Bài 17. THỔ NHƯỠNG QUYỂN. CÁC NHÂN TỐ HÌNH THÀNH THỔ NHƯỠNG MỨC Độ CẦN ĐẠT Biết khái niệm đất [thổ nhưỡng], thổ nhưỡng quyển. Trình bày được các nhân tô’ hình thành đất. KIẾN THỨC Cơ BẢN Thổ nhưỡng Thổ nhưỡng [đất] là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa, được đặc trưng bởi độ phì. [Độ phì là khả năng cung cấp nước, nhiệt, khí và các chất dinh dưỡng cần thiết cho thực vật sinh trưởng và phát triển]. Lớp vỏ chứa vật chất tơi xốp này nằm ở bề mặt các lục địa - nơi tiếp xúc với khí quyển, thạch quyển, sinh quyển - được gọi là thổ nhưỡng quyển [lớp phủ thổ nhưỡng]. Các nhân tô hình thành đất CÁC NHÂN TỐ HÌNH THÀNH ĐẤT Nhân tô Tác động đến hình thành đất Đá mẹ Mọi loại đất đều được hình thành từ những sản phẩm phá hủy của đá gốc. Những sản phẩm phá hủy đó được gọi là đá mẹ. Đá mẹ là nguồn cung cấp vật chất vô cơ cho đất, do đó quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới và ảnh hưởng trực tiếp đến nhiều tính chất đất. Khí hậu Các yếu tố khí hậu ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành đất là nhiệt và ẩm. + Tác động của nhiệt và ẩm làm cho đá gốc bị phá huỷ thành những sản phẩm phong hoá, rồi sau đó tiếp tục bị phong hoá thành đất. + Nhiệt và ẩm còn ảnh hưởng tới sự hoà tan, rửa trôi hoặc tích tụ vật chất trong các tầng đất. đổng thời tạo môi trường đê’ vi sinh vật phân giải và tổng hợp chất hữu cơ cho đất. Khí hậu ảnh hưởng gián tiếp đến sự thành tạo đất thông qua lớp phủ thực vật. ITụrc vật sinh trưởng tốt sẽ hạn chế việc xói mòn đất, đồng thời cung cấp nhiều chất hữu cơ cho đất. Sinh vật Sinh vật có vai trò chủ đạo trong việc hình thành đất. + Thực vật: Cung cấp vật chất hữu cơ, rễ thực vật bám vào các khe nứt của dá làm phá huỷ đá. + Vi sinh vật phân giải xác sinh vật và tổng hợp thành mùn. + Động vật sống trong đất cũng góp phần làm biến đổi tính chất đất. Địa hình Ớ vùng núi cao, nhiệt độ thấp, quá trình phong hoá xảy ra chậm, quá trình hình thành đất yếu. Địa hình dốc làm cho đất dễ bị xói mòn, tầng đất thường mòng. Nơi bằng phẳng, quá trình bồi tụ ưu thế, tầng đất thường dày và giàu chất dinh dưỡng hơn. Địa hình ảnh hưởng tới khí hậu, từ đó tạo ra các vành đai đất khác nhau theo độ cao. Thời gian Toàn bộ các hiện tượng xáy ra trong quá trình hình thành đất đều cần phái có thời gian. Thời gian hình thành đất còn gọi là tuổi đất. TTiời gian từ khi bắt đầu hình thành một loại đất đến nay gọi là tuổi tuyệt đối của đất. Con người Tác động của con người có thể làm gián đoạn hoặc thay đổi hướng phát triển của đất [ví dụ: đốt nương, làm rẫy sẽ đẩy mạnh quá trình xói mòn, bạc màu đất; bón phân hữu cơ làm tăng độ phì của đất,...]. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HOI GIỮA BÀI Từ vị trí lớp phú thổ nhưỡng [hình 17 [trang 63 - SGK]], hãy cho biết vai trò của lớp phủ thổ nhưỡng đối với hoạt động sàn xuất và đời sống con người. Lớp phú thổ nhưỡng là nơi con người tiến hành mọi hoạt động sản xuất và cư trú. Đất là cơ sở không thế thiếu được của sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp. Hãy lấy một vài ví dụ về ảnh hưởng của đá mẹ đến đặc điểm của đất mà em biết. Từ đá badan hình thành đất badan có tầng mùn dày. Từ đá vôi hình thành đất đó đá vôi. Đất phù sa châu thổ được hình