Thời gian vừa qua, nhiều vụ việc bắt nạt học đường xảy ở trên cả nước. Học sinh mâu thuẫn, xích mích dẫn đến đánh nhau. Thế nhưng, điều đáng lên án là khi chứng kiến các vụ việc trên, hầu hết các học sinh đều dửng dưng như không thấy gì. Thay vì can ngăn, giải thích đúng sai, không ít học sinh lại cổ vũ cho những hành động vô đạo đức và thiếu văn hóa, thậm chí tung clip lên mạng xã hội để hùa theo sai trái.
Trong cuộc sống, bên cạnh những con người biết đồng cảm, chia sẻ, luôn nghĩ đến người khác còn có những kẻ thờ ơ, lãnh đạm, ích kỷ, chỉ nghĩ đến bản thân. Những suy nghĩ như "mặc kệ nó", "mạnh ai nấy sống" hay "chuyện thường ngày ở huyện"... đôi khi khiến đâu đó, lòng trắc ẩn trước nỗi đau người khác, sự phẫn nộ trước cái xấu trở nên hiếm hoi. Căn bệnh vô cảm đang len lỏi vào một bộ phận xã hội, đặc biệt là giới trẻ trong thời đại số.
"Trẻ em bây giờ sẵn sàng vô cảm trước nỗi đau của ba mẹ mình. Nguyên nhân cũng có thể từ môi trường mạng xã hội, đó là không gian truyền thông công cộng, những thông tin trên đó đều không được kiểm chứng và không ít rác rưởi. Tâm hồn các em bị nhiễm độc khi hàng ngày, hàng giờ vào môi trường đó, lâu dàn thành quen. Reo thói quen hình thành tính cách, reo tính cách sẽ ra định hình đường đời một con người", PGS.TS Nguyễn Toàn Thắng - Nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh chia sẻ.
Thói quen bó hẹp giao tiếp, chỉ giao lưu với người ảo qua các trò chơi trực tuyến, nhiều chuyên gia cảnh báo, những cảnh bạo lực, chém giết man rợ, đầy rẫy trong các trò chơi điện tử, trong truyện tranh hay video clip trên mạng xã hội đang làm lệch lạc cảm xúc, suy nghĩ của một bộ phận giới trẻ. Mãi mê với thế giới số, nên nhiều bạn trẻ thờ ơ, lãnh đạm, không quan tâm gì đến thế giới thưc, tới người xung quanh. Đây là hệ lụy không tránh khỏi.
Cách đây 2 năm, nhiều người bị ám ảnh trước sự vô cảm của một tài xế taxi lạnh lùng bỏ đi khi gây tai nạn và người qua đường không có động thái gọi cơ quan chức năng. Không ít người gặp người bị nạn chẳng quan tâm sống chết ra sao, hoặc có ghé lại thì cũng chỉ để thỏa mãn tính hiếu kỳ, hoặc chỉ để quay clip để đưa lên trang cá nhân câu view... Hay những vụ hồn nhiên hôi của, giành giật đồ đánh rơi ngoài đường, bỏ qua lời van xin của người đang gặp nạn. Đó là những tiếng chuông báo động về sự vô cảm.
Nhip sống hối hả, rồi lo toan cơm áo gạo tiền, lối sống quá nặng tính cá nhân khiến con người ngày càng ít để tâm đến người khác, có nhiều người thấy không cần giúp ai cả, và lâu dần hình thành tâm lý sống "chỉ biết mình". Trong nhiều trường hợp, sự vô cảm còn bắt nguồn cả ở sự sợ vạ lây, "không phải đầu cũng phải tai". Gần đây trên mạng xã hội lan truyền một đoạn clip một người đàn ông trước khi giúp người bị tai nạn đã phải đưa điện thoại nhờ người khác quay xác nhận rằng mình không phải là thủ phạm gây tai nạn mà chỉ là người giúp đỡ. Vừa quay clip, vừa khẳng định rằng quay lại cho chắc chắn để tránh vạ lây. Hành động này cho thấy một thực trạng đáng buồn rằng đôi khi lòng tốt lại trở thành thứ phiền phức.
"Xã hội đang có hiện tượng người tốt bị nhìn như từ trên trời rơi xuống. Mọi người đang đứng xem nhưng có một anh xông ra làm việc tử tế như băng bó vết thương cho người bị tai nạn thì bị người ta nói vớ vẩn lại bị người nhà ra đánh, và thực tế đã có trường hợp giúp người nhưng bị nghi oan và vạ lây", chuyên gia tâm lý Đinh Đoàn chia sẻ.
"Bệnh vô cảm" không phải là tội ác, nhưng rất có thể nó là con đường dẫn đến tội ác. Hơn nữa, nó có nguy cơ lây lan trong cộng đồng. Một người vô cảm thì mọi người xung quanh sẽ vô cảm theo, và cuối cùng có thể là cả một xã hội vô cảm. Vô cảm còn bị ví như căn bệnh "ung thư tâm hồn", khiến sư tử tế, sự nhân văn cạn kiệt. Một nhà văn Nga đã từng nói nơi lạnh nhất không phải là Bắc cực mà là nơi không có tình thương. Vì thế, chỉ có tình yêu thương, lòng trắc ẩn với mọi người, dù là người thân hay người xa lạ gặp khó khăn, gặp sự cố... mới có thể làm ấm nóng cảm xúc... Khi nhiều lòng tốt, giản dị cộng lại, sự vô cảm sẽ không còn đất sống.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!
