Gần đây du lịch văn hóa [DLVH] được xem là sản phẩm đặc thù của tỉnh thu hút nhiều khách du lịch trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, dù Cao Bằng được biết đến là nơi hội tụ nhiều tiềm năng du lịch với kho tàng văn hóa độc đáo, đặc sắc nhưng việc phát triển loại hình DLVH ở tỉnh chưa thực sự tương xứng với tiềm năng sẵn có.
Điểm du lịch cộng đồng xóm Hoài Khao, xã Quang Thành [Nguyên Bình] có 100% dân tộc Dao Tiền sinh sống từ lâu đã thu hút du khách bởi vẻ đẹp thiên nhiên kỳ vĩ, hoang sơ với các nếp nhà gỗ trệt xen giữa những nương ngô, thửa ruộng bậc thang xanh ngút ngàn và các giá trị văn hóa truyền thống độc đáo còn nhiều “ẩn số” cần khám phá. Ông Chu Khánh Nguyên - một trong những hộ đầu tiên mở dịch vụ homestay ở Hoài Khao chia sẻ: Du khách rất thích thú khi được trải nghiệm các hoạt động hằng ngày với người dân như: lên nương rẫy, chăm sóc gia súc, gia cầm, thêu, dệt thổ cẩm, in hoa văn bằng sáp ong, tham gia hát và nhảy dân ca, dân vũ, chế biến các món ăn truyền thống xôi nếp nương, măng khô nấu canh…
Tại xã Tiên Thành [Quảng Hòa] có xóm Bản Giuồng được mệnh danh là “làng Tày cổ” của miền non nước. Nhiều năm qua, xóm đón rất nhiều đoàn chuyên gia, công ty lữ hành đến nghiên cứu, khảo sát và đầu tư để phát triển thành điểm đến DLVH tiêu biểu của tỉnh với những dấu ấn văn hóa người Tày đậm nét qua các phong tục, tập quán, nếp nhà sàn hàng trăm tuổi… Đặc biệt, đây còn là xóm có nhiều nghệ nhân trực tiếp gìn giữ, bảo tồn Lễ hội Nàng Hai - Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.
Phó Chủ tịch UBND huyện Bảo Lạc Hoàng Thị Đà cho biết: Huyện đang từng bước hình thành sản phẩm du lịch mới, trong đó, loại hình DLVH được chú trọng bởi phù hợp và phát huy được tiềm năng, lợi thế của địa phương, như: đầu tư, phát triển hạ tầng và nâng cao nhân lực dịch vụ du lịch tại điểm du lịch Khuổi Khon, xã Kim Cúc; chợ đêm thị trấn Bảo Lạc hoạt động vào tối thứ Bảy hằng tuần… Ngoài ra, hằng năm huyện tổ chức các lễ hội truyền thống: Lễ hội Lồng tồng, Chợ tình phong lưu, Ngày hội văn hóa dân tộc Lô Lô, Ngày hội văn hóa dân tộc Mông… tạo được dấu ấn đối với các cơ quan truyền thông và thu hút đông đảo khách du lịch đến trải nghiệm. Thời gian tới, huyện tiếp tục phát triển DLVH khai thác vốn văn hóa truyền thống nhằm tạo ra các sản phẩm DLVH mang tính dân tộc; bảo tồn, gìn giữ các lễ hội và khôi phục các phong tục, tập quán đặc sắc, tạo ra các sản phẩm DLVH độc đáo phục vụ khách du lịch.
