Trong quang học, "khẩu độ" là một nhóm các lá nhỏ được tích hợp vào ống kính và kiểm soát lượng ánh sáng đi vào nó. Dù có kích thước nhỏ, nó đóng vai trò rất quan trọng trong biểu đạt nhiếp ảnh. [Người trình bày: Ryosuke Takahashi]
Khẩu độ là gì?
"Khẩu độ" có nghĩa là "độ mở". Chúng ta thường sử dụng thuật ngữ "khẩu độ" để chỉ số f [giá trị f/ f stop/ thiết lập khẩu độ] trên máy ảnh. Tuy nhiên, nó cũng chỉ độ mở trong ống kính ["màn khẩu"] gồm có một số lá ["lá khẩu"], cho phép ánh sáng đi vào ống kính để đến cảm biến.
Màn khẩu chủ yếu:
1. Điều chỉnh lượng ánh sáng đi vào thân máy ảnh
2. Kiểm soát kích thước của vùng đúng nét [độ sâu trường ảnh], hoặc mức nhòe hậu cảnh hoặc tiền cảnh
Mối quan hệ giữa độ mở khẩu độ & số f
Số f là giá trị cho biết kích thước mở tạo bởi các lá khẩu.
Khi bạn thay đổi số f trên máy ảnh, hoặc máy ảnh điều chỉnh số f, kích thước của màn khẩu thay đổi theo, điều này cũng làm thay đổi lượng ánh sáng đến được cảm biến hình ảnh.
Khi màn khẩu "mở", nó cho phép lượng lớn ánh sáng đi vào.
Khi màn khẩu "đóng", độ mở bị thu hẹp, và ánh sáng có thể đi vào ít hơn.
Độ mở càng hẹp, số f càng lớn. Việc điều chỉnh độ mở này được gọi là "mở khẩu" hoặc "giảm khẩu."
Chi tiết bổ sung có trong Những Điểm Cơ Bản Về Máy Ảnh #1: Khẩu độ
Thủ thuật: Số f càng nhỏ thì càng hiệu quả để chụp ở một địa điểm thiếu sáng—nó cho phép nhiều ánh sáng đi vào hơn.
Mối quan hệ giữa khẩu độ và độ sâu trường ảnh
Bên cạnh chức năng của nó như một cái "van" điều tiết ánh sáng, khẩu độ cũng có thể được sử dụng để điều chỉnh khu vực lấy nét [độ sâu trường ảnh].
Khi khẩu độ nhỏ, thì độ sâu trường ảnh lớn. Điều này sẽ đảm bảo tất cả đối tượng ở tiền cảnh và hậu cảnh được đúng nét
Khi khẩu độ được mở rộng [khẩu độ tối đa], độ sâu trường ảnh sẽ nông.
nếu đối tượng của bạn nằm ở tiền cảnh và bạn đã lấy nét ở nó, bạn có thể tạo ra một hiệu ứng được gọi là bokeh [nhòe hậu cảnh]. Hiệu ứng này tách đối tượng ra khỏi hậu cảnh, làm cho đối tượng được sắc nét và hậu cảnh bị nhòe.
Thủ thuật:
- Nếu có gì đó phía trước đối tượng của bạn, bạn cũng có thể sử dụng khẩu độ tối đa để làm nhòe nó và tạo ra bokeh tiền cảnh.
- Khi độ sâu trường ảnh nông, hãy cẩn thận với vị trí lấy nét của bạn—các phần của đối tượng có thể bị mất nét. Tham khảo bài viết này về chụp nét mặt để tìm hiểu thêm về vị trí lấy nét đối với chân dung bán thân.
Khẩu độ lớn: Độ sâu trường ảnh nông
Aperture-priority AE [f/1.8, 1/1000 giây, EV±0]
Khi bạn chụp ảnh với khẩu độ được mở hết, khu vực lấy nét trở nên hẹp hơn, và nền sau bị nhòe đáng kể.
Khẩu độ nhỏ: Độ sâu trường ảnh rộng hơn
Aperture-priority AE [f/11, 1/320 giây, EV±0]
Bằng cách chụp ảnh với khẩu độ nhỏ, kết quả sẽ là ảnh sắc nét cả ở nền trước lẫn nền sau.
Các tác động của khẩu độ đối với độ sâu trường ảnh
f/2.8
f/4.0
f/5.6
f/8.0
f/11
f/16
f/22
Trong ví dụ này, tôi lấy nét ở bóng của cái đèn và chụp vài ảnh với giá trị khẩu độ khác nhau. Như minh họa, một khu vực lớn hơn được đúng nét và hiệu ứng bokeh ở hậu cảnh giảm khi giá trị khẩu độ tăng. Khu vực đúng nét được gọi là "độ sâu trường ảnh." Ảnh có khu vực đúng nét nét lớn có "nét sâu," trong khi khu vực đúng nét nhỏ có "nét nông."