Thời gian gần đây, trên các trang báo, trên mạng xã hội, các clip đăng tải nhiều sự việc, hình ảnh chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống đời thường nhưng gây bao cảm xúc về tình người ngay trong mùa dịch…
Bà cụ 85 tuổi ở huyện Phong Điền [Cần Thơ] không biết chợ đóng cửa để phòng dịch COVID-19, đã ôm 2 mục măng đi bán. Các anh Cảnh sát giao thông ở chốt thấy thế đã mua hết cho cụ, rồi lấy xe làm nhiệm vụ đưa cụ về tận nhà.
Bốn mẹ con ở Đồng Nai đèo nhau bằng xe đạp về quê tận Nghệ An để tránh dịch… được anh em trong chốt kiểm soát ở Ninh Phước [Ninh Thuận] cùng các nhà hảo tâm hỗ trợ tiền, rồi tận tình giúp đỡ để 4 mẹ con “về cố hương” an toàn giữa mùa dịch!...
Rồi hình ảnh bao chiến sĩ áo xanh nơi biên giới, những chiến sĩ áo trắng nơi tuyến đầu, thức trắng thâu đêm trong bộ đồ bảo vệ kín mít trong cái nắng ngột ngạt của mùa hè, làm việc quên mình để giành lại sự sống cho người dân… Trong số họ, nhiều người đã ngã quỵ, ngất xỉu… vì kiệt sức và đói lã…
Ở một góc khác, hình ảnh thiên thần nhỏ [mới 5 tuổi đầu] ở huyện Bình Chánh [TP. Hồ Chí Minh] đã tự mình đi cách ly [vì cha, mẹ bé cũng đã cách ly trước đó] trong bộ quần áo bảo hộ thùng thình, quá khổ cách đây chưa lâu, đã làm bao người rơi nước mắt. Hình ảnh đó đã “chạm đến trái tim” của mỗi người mà lời thường không diễn tả hết…
Khi đọc, khi xem những hình ảnh này, mỗi người trong chúng ta không ai không nghẹn lòng, thương xót, muốn làm một cái gì đó để san sẻ yêu thương, để “gánh” tiếp họ những gian khổ, nhọc nhằn… Đó là tình cảm tự nhiên, là “bản chất thiện” vốn có trong mỗi con người tự nhiên trỗi dậy…
Ấy vậy mà đâu phải ai cũng để tâm nên mới có chuyện để nói. Đứng trước những hoàn cảnh có thể làm “buốt tim” người này, nhưng lại là sự thờ ơ, dửng dưng “xơ cứng cảm xúc” của kẻ khác. Bởi thế mới có bao nhiêu chuyện chướng tai, gai mắt xảy ra. Chẳng hạn, ngay trong đại dịch COVID-19, trong khi cả hệ thống từ y tế, quân đội, công an, chính quyền các cấp, rồi bao nhiêu lực lượng tình nguyện khác… đã ngày đêm thần tốc truy vết, lấy mẫu xét nghiệm bất chấp thời gian, bất kể đói khát, sẵn sàng xả thân… đến sức cùng, lực kiệt… đem lại cuộc sống bình yên cho bao người… thì nhiều người lại “lạnh lùng”, vô cảm… Đã thế còn có nhiều hành vi cản trở, gây khó, thậm chí còn chống đối không hợp tác với những người hy sinh… vì mình.
Khi yêu cầu “ở yên trong nhà” thì lại lén lút tụ năm, tụ bảy, tổ chức nhậu nhẹt, karaoke ngay trong khu cách ly. Khi yêu cầu khai báo y tế thì vòng vo, tìm cách qua mặt, trốn tránh lực lượng làm nhiệm vụ [chắc họ nghĩ, qua mặt được lực lượng là “qua mặt” được cả virus - PV].
Mới đây một người đàn ông tên T. ở Ninh Thuận, đang cách ly tại nhà đã ngang nhiên đi nhiều nơi, tụ tập đông người xem bóng đá, nhậu nhẹt… khiến cho gần 400 hộ dân với gần 2.000 nhân khẩu ở huyện Hàm Thuận Bắc bị phong tỏa… Cũng ở Bình Thuận, trong đêm 25/7 vừa rồi đã có nhiều quái xế tổ chức đua xe ngay trong thời gian giãn cách xã hội. Hay ở thành phố Pleiku [Gia Lai], một cán bộ Mặt trận Tổ quốc thành phố này đã bị khởi tố vì làm lây lan dịch bệnh bởi hành vi cố tình. Khi biết mình đã mắc bệnh mà vẫn đến cơ quan “làm việc” và còn đi đến một số hộ kinh doanh để “quán triệt tinh thần… chống dịch” cho họ?! Đáng buồn là những hành vi thái quá kiểu như vậy đã có trong không ít người, ở nhiều địa phương mà báo chí đã liên tục nêu tên, điểm mặt…
Có thể xem tất cả những hành vi này là sự buông thả với bản thân, thiếu ý thức trách nhiệm với bản thân, với cuộc sống… bắt nguồn từ lối sống… vô cảm. Cao hơn nữa là sự… vô tâm, vô đạo đức!
