Độc đáo chùa Dơi [Sóc Trăng]
[ĐCSVN] - Chùa Dơi nổi tiếng là ngôi chùa duy nhất thờ Phật Thích Ca của cộng đồng dân tộc Khmer sinh sống trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng. Nhưng bất ngờ, nơi đây không chỉ có con người đến gửi gắm niềm tin tâm linh, mà còn là mái nhà êm ấm của hàng ngàn con dơi xứ Sóc Trăng và các vùng lân cận. Những “tín đồ” đặc biệt này, ngày ngày treo mình trên các cành cây nghe chuông mõ, kinh kệ.
| Chùa Dơi mang kiến trúc độc đáo của đồng bào Khmer |
Người Khmer sinh tụ ở Nam Bộ từ lâu đời, đã kiến tạo một nền văn hóa rực rỡ. Chùa của người Khmer là nơi diễn ra các lễ hội lớn trong năm như: Tết cổ truyền Chôl Chnăm Thmây, Lễ Đôn ta, Lễ hội Ook Oom Bok, cũng là nơi tập trung bà con đến học giáo lý, học nghề...
Chùa Dơi tọa lạc trên đường Lê Hồng Phong, phường 3, thành phố Sóc Trăng, có tên ban đầu là Wathsêrâytecho Mahatup, còn gọi chùa Mã Tộc cũng bởi phiên âm từ Mahatup. Mahatup trong tiếng Khmer có nghĩa là trận kháng cự lớn. Nơi đây từng diễn ra một trận đánh ác liệt của phong trào nông dân nổi dậy chống giai cấp thống trị. Sau trận đánh đó, dân chúng tản cư trở về sinh sống, họ cho rằng vùng đất này là đất lành nên xây chùa thờ Phật. Chùa được khởi công vào từ năm 1569 dương lịch, do ông Thạch Út đứng ra xây dựng.
Đến chùa Dơi, ngay từ cổng vào, du khách không khỏi choáng ngợp trước quần thể gồm nhiều công trình có màu vàng rực lộng lẫy: Cổng chùa, các ngọn tháp, chánh điện, nhà Sala… Mái của tòa chánh điện có chiều dài gần 21m, chiều rộng hơn 11m, được xây dựng trên nền cao hơn mặt đất tự nhiên 1m, nổi bật với kết cấu gồm 4 hệ thống mái chồng lên nhau. Mỗi mái đều được trang trí tượng hình rồng ở các góc, cùng nhiều tháp nhỏ và hình rắn Naga uốn lượn đầy tinh xảo phía đầu hồi chùa. Bước vào bên trong chính điện, ta choáng ngợp bởi vẻ bề thế và lộng lẫy với nhiều màu sắc, đậm chất văn hoá Khmer. Đỉnh cao nghệ thuật thể hiện ở những họa tiết độc đáo nơi mái vòm, tường, các hàng cột và cầu thang, như tượng đầu vị thánh bốn mặt Maraprum là tiền thân của Brahma, vị thần sáng tạo ra thế giới, nữ thần Kayno, chim thần Marakrit. Uốn quanh những hàng cột là phù điêu các tiên nữ và quái vật. Chánh điện càng trở nên tôn nghiêm, uy nghi thanh thoát khi trần được trang trí những mảng tranh sơn dầu hình tiên nữ múa hát trên bầu trời, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa giá trị nghệ thuật kiến trúc với hội họa mang đậm bản sắc văn hóa Khmer. Ngoài ra, hàng cột đỡ bao quanh chùa đều có biểu tượng tiên nữ Kemnar với đôi tay chắp trước ngực như đang cất lời chào đón, thu hút sự thích thú của du khách bốn phương.
| Kiến trúc hội họa tại những bức tranh trên tường chùa thể hiện tín nguỡng người Khmer |
Nổi bật nhất trong hệ thống kiến trúc tại chùa là pho tượng Phật Thích Ca bằng đá nguyên khối trên một tòa sen cao khoảng hai mét nơi chánh điện. Xung quanh là những bức tranh miêu tả cuộc đời Đức Phật, từ lúc ra đời tới khi được khai minh rồi nhập cõi Niết bàn.
Bên cạnh hệ thống tượng Phật, chùa Dơi cũng là nơi hiếm hoi, hiện lưu giữ nguyên vẹn các bộ kinh ghi trên lá cây buông, là cây cùng họ với cây thốt nốt. Đây là loại kinh cổ có giá trị văn hoá, lịch sử vô cùng to lớn.