Nhiễu xạ và khẩu độ nhỏ
Một lời khuyên thường gặp là cẩn thận khép khẩu một cách hiệu quả. Điều này là vì khi bạn sử dụng một khẩu độ quá hẹp, nhiễu xạ sẽ xuất hiện.
Nhiễu xạ xuất hiện khi độ mở khẩu độ quá nông làm cho ánh sáng đi cong khi vào, dẫn đến sự phản chiếu không đều quanh các lá khẩu. Sự phản chiếu không đều này làm cho ảnh của bạn trở nên kém sắc nét hơn.
Vì lý do này, khi bạn muốn có nét sâu, giá trị khẩu độ từ f/8 đến f/11 thường sẽ là đủ.
Tác động của nhiễu xạ: f/8 so với f/22
Với máy ảnh được cố định, tôi chụp vài ảnh từ cùng vị trí trong khi thay đổi giá trị khẩu độ. Hai ảnh bên dưới là ảnh phóng to của khu vực được cho biết bởi khung màu đỏ. Hãy để ý ảnh chụp ở f/8 xuất hiện sắc nét hơn ảnh chụp ở f/22.
f/8.0
f/22
Tìm hiểu thêm về việc các máy ảnh và ống kính của Canon chống nhiễu xạ và quang sai ống kính khác như thế nào ở đây:
EOS-1D X Mark II – Tối Ưu Hóa Ống Kính Trong Máy Ảnh Để Có Ảnh Chất Lượng Cao
Giá trị khẩu độ tối đa của một ống kính thực ra có nghĩa là gì?
Theo thuật ngữ thông thường, giá trị khẩu độ tối đa của một ống kính là độ sáng khi khẩu độ mở hết.
Theo thuật ngữ kỹ thuật, giá trị khẩu độ tối đa của một ống kính là chức năng nghịch đảo của đường kính hiệu dụng của ống kính chia cho độ dài tiêu cự.
Trong bất kỳ trường hợp nào, nó có nghĩa là kích thước độ mở khẩu càng lớn, thì giá trị khẩu độ càng nhỏ.
Cách xác định khẩu độ tối đa trên ống kính của bạn
Nếu khẩu độ tối đa của một ống kính là f/3.5, giá trị này được cho biết là "1:3.5" trên ống kính.
Trên một số ống kính zoom, giá trị khẩu độ tối đa khác nhau tùy độ dài tiêu cự. Nếu nó cho biết "1:3.5-5.6" trên ống kính zoom, thì có nghĩ là khẩu độ tối đa là f/3.5 ở đầu góc rộng, và f/5.6 ở đầu tele.
Để biết thêm thông tin về từng số f và các cảnh chúng thường được sử dụng, hãy tham khảo loạt bài viết về Kỹ Thuật Aperture-Priority:
#1: Mối Quan Hệ Giữa Khẩu Độ của Ống Kính và Hiệu Ứng Bokeh
#2: Tạo Ra Hiệu Ứng Bokeh Hậu Cảnh Để Có Ảnh Gia Đình Ấm Áp, Thân Mật
#3: Những Điều Kỳ Thú của Khẩu Độ f/2.2 Trong Chụp Ảnh Tĩnh Vật
#4: Chụp Nét Mặt [f/2.8]
#5: Thiết Lập Máy Ảnh Để Chụp Chân Dung Ngoài Trời Hoàn Hảo [f/4]
#6: Một Thiết Lập Khẩu Độ Hữu Dụng Cho Chụp [f/5.6]
#7: Thiết Lập Khẩu Độ Để Khắc Họa Cảnh Đêm Sắc Nét [f/8]
#8: Khẩu Độ Lý Tưởng Để Có Khắc Họa Phong Cảnh Thiên Nhiên Sắc Nét Có Chiều Sâu [f/11]
#9: Chụp Được Ảnh Khắc Họa Phong Cảnh Sắc Nét Từ Tiền Cảnh Đến Hậu Cảnh [f/16]
Mỗi bức ảnh được tạo nên bởi cảm biến quang trên máy ảnh kỹ thuật số, tiếp xúc với ánh sáng trong khuôn hình muốn chụp. Để quyết định một bức ảnh đúng sáng, trong nhiếp ảnh sử dụng 3 yếu tố cơ bản là tốc độ cửa trập [Shutter speed], khẩu độ của ống kính [Aperture] và độ nhạy của phim hay cảm biến [ISO]. Hiểu, làm chủ và sử dụng thành thạo 3 yếu tố này một cách hữu hiệu chính là phần quan trọng nhất để phát triển tài nghệ của một nhiếp ảnh gia.
1. KHẨU ĐỘ CỦA ỐNG KÍNH – APERTURE
Khẩu độ và tốc độ cửa trập là hai thông số rất quan trọng trên máy. Kết hợp hai mức tùy chỉnh này không chỉ ảnh hưởng tới lượng ánh sáng sẽ đi vào thấu kính để phơi sáng ảnh mà còn quyết định tới hình dáng của ảnh.
Mỗi ống kính được tạo bởi nhiều thấu kính và một cửa điều sáng có thể điều chỉnh to hay nhỏ. Kích thước của cửa điều sáng này khi chụp một bức ảnh gọi là khẩu độ của ống kính [aperture].