thành từ các vật chất rắn do sông ngòi mang đến lắng đọng lại. Các kiểu khí hậu khác nhau trên Trái Đất có tham gia vào sự hình thành các loại đất khác nhau không? Hãy lấy ví dụ chứng minh. Có. 1'rong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm, đất feralit được hình thành; trong điều kiện khí hậu ôn đới núi cao, đất mùn alit được hình thành,... Tác động của sinh vật có gì khác với tác động của đá mẹ và khí hậu trong sự hình thành đất? Đá mẹ quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới và ảnh hưởng đến nhiều tính chất đất. Khí hậu: Nhiệt và ẩm ánh hưởng trực tiếp đến sự hình thành đất. Sinh vật: Đóng vai trò chủ đạo trong sự hình thành đất. Tác động của con người trong hoạt động sản xuất nông, lâm nghiệp có thể làm biến đổi tính chất đất không? Hãy cho ví dụ chứng minh. Có. Con người có thể làm táng độ phì cho đất [bằng cách bón phân hữu cơ, trồng cây cải tạo đất,...], hoặc làm cho đất bị thoái hóa, bạc màu [bón phân vô cơ quá mức, chặt cây, phá rừng, đổ chất thải độc hại vào đất,...]. GỢI Ý THỰC HIỆN CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP cuối BÀI 1. Đất là gi.' Nêu đặc trưng cơ bản của đất. Đất là lớp vật chất tơi xốp ở bề mặt lục địa. Đặc trưng cơ bản của đất là độ phì. Căn cứ vào đâu để phân biệt đất với các vật thể tự nhiên khác như: đá, nước, sinh vật, địa hình? Căn cứ vào độ phì của đất. Độ phì là khả nãng cung cấp nước, nhiệt, khí và các chất dinh dưỡng cần thiết cho thực vật sinh trưởng và phát triển. Trình bày tóm tắt vai trò của từng nhân tố trong quá trình hình thành đất. Đá mẹ: Là nguồn cung cấp vật chất vô cơ cho đất, quyết định thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới của đất... Khí hậu: Nhiệt và ẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành đất. Sinh vật: Đóng vai trò chủ đạo trong sự hình thành đất. Địa hình: Ở các địa hình khác nhau, quá trình hình thành đất không giống nhau, nên đất có tầng đất và chất dinh dưỡng khác nhau. Thời gian: Đá gốc biến thành đất cần có thời gian. Thời gian hình thành đất còn gọi là tuổi đất. Con người: Hoạt động nông, lâm nghiệp của con người có thè’ làm biến đổi tính chất đất. CÂU HỎI Tự HỌC 7. Độ phì của đất là: Khả năng cưng cấp nước, nhiệt, khí và các chất dinh dưỡng cần thiết cho thực vật sinh trưởng và phát triển. Khả năng cung cấp nước cho thực vật sinh trưởng và phát triển. c. Khả năng cung cấp nhiệt, khí cho thực vật sinh trưởng và phát triển. D. Khả năng cung cấp các chất dinh dưỡng cần thiết cho thực vật sinh trưởng và phát triển. Đất dược hình thành từ đá badan thường có dặc diêm: A. Nghèo chất dinh dưỡng và ít chua. B. Giàu chất dinh dưỡng và ít chua c. Giàu chất dinh dưỡng và chua. D. Nghèo chất dinh dưỡng và chua Vai trà của vi sinh vật dôi với việc hình thành dát thê hiện ở: Che phú đất, làm hạn chê' xói mòn. Cung cấp phần lớn chất hữu cơ cho đất. c. Phân hủy và tổng hợp vật chất hữu cơ. D. Làm đất tơi xốp, thoáng khí. Đỏi với dất, địa hình khàng cá vai trà trong việc: A. Làm tăng sự xói mòn. B. Thay đổi thành phần cơ giới của đất. c. Làm tăng sự bồi tụ. D. 'lạo ra các vành đai đất. Đốt nương làm rẫy sẽ làm cho đất: A. Bị phá vỡ cấu tượng. B. Bị xói mòn nhiều hơn. c. Dễ thấm nước và nhiệt hơn. D. Tất cả đều đúng.