Bước vào phía sau khuôn viên chùa Dơi, không gian được mở ra là cả một cánh rừng có diện tích gần 4ha với đủ loại cây, song nhiều nhất vẫn là cây sao và cây dầu. Đây chính là nơi cư trú của đàn dơi huyền bí, trong đó có những con lớn đến mức sải cánh dài cả mét, sống thành bầy như đan dày đặc trên những nhánh cây. Dơi trú ngụ trong chùa gồm rất nhiều loài. Trong đó có giống dơi ngựa quý hiếm [người địa phương thường gọi là dơi quạ], trọng lượng 1 - 1,5kg, phần lớn có sải cánh 1-1,2 m, những con lớn nhất có sải cánh lên tới 1,5m. Dơi con mới đẻ cũng đã có sải cánh dài 0,5m. Ban ngày dơi dốc đầu treo mình trên các cành cây ngủ yên lành.
Bí ẩn về loài dơi “khổng lồ”
| Dơi treo mình trên những tán cây ở chùa Dơi. |
Mặc dù ở Sóc Trăng có nhiều ngôi chùa thanh tịnh, vườn cây bóng mát, nhưng việc dơi chỉ chọn chùa Mã Tộc làm nơi cư trú dường như vẫn là điều bí ẩn. Theo sách cổ của chùa, họ hàng dơi xuất hiện ở đây khoảng 300 năm về trước. Khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 8 hàng năm là mùa sinh sản, mỗi con dơi mẹ ôm một dơi con mà ngủ.
Thượng tọa Kim Rêne, trụ trì chùa Dơi cho biết: Từ khi ông còn nhỏ đã thấy rất nhiều dơi ở chùa. Ban ngày dơi treo mình trên cây ngủ yên lành, khách nhìn cứ ngỡ là trái cây. Khi chạng vạng tối, dơi lại tỏa đi kiếm ăn bay đen kín cả một trời đến vài tiếng mới hết. Thức ăn của dơi là trái cây ngọt. Có điều lạ là khuôn viên của chùa rộng gần 4ha, có rất nhiều loại cây ăn quả như xoài, vú sữa, sầu riêng, măng cụt... nhưng đàn dơi không bao giờ ăn quả của chùa, kể cả những cành cây quả ngọt từ vườn nhà dân gần chùa dơi cũng không ăn. Dơi bay đi tìm thức ăn ở rất xa, quanh vùng đồng bằng sông Tiền, sông Hậu.
Thượng tọa Kim Rêne chia sẻ: Cách đây 15 năm, cứ buổi chiều tối khi đàn dơi túa ra đi kiếm ăn thì trong khuôn viên chùa rợp trời một màu đen. Thế nhưng, những năm gần đây số lượng dơi ở chùa Dơi suy giảm nghiêm trọng. Kết quả điều tra của các cơ quan chức năng, năm 2004, khuôn viên chùa Mahatup có khoảng hai trăm nghìn con dơi sinh sống, trong đó trên 100 cá thể dơi ngựa lớn và khoảng 3.000 cá thể dơi ngựa Thái Lan. Đến nay, chỉ còn khoảng 1.000 con dơi đậu ở chùa Dơi, trong đó chỉ còn khoảng 200-300 cá thể loài dơi ngựa sinh sống và đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng./.
Bài, ảnh: Văn Khánh
Chùa Dơi Sóc Trăng là một ngôi chùa đặc biệt bởi các con dơi sinh sống trong khuôn viên chùa. Thật ra cái tên chùa Dơi là do dân gian gọi tên để dễ nhớ hơn. Còn cái tên thật của nó là Serây tê chô mahatúp [Còn có nghĩa tiếng Việt là Trận Kháng Cự Lớn]. Đây là một ngôi chùa Khmer linh thiêng có lịch sử lâu đời. Nó cũng là một điểm du lịch tâm linh và tìm hiểu kiến trúc chùa ở Sóc Trăng độc đáo.
Lịch sử Chùa Dơi Sóc Trăng
Chùa Dơi là một ngôi chùa có lịch sử lâu đời của Đồng bằng sông Cửu Long với lịch sử gần 450 năm. Chùa được khởi công xây dựng từ năm 1569. Sau nhiều lần trùng tu và sửa chữa vào các năm 1960 và lần gần nhất là vào năm 2009. Đặc biệt vào năm 1999, chùa Dơi đã được cấp chứng nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia.