Giá trị to hay nhỏ của cửa điều sáng trên ống kính thường được tính bằng một hệ số, ví dụ, f/1, f/1.4, f/2, f/2.8, f/4, f/5.6, f/8, f/11, f/16, f/32, f/64. Chính vì đây là một hệ số nên chỉ số càng nhỏ thì khẩu độ càng lớn, chỉ số càng lớn khẩu độ đóng càng nhỏ. Bạn có thể xem hình bên dưới để có khái niệm về khẩu độ:
Chỉ số càng nhỏ, khẩu độ mở càng lớn
Khẩu độ quyết định tới độ sâu trường ảnh. Nếu bạn muốn độ sâu trường ảnh thấp nhằm làm nổi bật đối tượng và để cảnh nền nhòe, có thể chọn khẩu độ rộng như f2/8. Ngược lại, nếu chọn đối tượng ảnh là cảnh nền, hãy tùy chỉnh khẩu độ hẹp, chẳng hạn f/22.
| |
|
|
Độ mở rộng – thích hợp với chụp chân dung |
Độ mở hẹp – thích hợp với chụp phong cảnh |
2. TỐC ĐỘ CỬA TRẬP – SHUTTER SPEED
Trong cấu tạo của máy ảnh, chắn trước cảm biến thu nhận ánh sáng là nhiều lá thép để không cho ánh sáng đi tới cảm biến khi máy ảnh chưa “chụp ảnh” được gọi là cửa trập. Khi bấm nút chụp, cửa trập mở ra để ánh sáng đi vào cảm biến và đóng lại rất nhanh. Thời gian cửa trập mở rồi đóng lại nhanh hay chậm chính là tốc độ của cửa trập.
Cửa trập mở lâu thì thời gian phơi sáng của cảm biến sẽ lâu hơn và cảm biến sẽ thu được nhiều ánh sáng hơn, làm cho ảnh sáng hơn và ngược lại.
Thời gian cửa trập mở rồi đóng rất nhanh và thường được tính 1/s và s. Ví dụ: 1s, 1/2, 1/4, 1/8, 1/15, 1/30, 1/60, 1/125, 1/250, 1/500, 1/1000, 1/2000, 1/4000, 1/8000.
Tốc độ cửa trập quyết định đối tượng ảnh di chuyển mờ hay rõ. Tốc độ chậm sẽ làm ảnh mờ hơn và ngược
lại.
| |
|
|||||||||||||||
|
Chụp ảnh với tốc độ nhanh
ISO là một trong những yếu tố ảnh hưởng tới độ sáng, tối của một bức ảnh. Là độ nhạy bắt sáng của phim hay cảm biến quang trên máy ảnh kỹ thuật số. ISO càng cao thì cảm biến bắt sáng càng nhạy, giúp giảm thời gian phơi sáng. Tuy nhiên, ISO càng tăng thì độ nhiễu màu và hạt càng tăng. Vì vậy, xu hướng khi chụp là cố gắng giữ ISO ở mức thấp nhất. Sau khi đã mở khẩu độ tối đa cũng như giảm tốc độ cửa chập xuống hết mức cho phép mà ảnh vẫn không đủ sáng người ta mới phải dùng đến việc tăng độ nhạy ISO, như là một giải pháp cuối cùng. Bạn hãy xem hình dưới đây để thấy sự khác nhau giữa ISO thấp và cao. Ảnh chụp ở ISO 200 và ISO 6400 Bạn có thể tham khảo bảng dưới đây để chỉnh ISO trong những điều kiện nhất định :
VD: các cuộc triển lãm ở bảo tàng, ảnh chân dung chụp lén, các bữa tiệc trong nhà, nội thất kiến trúc khi không thể dùng Tripod |
Khi bạn đã đọc và hiểu được 3 yếu tố cơ bản, bây giờ là lúc tổng kết lại để có những trực quan về sự tương tác giữa 3 yếu tố này.
Sự tương tác giữa tốc độ, khẩu độ, và ISO
Để có được những bức ảnh đẹp nhất, còn phụ thuộc vào rất nhiều chế độ khác nhau.
Chẳng hạn:
- Chế độ đo sáng: Multi-zone, Centre-weighted, Spot
- Chế độ phơi sáng: Aperture Priority, Shutter Priority
- Chế độ AF và Drive
Nhưng 3 yếu tố nêu trên gồm tốc độ cửa trập, khẩu độ và ISO là các yếu tố cơ bản ảnh hưởng tới độ sáng của ảnh và các hiệu ứng hình ảnh khác. Việc kết hợp hài hòa 3 yếu tố này để có ánh sáng đẹp và chuẩn xác nhất chính là điểm căn bản trong nghệ thuật nhiếp ảnh từ xưa tới nay.
Hãy nắm chắc 3 thông số trên và vận dụng thực hành thật nhiều để làm chủ được chiếc máy của mình bạn nhé.