là Quỹ tài chính không nằm trong cân đối ngân sách Nhà nước; toàn bộ nguồn trích lập, chi sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu để tham gia điều tiết, hỗ trợ cho mục tiêu bình ổn giá xăng dầu trong nước theo điều hành giá xăng dầu của Bộ Công Thương. Quỹ bình ổn giá xăng dầu hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, không phát sinh cơ chế quản lý tập trung và không phát sinh tổ chức bộ máy, không có cơ chế tài chính riêng.
Việc trích lập và chi sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu chỉ thực hiện một lần đối với một thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu bán ra đầu tiên tính trên một lít, kg xăng, dầu ở nhiệt độ thực tế tiêu thụ tại thị trường nội địa trong thời gian trích lập, chi sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu theo quy định.
Khi có thông báo điều hành giá xăng dầu của Bộ Công Thương về mức trích lập, mức chi sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu, thời gian thực hiện, thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu chủ động thực hiện trích lập, chi sử dụng Quỹ bình ổn giá xăng dầu đối với sản lượng xăng, dầu ở nhiệt độ thực tế tiêu thụ tại thị trường nội địa theo quy định.
Tại kỳ điều hành giá xăng dầu theo quy định tại Nghị định số 95/2021/NĐ-CP, trường hợp tổng số dư Quỹ bình ổn giá xăng dầu [số ước tính] của các thương nhân đầu mối kinh doanh xăng dầu ở mức lớn hơn hoặc bằng 7.000 tỷ đồng, Bộ Công Thương xem xét, điều chỉnh giảm mức trích lập hoặc tạm dừng trích lập Quỹ bình ổn giá xăng dầu.
[TBKTSG Online]- LTS: Quỹ bình ổn giá xăng dầu hiện nay có thực sự đem lại lợi ích cho người dân hay đang làm tổn hại đến an sinh xã hội? Liệu có nên tiếp tục duy trì Quỹ bình ổn nữa hay không? TBKTSG Online giới thiệu ý kiến sau đây của một chuyên gia kinh tế và mong nhận các ý kiến khác.
Theo giải thích của Bộ Tài chính cũng như báo cáo của Kiểm toán Nhà nước, Quỹ bình ổn giá xăng dầu góp phần bình ổn mặt bằng giá nói chung, kiểm soát lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì ổn định tăng trưởng và an sinh xã hội.
Có thực vậy không? Nếu đúng vậy, có lẽ nhà nước nên thành lập thêm càng nhiều quỹ bình ổn để bình ổn [ở cấp quốc gia] giá của càng nhiều mặt hàng thì càng tốt. Vì, cùng một logic, các loại quỹ bình ổn này sẽ đều có tác dụng bình ổn mặt bằng giá cả nói chung, và, do đó, ổn định kinh tế vĩ mô, tăng trưởng và an sinh xã hội.
Tuy nhiên, thực tế về Quỹ bình ổn ở Việt Nam lại khác, và, do đó, sẽ rất khiên cưỡng khi nói Quỹ bình ổn có những tác dụng như ca ngợi.
Về bản chất, Quỹ bình ổn xăng dầu hiện nay ở Việt Nam đang lấy tiền của chính người mua xăng dầu để “bình ổn” giá cho người mua xăng dầu. Do đó, xét về an sinh xã hội [hiểu nôm na ở đây là quyền lợi của người mua xăng dầu, và từ đó lan tỏa ra khắp xã hội] không được cải thiện gì, vì người mua xăng dầu tuy có được mua xăng dầu bình ổn với giá không tăng trong tương lai gần nhưng đó chỉ là do họ đã ứng trước cho phần giá tăng lên này, chứ sự “bình ổn” không tự nhiên đến, hoặc đến nhờ có tiền trợ giá của một bên thứ ba, chẳng hạn, nhà nước.
Để cho dễ hiểu hơn, ta lấy một ví dụ cụ thể như sau.
Giá bán lẻ xăng ngày hôm nay, chưa gồm tiền trích vào Quỹ bình ổn, là 20.000 đồng/lít. Sau khi trích Quỹ bình ổn, ví dụ, 5% giá xăng, giá bán lẻ xăng sẽ thành 21.000 đồng/lít. Như vậy, việc trích lập Quỹ bình ổn đã tước đi của người mua xăng dầu thêm 1.000 đồng/lít vào thời điểm hiện tại.
Giả sử một tháng sau, giá xăng dầu nhập khẩu tăng lên làm cho giá bán lẻ trong nước lẽ ra phải tăng lên đúng 5% [1.000 đồng/lít]. Nhờ có Quỹ bình ổn, giá bán lẻ xăng dầu không thay đổi.
Nhưng điều này không có nghĩa là người mua xăng dầu được lợi 1.000 đồng/lít một tháng sau này, vì thực chất họ đã ứng trước số đó một tháng trước, thông qua trích lập Quỹ bình ổn! Tức là về mặt an sinh xã hội, người tiêu dùng nói riêng và xã hội nói chung chẳng được lợi thêm gì từ Quỹ bình ổn cả.
Thêm nữa, xét về tác dụng ổn định giá cả, chính phần tiền ứng trước cho Quỹ bình ổn này làm cho giá cả xăng dầu thay vì lẽ ra phải/sẽ tăng lên vào một thời điểm trong tương lai thì lại tăng ngay vào thời điểm trích lập Quỹ bình ổn hiện tại. Nói cách khác, và suy rộng ra, Quỹ bình ổn sẽ “kéo” sự tăng giá [tức lạm phát] trong tương lai về hiện tại.
Trở lại ví dụ trên, việc trích lập 1.000 đồng/lít vào Quỹ bình ổn hôm nay đã “vô tình” tạo ra áp lực tăng giá trong thời điểm hiện tại khi nó góp thêm áp lực đến từ việc tăng giá xăng dầu thêm 1.000 đồng/lít vào trong rổ hàng hóa tính CPI cho tháng hiện tại. Tuy áp lực lên CPI không thay đổi sau một tháng nữa, nhưng đó là vì áp lực đó đã dồn lên CPI từ một tháng trước đó rồi. Như thế, nếu tính mặt bằng giá cả chung cho cả năm thì CPI vẫn sẽ tăng lên, khi các điều kiện khác không thay đổi, cho dù có sự tồn tại của Quỹ bình ổn.
Ngoài những sự vô tác dụng nói trên, Quỹ bình ổn còn gây hại ở chỗ nó là “hố đen” để một nhóm người nào đó có thể trục lợi, vì mọi việc liên quan đến Quỹ bình ổn không thể minh bạch hoàn toàn được. Đó là chưa nói đển tổn thất tính vào Quỹ bình ổn, tức là được “trừ” vào lợi ích của người tiêu dùng, khi mà việc quản lý Quỹ bình ổn làm phát sinh chi phí quản lý và đủ loại chi phí liên quan khác.
Nói cách khác, sẽ là không quá khi kết luận rằng Quỹ bình ổn thực ra lại làm tổn hại đến an sinh xã hội cũng như kiểm soát lạm phát và ổn định vĩ mô, vì một phần của nguồn lực xã hội bị tiêu tốn một cách vô ích.