Như chúng ta đã biết, đất là các vật chất nằm trên bề mặt Trái Đất. Nó đóng vai trò rất quan trọng cho sự sinh trưởng của thực vật, nhờ đó các loài thực vật sẽ cung cấp thức ăn, oxy và hấp thụ khí cacbon dioxit, cùng với đó sẽ tạo ra thức ăn cho con người. Vậy đất có chứa các thành phần gì? Các nhân tố hình thành đất bao gồm những gì? Câu trả lời dành cho các bạn sẽ được giải đáp qua bài viết sau đây từ Bất động sản Legoland.
Đất [hay còn gọi là thổ nhưỡng] là lớp vật chất mỏng, vụn bở, nằm ngoài cùng của thạch quyển bị biến đổi tự nhiên và được đặc trưng bởi độ phì.
Độ phì là khả năng cung cấp nước, chất dinh dưỡng và các yếu tố khác như nhiệt độ, không khí, để thực vật sinh trưởng và phát triển. Đất có hai thành phần chính đó là: Thành phần khoáng và thành phần hữu cơ.
Thành phần khoáng: Thành phần khoáng của đất bao gồm ba loại chính là khoáng vô cơ, khoáng hữu cơ và chất hữu cơ.
- Khoáng chất chiếm phần lớn trọng lượng của đất
- Gồm những hạt khoáng có màu sắc loang lổ và kích thước to, nhỏ khác nhau
- Có nguồn gốc hình thành: phong hóa từ đá gốc
Thành phần khoáng của đất bao gồm ba loại chính
Thành phần hữu cơ:
- Thành phần này chiếm một tỉ lệ nhỏ, tồn tại trong tầng trên cùng của lớp đất
- Có đặc điểm: màu xám thẫm hoặc đen. Ngoài ra trong đất còn có nước và không khí
- Có nguồn gốc hình thành từ xác động vật hoặc thực vật bị phân hủy.
Có rất nhiều nhân tố ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất. Dưới đây là các nhân tố cùng tác động đồng thời để hình thành nên đất mà chúng tôi đã tổng hợp được. Cùng đọc và nghiên cứu về các nhân tố hình thành đất.
Đất được hình thành từ những sản phẩm phong hóa của nham thạch[ đá gốc]. Ta gọi những sản phẩm phong hóa đó là đá mẹ. Đá mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thành đất. Đầu tiên, đá mẹ đã tạo nên bộ khung của đất thông qua việc cung cấp các khoáng chất cho đất. Nó làm chi phối các tính chất lý hóa của đất. Từ những sản phẩm phong hóa của các loại đá chua như: Đá mẹ granit thì thường có màu xám, nhiều cát và rất chua.