Nguồn gốc chùa Dơi Sóc Trăng
Chùa dơi tên nguyên bản là Serây tê chô mahatúp. Theo phiên âm của người Khmer: Maha là lớn, còn Túp là trận kháng cự, ghép lại là trận kháng cự lớn. Theo lời kể của các bô lão ở đây, thuở bấy giờ nơi đây thường hay nổ ra các tranh chấp giữa người nông dân và chính quyền phong kiến. Nơi này là chỗ dựa tinh thần của người dân trong các trận kháng chiến lớn.
Địa điểm này thuở bấy giờ là kết tinh tinh thần của người dân cả vùng. Người dân cho rằng đây là một vùng đất lành, nên đã cùng nhau dựng nên một ngôi chùa và đặt tên Mahatup. Người đại diện đứng ra xây dựng là ông Thạch Út. Đến nay thì đã trả qua 19 đời Đại Đức làm chủ trì chùa.
Cái tên chùa Dơi thì do người dân gần đó gọi vì nơi đây có hàng nghìn con dơi sinh sống ở khuôn viên. Gần như chùa Dơi chính là tổ dơi lớn nhất ở Sóc Trăng. Nơi những con dơi treo mình trên cây ngủ vào buổi sáng và chiều tối đi tìm thức ăn là trái cây ở các vườn xung quanh. Đặc biệt, chúng hoàn toàn không sợ tiếng gõ mõ hay tiếng ồn khách du lịch.
Chuyện những con dơi sinh sống trong khuôn viên chùa
Dơi là loài vật thiêng liêng, mang ý nghĩa đặc biệt theo quan niệm thời xưa.
Đặc điểm loài dơi ở chùa Dơi [Mahatup]
Dơi ở chùa gồm hai loại là dơi ngựa Thái Lan và dơi ngựa lớn. Chúng sống ở đây từ trước cả lúc xây chùa. Hiện những loài dơi này đã được đưa vào sách đỏ Việt Nam và nghiêm cấm săn bắt.
Khối lượng những con dơi ngựa ở đây từ 500gr – 1100gr/con. Cách của chúng khi căng ngang có chiều dài 1,1m đến 1,5m. Tốc độ tối đa khi bay có thể lên đến 50 – 60km/h. Chúng là loài động vật có vú, miệng có răng bén để gặm trái cây và miệng nhọn như loài chó phốc. Chân chúng có 5 ngón và nhọn như hình móc câu, chân chúng khá là khỏe. Khi ngủ, chúng móc chân vào cành cây và treo ngược lủng lẳng lên thân cây.
Mùa sinh sản của loài dơi ngựa này thường khoảng đầu xuân. Vì dơi là loài động vật có vú nên chúng không đẻ trứng mà đẻ con. Nên chúng không cần làm tổ như loài chim khác. Khi đẻ chúng vẫn treo thân mình lủng lẳng trên cây. Một cánh móc lấy cành cây, một cánh còn lại đỡ lấy đứa con sắp chào đời. Thông thường vào khoảng tháng thứ 3 dơi con sẽ bắt đầu biết bay và gia nhập chính thức vào bầy đàn để đi tìm thức ăn.
Trước đây, những người nông dân cũng thường lấy mùa sinh sản của dơi để làm mùa cấy lúa. Những con dơi được sinh ra, phúc lộc đâm chồi. Lúc ấy vừa vào mùa vụ mới, bắt đầu những điều mới.
Khi đi vệ sính, chúng dùng cánh bật thân thể lên. Sau đó, như một vòi nước bắn tất cả ra ngoài. Khi đi dưới những nơi con dơi ở, bạn hãy cẩn thận nếu bắt gặp chúng tung mình dùng hai cánh làm trụ. Đó không phải tập thể dục, nâng xa đâu, mà là…
Quan niệm về điềm phúc của loài dơi
Trong quan điểm tứ linh của người Hoa kinh doanh thì phải là Long Lân Bức Phụng. Bức ở đây chỉ loài dơi. Quy chỉ phù hợp với người làm quan, với thương gia, loài dơi khá chậm chạp không thích hợp vận làm ăn.
Khi con dơi treo ngược trên cành cây, thân hình chúng tương ứng với chữ Phúc. Người ta cho rằng đó là biểu tượng phúc đáo, phúc vào nhà nên dơi luôn là điềm đại cát đại lợi. Đặc biệt những loài dơi ở chùa dơi luôn rất gần gũi với con người.