Cao Bằng với nhiều dân tộc cùng sinh sống, từ bao đời đã vun đắp nên một kho tàng phong tục, tập quán khá đồ sộ, độc đáo; đồng thời, có nhiều lễ hội truyền thống đặc sắc. Những năm qua, các ngành, địa phương trên địa bàn tỉnh đẩy mạnh tuyên truyền ý nghĩa các lễ hội, phong tục, tập quán; tranh thủ các nguồn lực để nâng cấp hạ tầng cơ sở du lịch đến các khu, điểm du lịch; vận động các doanh nghiệp, tư nhân đầu tư xây dựng cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch như nhà nghỉ, khách sạn, nhà hàng… phục vụ du khách. Công tác trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử, văn hóa gắn với khôi phục phần lễ, tổ chức các trò chơi dân gian, các môn thể thao truyền thống được chính quyền địa phương, ban quản lý các di tích lịch sử, văn hóa, các đền, chùa thường xuyên quan tâm làm phong phú, hấp dẫn các lễ hội.
Để DLVH ngày càng phát triển, ngành du lịch tỉnh cần dựa vào các yếu tố văn hóa, phong tục, tập quán, lễ hội để xây dựng những sản phẩm DLVH đặc thù riêng có của tỉnh. Sản phẩm DLVH đặc thù phải thổi hồn được văn hóa của mỗi dân tộc, địa phương để có sức hấp dẫn riêng, mang thương hiệu miền Non nước Cao Bằng. Tỉnh tăng cường chỉ đạo công tác nghiên cứu, sưu tầm, tập hợp các phong tục, tập quán, lễ hội có giá trị đang tồn tại khắp các vùng, miền, từ đó, chọn lọc để giữ gìn, phát huy những phong tục, tập quán tốt đẹp, có tính nhân văn cao, loại trừ những phong tục, tập quán không phù hợp. Đồng thời, tác động để hình thành những phong tục, tập quán phù hợp với đời sống, bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ mới.
Xây dựng quy hoạch, kế hoạch các lễ hội trọng điểm để từng bước đưa vào khai thác phục vụ khách du lịch. Tích cực giới thiệu, quảng bá các phong tục, tập quán đặc sắc và lễ hội tiêu biểu mang tính vùng lãnh thổ rộng rãi trong và ngoài nước. Liên kết các doanh nghiệp trong, ngoài tỉnh xây dựng tour, tuyến, điểm du lịch DLVH phù hợp.
Những phong tục truyền thống của người Việt vào dịp Tết Nguyên đán đã được lưu truyền, gìn giữ và phát huy từ thế hệ này sang thế hệ khác. Mặc dù cuộc sống thay đổi, xã hội phát triển nhưng những giá trị của văn hóa dân tộc vẫn được các gia đình người Việt hiện nay dù đang sinh sống ở trong nước hay nước ngoài gìn giữ và coi đó chính nguồn cội dân tộc, cần được trao truyền cho các thế hệ sau này.
Nhân dịp Tết Nguyên đán Quý Mão 2023, GS, TS Từ Thị Loan, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam đã chia sẻ với phóng viên Báo Quân đội nhân dân Điện tử về những phong tục truyền thống của Tết Việt.
Phóng viên [PV]: Xin bà cho biết phong tục của Tết Việt có những nét đặc sắc gì?
GS, TS Từ Thị Loan: Phong tục Tết của người Việt khác với những dân tộc khác của Việt Nam bởi những đặc sắc rất riêng và trở thành truyền thống lâu đời. Đầu tiên là trước Tết [tức là ngày 23 tháng Chạp Âm lịch] người dân bắt đầu cúng ông Công, ông Táo. Sau đó, các gia đình bao giờ cũng có bữa cơm tất niên vào ngày 30 Tết và chờ đón Giao thừa. Sang đến mồng Một Tết thì cả gia đình quây quần và tập hợp về nhà con trưởng, sau đó phân công nhau đi chúc Tết họ hàng. Có thể nói, ngày Tết tuy bận rộn nhưng ai cũng cảm thấy vui vì không khí gia đình đầm ấm, hạnh phúc.
PV: Quan niệm của người Việt là “Mồng Một Tết cha, mồng Hai Tết mẹ, mồng Ba Tết thầy”, xin bà cho biết ý nghĩa của tục lệ này?