Đá mẹ chính là nguồn gốc sinh ra các thành phần khoáng vật
Những loại đất được hình thành trên đá mẹ bazan thì thường có màu nâu đỏ và mang tính kiềm. Chúng có chứa nhiều chất vô cơ cho đất và làm thức ăn cho cây trồng. Trong nông nghiệp, người ta thường trồng các loại cây trên loại đất này. Vì như thế sẽ mang lại hiệu quả và năng suất cao. Màu sắc của đất cũng được quyết định từ đá mẹ: đất phát triển trên đá sét thường màu nâu tím, đất phát triển trên đá cát thường có màu vàng nhạt,…
Tham khảo cùng chủ đề về đất :
Đá mẹ chính là nguồn gốc sinh ra các thành phần khoáng vật, thành phần cơ giới trong đất. Nó ảnh hưởng nhiều đến tính chất của đất.
Sinh vật đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành đất. Các thành phần hữu cơ của đất có nguồn gốc từ các chất thải của các sinh vật [thực vật cung cấp vật chất hữu cơ: rễ phá hủy đá, xác chết của động vật, vi sinh vật phân giải xác sinh vật…]. Nhờ khả năng đồng hóa cacbon của thực vật mà chúng có thể tạo ra một số lượng khổng lồ vật chất hữu cơ. Mỗi loại thực vật có khả năng lựa chọn thức ăn phù hợp cho hoạt động sống của nó và khi chết đi, xác của nó sẽ được phân hủy và tổng hợp chất hữu cơ.
Tác động của thực vật với môi trường đóng vai trò quyết định trong quá trình hình thành của đất. Các chất này khi bị phân hủy sẽ tổng hợp thành chất mùn. Đây là một loại chất sẫm màu và có chất dinh dưỡng cao. Chất mùn là nguồn thức ăn dồi dào, cung cấp những chất cần thiết cho sự tồn tại của thực vật, gián tiếp tăng độ phì cho thổ nhưỡng.
Đất là môi trường sống của nhiều loại động vật sống trong lòng đất, và các loại côn trùng. Khi chúng đào bới đất thì đất được xáo trộn, nước và không khí sẽ dễ thấm vào lòng đất hơn. Từ đó làm tăng tốc độ cấu thành đất.
Nhiệt độ và độ ẩm chính là các yếu tố khí hậu góp phần ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất. Tác động của nhiệt và ẩm làm cho đá gốc bị phá hủy thành những sản phẩm phong hóa, rồi từ đó sẽ tiếp tục phong hóa thành đất. Chúng tạo điều kiện thuận lợi hoặc khó khăn cho quá trình phân giải chất hữu cơ và khoáng chất trong đất.
Bên cạnh đó, nhiệt độ, lượng mưa và các chất khí [oxi, cacbonic, nito] còn ảnh hưởng tới sự hòa tan, rửa trôi và tích tụ vật chất trong các tầng đất. Đồng thời tạo ra môi trường để các vi sinh vật phân giải và tổng hợp chất hữu cơ và khoáng chất cho đất.
Nhiệt độ và độ ẩm góp phần ảnh hưởng đến quá trình hình thành đất
Trong các khu vực nhiệt đới ẩm, vùng xích đạo có độ ẩm và nhiệt độ cao, vì vậy quá trình hình thành đất được diễn ra mạnh mẽ, tạo nên lớp vỏ đất dày. Và ngược lại, ở các khu vực sa mạc, lớp đất mỏng và thô, bởi do có nhiệt độ và độ ẩm không thuận lợi, vì thế sẽ hình thành nên lớp đất yếu và vỏ phong hóa thì rất mỏng.
Chính vì thế, khí hậu chính là nhân tố đóng vai trò tiên phong trong quá trình hình thành đất và ảnh hưởng gián tiếp đến sự tạo thành đất thông qua lớp phủ thực vật.
Tùy vào địa hình dốc hoặc bằng phẳng mà quá trình hình thành đất sẽ được diễn ra. Ở địa hình dốc, đất sẽ dễ bị xói mòn hơn, chính vì thế tầng phong hóa đất thường mỏng. Ở địa hình bằng phẳng, quá trình bồi tụ chiếm ưu thế hơn, chính vì thế mà các tầng phong hóa đất thường dày và giàu chất dinh dưỡng.