Từng có lúc những con dơi ở đây luôn đi theo một vị Đại Đức chủ trì chùa. Ông xem chúng như là những người bạn yêu quý. Những con dơi đó đôi khi ngủ lại cả trong phòng ông. Hàng ngày nghe tụng kinh gõ mõ.
Đặc biệt, Sóc Trăng là vùng nhiều vườn trái cây. Nhưng không hiểu sao loài dơi thường chỉ thích ở trong chùa Dơi. Chúng ít khi ăn trái cây trong vườn. Cứ vào khoảng 6h00 – 7h00 chúng bay ra ngoài vườn xa để kiếm ăn. Khi bay, chúng thường bay vòng qua chánh điện chứ hiếm khi bay thẳng ngang đó. Dường như có điềm linh thiêng bao bọc lấy ngôi chùa và chúng vô cùng kính ngưỡng.
Chuyện về loài heo năm mống
Heo năm mống hay heo “ba giò” là những thứ linh thiêng mà người dân Khmer sợ hãi khi nhắc đến. Heo ba giò ở đây không phải là chỉ có ba chiếc giò mà là 3 giò có một màu và giò còn lại có màu khác
Người Khmer quan niệm, con heo nào mang yếu tố như vậy là cốt tinh của người. Kiếp trước người đó làm nhiều điều ác nên đầu thay thành heo năm mống. Người ở đây quan niệm heo năm mống là những linh hồn ác kiếp trước. Nên khi nuôi chúng, gia đình đó phải chịu tai kiếp và xui xẻo. Nhưng nếu giết chúng thì gia đình sẽ gặp điều bất hạnh to lớn hoặc có thể chết đi.
Chính vì vậy, đưa heo năm mống vào chùa để giải tai ương là điều mà bà con xung quanh hay làm. Họ mong với phúc đức của chùa sẽ giải đi linh hồn tội lỗi và giúp cốt tinh đó nhanh đầu thai thành người. Hàng ngày, những con heo đó được nghe những kinh kệ, sám hối nơi cửa Phật. Nó sẽ không còn đi mang tai họa đến người khác nữa. Từ đó chùa Dơi trở thành nơi nuôi dưỡng những con heo quái dị cho người dân.
Con heo 5 mống đầu tiên mà nhà chùa nuôi dưỡng là vào năm 1989. Truyện kể rằng trong chùa trước đây có một bà cụ tên Khiên. Cụ Khiên làm nhiệm vụ quét dọn, trông nom cửa chùa cho các sư thầy tu tập.
Một hôm khi quét dọn, bà Khiên mệt mỏi nên ngủ thiếp đi bên cửa chùa. Bà Khiên năm mơ thấy Bồ Tát hiển linh báo mộng. Nói rằng ngày hôm sau, sẽ có một cô gái đến xin quy y, nương nhờ cửa Phật để tu tâm. Bà Khiên sau khi tỉnh giấc, đã thắp nhang và mong chờ vị nữ thí chủ sẽ đến vào ngày hôm sau.
Sáng hôm sau, bà Khiên dậy sớm trông chờ. Nhưng lạ thay, hôm đó cửa chùa vẫn vắng khách. Không có người nào đến xin quy y cửa phật. Bà Khiên cho rằng mình đã nằm mơ không linh. Chiều tối đến, bà cầm chổi quét dọn sân chùa và làm sạch cỏ dạy như thường lệ. Bất ngờ thay bà phát hiện phía sau vườn là một con heo cái năm mống đang nằm ngủ ngon lành.
Thế là bà biết rằng vị nữ thí chủ mà Bồ Tát nói đến chính là nàng heo này. Mọi người cũng bảo rằng đó là điềm báo của Phật để giải nghiệp oán cho nàng heo. Thế là mọi người cùng bà Khiên bắt đầu làm lễ nhận nàng heo năm móng quy y đúng như nghi lễ. Đặt tên pháp danh cho nàng heo này là “Năm Hợi”. Và cũng từ đó, sau này những người dân làng xung quanh hễ có heo năm móng sinh ra đều dẫn lại chùa nhờ nuôi.
Sau này khi Năm Hợi chết, các sư thầy cho mai táng sau chùa như thủ tục người chết bình thường. Mọi người dân khi hay tin đều đến đốt nhang cúng viếng cô. Một ngày sau, bỗng có một người phụ nữ đến từ Sài Gòn tìm đến chùa. Người phụ nữ bảo rằng mẹ cô sau khi mất đã tìm về báo tin rằng bà đã hóa thành kiếp heo. Hiện đã trả xong nghiệp báo và đầu thai.