GS, TS Từ Thị Loan: Quan niệm này đã đi sâu vào tâm thức và văn hóa truyền thống của người Việt. Bao giờ mồng Một Tết thì các gia đình cũng ưu tiên cho nhà nội, cả nhà sẽ về thăm ông bà bên nội, và mồng Hai thì về thăm bố mẹ của bên ngoại. Còn mồng Ba thì học trò đến chúc Tết thầy cô giáo.
Các phong tục lễ Tết này mang ý nghĩa giáo dục, nhân văn sâu sắc, thể hiện nét đặc trưng văn hóa của Tết Nguyên đán, đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, truyền thống “tôn sư trọng đạo”, trọng chữ nghĩa của người Việt.
PV: Những phong tục truyền thống ngày Tết hiện vẫn được giữ gìn và phát huy cho đến nay, cảm nhận của bà ra sao về vấn đề này?
GS, TS Từ Thị Loan: Tôi cho rằng, trước đây thì mọi người có quan niệm rằng nếu cuộc sống ngày càng hiện đại thì truyền thống sẽ bị phai nhạt nhưng thực tế thì ngược lại. Đương nhiên là ai cũng muốn đời sống ngày càng được cải thiện, xã hội càng phát triển thì đất nước càng hưng thịnh. Nếu nói “phú quý sinh lễ nghĩa” chưa hẳn đúng bởi thực tế khi càng có điều kiện về vật chất thì mọi người lại càng muốn quay về với các giá trị truyền thống. Trong đó có vấn đề vô cùng thiêng liêng đó là hướng về tổ tiên, cội nguồn và lễ nghĩa; phong tục của một gia đình cũng như phong tục, tập quán của dân tộc sẽ phát triển khi có sự bồi đắp thường xuyên từ mỗi cá nhân.
Chẳng hạn như trước đây thì việc mặc áo dài có vẻ không được nhiều người hưởng ứng nhưng gần đây ngày càng được phục hồi. Giờ đây, vào dịp Tết rất nhiều người chọn mặc áo dài để đi chúc Tết, du xuân. Điều này thể hiện sự tôn trọng truyền thống đối với Tết Nguyên đán đồng thời mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Ngoài ra, những năm gần đây, việc mừng tuổi cũng được thể hiện trang trọng hơn, mọi người thường mua những bao lì xì in hình ảnh về Tết rồi đặt những đồng tiền mới vào trong đó. Điều này thể hiện sự tế nhị, văn minh, để người mừng tuổi và được mừng tuổi đều cảm thấy vui vẻ.
Điểm đặc biệt trong ngày Tết đó là sự sum vầy ở mỗi gia đình. Tết là sự đoàn viên, những nghi thức, thủ tục Tết trở thành điều hấp dẫn từ trẻ em đến người già. Tết đến thì trẻ con có áo đẹp, người già được mừng tuổi nên ai nấy đều cảm thấy rất vui, đó cũng là nét đặc sắc của ngày Tết.
Ngoài ra, bây giờ tôi thấy không thiếu các mùi hương liệu, nhưng ai cũng thích “mùi của Tết” rất đặc trưng cho năm mới, đó là mùi hương của cây mùi già. Ngày 30 Tết, các gia đình ở Hà Nội thường đun cây mùi già để xông nhà hoặc để tắm. Hương của cây mùi gợi lại mùi Tết xưa và mùi hương như để xua đi những điều không may của năm cũ, để nhà cửa thơm tho, sạch sẽ trước khi bước sang năm mới. Đây là nét văn hóa đặc sắc chỉ có ở vùng đồng bằng Bắc Bộ.
PV: Đầu năm mới, nhiều địa phương trong cả nước tổ chức lễ hội, theo bà có nên duy trì những hoạt động này?