Bên cạnh đó, nhân tố địa hình cũng ảnh hưởng đến nhân tố khí hậu vành đai đất theo độ cao. Chẳng hạn như, ở những khu vực vùng núi cao, do nhiệt độ thấp nên quá trình hình thành đất diễn ra chậm, và quá trình bồi tụ diễn ra cũng chậm theo, khiến đất không tốt như ở những khu vực có địa hình bằng phẳng.
Lượng bức xạ Mặt Trời do các hướng sườn tiếp nhận được cũng khác nhau, do đó nhiệt độ mà sinh vật tiếp nhận được cũng khác nhau. Chúng ta thấy rằng, nhiệt độ và độ ẩm do hướng sườn cũng ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp đến quá trình hình thành nên đất.
Bất kể quá trình hình thành hay hiện tượng nào cũng vậy, đều diễn ra cần phải có thời gian. Quá trình hình thành đất cũng vậy. Thời gian chính là một trong những nhân tố góp phần hình thành đất, biến đá gốc [nham thạch] thành đất. Ngay cả sự ảnh hưởng của ngoại cảnh cũng cần có thời gian để thể hiện tác động của chúng với sự hình thành đất.
Bất kể quá trình hình thành hay hiện tượng nào diễn ra cần phải có thời gian
Thời gian hình thành đất [ hay còn được gọi là tuổi đất]. Tuổi đất được tính từ khi một loại đất hình thành cho đến thời điểm hiện nay. Hay còn được gọi là tuổi tuyệt đối của đất. Tuổi đất là nhân tố biểu thị thời gian tác động của các yếu tố hình thành đất dài hay ngắn, bên cạnh đó còn biểu thị cường độ của các quá trình tác động. Có các vùng tuổi đất sau đây:
- Vùng nhiệt đới, cận nhiệt: thường sẽ là đất nhiều tuổi
- Vùng ôn đới: chính là đất ít tuổi
Ngoài những nhân tố đã được nêu ở trên, nhân tố con người cũng là một trong những nhân tố hình thành đất. Tác động của con người thông qua các hoạt động: kinh tế, văn hóa, xã hội,… tới đất càng ngày càng rõ rệt.
Khi con người có những hành động, hoạt động tích cực [ trồng cây gây rừng, có ý thức tốt trong việc sử dụng đất, đổ rác đúng nơi quy định,…] thì sẽ giúp đất nâng cao độ phì nhiêu cho đất, chống xói mòn đất. Còn khi con người có những hành động tiêu cực [đốt rừng, chặt cây phá rừng để phục vụ lợi ích cho bản thân, xả rác bừa bãi,…] thì sẽ gây ra việc xói mòn đất, gây ra nhiều bất lợi khi có thiên tai, lũ lụt,…
Vì vậy Con người cũng chính là nhân tố quyết định mạnh mẽ đến quá trình hình thành đất, làm cho đất tốt lên hoặc là xấu đi.
Với những thông tin được nêu ở trên, hẳn các bạn đã hiểu hơn về Đất nói chung, cũng như các nhân tố hình thành đất nói riêng. Sự hình thành đất là một quá trình lâu dài và phức tạp, bao gồm 3 quá trình: Quá trình phong hóa, quá trình tích lũy, biến đổi chất hữu cơ trong đất và quá trình di chuyển khoáng chất hữu cơ vào trong đất.
Các nhân tố hình thành đất được kể trên đều rất quan trọng. Chúng tương tác phức tạp với nhau tạo nên sự đa dạng của các loại đất. Tuy nhiên có các nhân tố: đá mẹ, sinh vật và khí hậu là những nhân tố quan trọng nhất trong quá trình hình thành đất. Hy vọng bài viết trên đây sẽ mang lại cho bạn đọc những thông tin và kiến thức hữu ích về Đất, cũng như các nhân tố hình thành đất.