Người phụ nữ đó mong các sư cho phép làm lễ cầu siêu để linh hồn mẹ cô đầu thai an lành. Sau khi cầu siêu xong, người phụ nữ đã cho lập bia, vẽ hình một chú heo lên và đề tên Năm Hợi vào bia mộ. Sau này khi có heo chết, những người nhà gửi heo đều học theo làm bia mộ cho những chú heo năm móng đó. Phía sau chùa Dơi xuất hiện một nghĩa địa heo năm móng là như vậy.
Kiến trúc chùa Dơi Sóc Trăng
Chùa Dơi ở Sóc Trăng là một ngôi chùa Khmer điển hình. Tổng thể kiến trúc chùa bao gồm: Chánh điện, Sala, phòng các thầy sư và phòng tín đồ, phòng trụ trì, phòng các vị sư khác, phòng khách, tháp để tro cốt người, nghĩa địa, hồ nước và cả một khu vườn lớn. Khu vườn cũng là nơi trú chân của hàng nghìn con dơi ngựa của chùa.
Chánh điện được xây bằng gạch, mái ngói được lợp cong vút lên cao với hình tượng rắn naga, đỉnh mái là tháp nhọn. Xung quanh chánh điện là các cột hình tiên nữ Kemmar chấp hai tay trước ngực.
Bên trong chánh điện là pho tượng Phật bằng đá ngồi trên tòa sen cao khoảng 2m và một pho tượng khác mô tả đức Phật cưỡi trên thần rắn Muchalinda. Trên 4 bức tường là những hình vẽ mô tả về cuộc đời đức Phật. Từ khi sinh ra đến lúc người lớn lên, chiêm nghiệm cuộc đời và ngồi dưới gốc cây bồ đề niết bàn thành Phật.
Mỗi một bảo tháp ở sân chùa đều chứa các di hài của trụ trì đời trước. Sala là kiểu nhà rông, là nơi nghỉ ngơi và tu học riêng tư của các sư. Phía sau vườn là những ngôi mộ heo năm mống mà tôi đã kể về sự tích của chúng ở trên. Chùa cũng còn nuôi một số con heo năm mống trong khuôn viên.
Cổng chùa được xây nhìn về hướng Tây Bắc, trang trí cách điệu với họa tiết cánh sen và hoa cà ri được cách điệu. Xung quanh sân vườn có nhiều cây cổ thụ được trồng. Buổi trưa rợp bóng mát, mỗi lần gió thổi ngang lại rì rào như đang hát ca.
Du lịch chùa Dơi
Bạn có thể tham quan ngôi chùa Dơi nổi tiếng này miễn phí. Nếu đi xe lớn bạn phải đi xe điện đón đến chùa với chi phí 10.000đ/vé khứ hồi. Phí gửi xe máy là 7000đ/xe.
Mua gì ở chùa Dơi?
Đến chùa Dơi bạn có thể mua các loại khô khác nhau trước cổng chùa. Vì là chùa Khmer nên thường sư ở đây sẽ không ăn chay. Quan niệm ở chùa Khmer là người dân cho gì họ sẽ ăn đó chứ không lựa chọn.
Bạn cũng có thể thưởng thức những trái dừa nước trái nhỏ ở trước cổng chùa. Trưa nắng oi bức, tham quan chùa Dơi rồi làm một quả dừa mát lạnh thì thật tuyệt vời. Dừa ở đây vị ngọt, thanh, uống vào rất mát.
Kinh nghiệm du lịch chùa Dơi
Khi tham quan chùa Dơi bạn nên tránh mặc đồ quá hở hang. Tuy là chùa Khmer nhưng vẫn cần giữ sự tôn nghiêm khi tham quan chùa. Bạn nên tránh dùng đá hay vật cứng chọi, chọc phá những con dơi đang ngủ trên cây.
Ngoài ra, bạn có thể tham khảo chi tiết các điểm du lịch và cách du lịch Sóc Trăng tại đây: //huynhhieutravel.com/du-lich-soc-trang
Địa chỉ chùa Dơi: Văn Ngọc Chính, Phường 3, Sóc Trăng, Việt Nam.
Tour du lịch
Thông thường ta sẽ có những Tour du lịch khám phá ba ngôi chùa đặc trưng Sóc Trăng và kết hợp cả khám phá Bạc Liêu. Bạn có thể xem chi tiết Tour du lịch Sóc Trăng, Bạc Liêu từ Cần Thơ tại đây.