GS, TS Từ Thị Loan: Có ý kiến cho rằng, những năm gần đây, nhiều địa phương tổ chức lễ hội tràn lan, gây tốn kém. Tôi cho rằng, điều này chưa chính xác bởi cái gì có nhu cầu và cần cho cuộc sống thì tồn tại chứ những vấn đề không đáp ứng nhu cầu của người dân thì có bảo duy trì cũng không tồn tại được. Tôi thấy, rõ ràng, lễ hội thể hiện được những nhu cầu về tâm linh cho đến nhu cầu về tinh thần. Ngoài ra, còn góp phần giáo dục truyền thống, cấu kết cộng đồng thì nên duy trì.
Những lễ hội chủ yếu diễn ra vào mùa xuân, tập trung trong tháng Giêng, lác đác đến tháng Hai và tháng Ba. Tôi thấy rằng, đi lễ hội là đi du xuân đầu năm, hành hương, vãn cảnh các di tích, đình, chùa, đền, miếu thì cũng là giáo dục về truyền thống lịch sử dân tộc. Tôi cho rằng, tổ chức lễ hội phải có các phương án quản lý tốt, không để lễ hội biến tướng thành các tụ điểm cờ bạc, kinh doanh trá hình…
PV: Theo bà, làm thế nào để văn hóa truyền thống về Tết của người Việt được duy trì và tồn tại mãi cho thế hệ sau này?
GS, TS Từ Thị Loan: Văn hóa truyền thống chính là sự trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nếu các bậc ông bà, cha mẹ vẫn duy trì truyền thống đó thì sẽ không thể bị mai một, còn nếu như các bậc làm cha, làm mẹ mà không quan tâm thì theo thời gian, thế hệ sau sẽ không hiểu về văn hóa truyền thống và dần dần các phong tục ngày Tết sẽ nhạt phai. Chẳng hạn như bây giờ cứ đến Tết, một số gia đình trẻ lại đi du lịch nước ngoài. Hơn nữa, họ không tạo điều kiện cho con tham gia vào những hoạt động Tết cổ truyền như gói bánh chưng, chúc Tết ông, bà, họ tộc thì những phong tục Tết sẽ không được thế hệ trẻ hiểu và đón nhận.
Tôi nghĩ rằng, việc tôn trọng truyền thống và trao truyền trong gia đình, xã hội cũng sẽ tạo nên tập tục. Đã là phong tục tập quán thì phải được duy trì và phát triển thường xuyên thì mới được lưu truyền mãi mãi. Đương nhiên có những tập tục thái quá hoặc lạm dụng quá mức thì phải điều chỉnh, lên án, chẳng hạn những lễ hội gây tốn kém, lãng phí hoặc có hành vi phản văn hóa, không có tác dụng tích cực thì phải sàng lọc, loại bỏ.
PV: Trân trọng cảm ơn bà về cuộc trò chuyện này!
KHÁNH HUYỀN [thực hiện]
Đại sứ Venezuela Tatiana Pugh Moreno: "Tôi thích những giá trị gia đình trong ngày Tết của người Việt"
Với người Việt Nam thì Tết Nguyên đán là thời khắc thiêng liêng để chuẩn bị cho sự khởi đầu năm mới. Với những người nước ngoài đang học tập, sinh sống ở Việt Nam thì Tết Việt cũng mang lại cho họ nhiều điều thú vị, hấp dẫn.
Dấu ấn Tết trong văn học, nghệ thuật
Tết Nguyên đán-Tết cổ truyền luôn là một khoảng thời gian thiêng liêng trong cảm xúc mỗi người. Cuộc chuyển giao giữa hai năm cũ-mới ấy vừa là khép lại vừa là mở ra, đóng lại những câu chuyện đã qua và mở ra những niềm hy vọng.
Ngày Tết, chớ để “ma men” dẫn lối
Có những chuyện nói ra tưởng xưa như trái đất, thậm chí không muốn nhắc lại cái câu “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”, nhưng mỗi khi Tết đến, xuân về, cũng rất cần nhắc nhớ với nhiều người: Đó là uống rượu làm sao cho vừa phải, đúng mực, văn minh.