Nhưng không chỉ có trong mùa dịch, mà hầu như lúc nào, bất cứ đâu, trong mọi ngõ ngách của đời sống đều có sự hiện diện ít nhiều của bệnh vô cảm. Có thể nói, nó đã trở thành căn bệnh của xã hội.
Thiết nghĩ, không chỉ bây giờ mà căn bệnh vô cảm đã có từ lâu, chỉ có điều có khi “lộ mặt”, khi chưa nhận ra. Và căn bệnh ấy có chiều hướng lây lan - xã hội hiện đại thì sự lây lan rộng hơn, nhanh hơn. Theo thời gian, nó tác động đến tâm lý xã hội, dần dần hình thành lối sống thực dụng trong một bộ phận giới trẻ [có cả người lớn] - Thực dụng trong… vô cảm!
Chẳng hạn việc học sinh đánh nhau, đánh hội đồng một bạn nào đó, vì một lý do rất… không đáng. Nhưng cái đáng nói ở đây là số khác thờ ơ đứng nhìn và còn cổ vũ, kích động…, số khác nữa thì không ủng hộ mà cũng không can ngăn, lại còn thản nhiên lấy điện thoại livestream, chụp hình rồi tung lên mạng?! Hay thấy kẻ móc túi trên xe ngay trước mắt mình vẫn coi như… không thấy, làm ngơ, mặc kệ “việc ai nấy làm”. Ngay khi gặp người bị tai nạn thì xăng xái xúm lại xem một cách hiếu kỳ, nhưng rồi lẳng lặng bỏ mặc người bị nạn, bởi đó… không phải là việc của mình!
“Chỉ có con vật mới quay lưng với nỗi đau của đồng loại” - đây là câu nói của Các Mác. Không biết cái thời của ông đã có “căn bệnh vô cảm” hay chưa mà ông phẫn nộ đến vậy. Hay ông nói câu này là để… dự đoán cho tương lai?!
Vô cảm là gì? Có người bảo đó là căn bệnh xã hội - căn bệnh của cách hành xử, của lối sống. Nó là sự trơ lỳ của cảm xúc, sự dửng dưng, thờ ơ với những hiện tượng đời sống xung quanh, chỉ biết mình, quan tâm đến mình nhưng thậm chí cũng “vô cảm với chính mình” của một bộ phận… Vì vậy, vô cảm luôn xa lạ với câu: “Giữa đường gặp chuyện bất bình chẳng tha” như chí khí Nguyễn Đình Chiểu thuở nào. Họ là kẻ mảy may, thờ ơ, phớt lờ, “có mắt như mù” hoặc cố tình mù, không dám lên án cái ác, ủng hộ cái tốt mà cứ lập lờ, “không thế này mà cũng chẳng thế kia”, an phận thủ thường, bạc nhược đến… tàn nhẫn!
Có người nói, vô cảm là căn bệnh của xã hội đương đại, xã hội của nền kinh tế thị trường - mặt trái của kinh tế thị trường đẻ ra căn bệnh vô cảm, khi lối sống thực dụng và lối sống hưởng thụ đồng lõa và cộng hưởng với nhau… làm cho bệnh vô cảm nặng thêm.
Không khó để nhận ra căn bệnh vô cảm, nhưng để chữa dứt bệnh thì không dễ chút nào. Trong một bài viết về đề tài vô cảm, nhà báo Hồ Quang Lợi - Phó Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam đã phân tích: Sự mất lòng tin trong xã hội, sự ích kỷ, tính thực dụng trong lối sống của một bộ phận xã hội làm cho bệnh thêm nặng. Phải kết hợp đồng bộ nhiều giải pháp mới có thể chữa khỏi căn bệnh đã “di căn về tâm hồn” con người.
Điều trước tiên để chữa căn bệnh này là hãy dùng bài thuốc “lấy hoa thơm lấn dần cỏ dại”, nhân lên những nhân tố tích cực trong xã hội. Lan tỏa tinh thần tương thân, tương ái, “thương người như thể thương thân”, “một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ”… là truyền thống quý báu của dân tộc. Một môi trường lành mạnh sẽ tạo được sức đề kháng cao với căn bệnh vô cảm. Xác lập và bền bỉ xây dựng nền văn hóa ứng xử, đời sống tinh thần lành mạnh, phong phú. Ở đó giá trị tinh thần đạo đức xã hội được tôn vinh, thể hiện mạnh mẽ… để ai muốn làm điều xấu cũng phải sợ, cũng xấu hổ. Khi cái tốt, cái thiện chiếm lĩnh trong đời sống; và ở đâu người tốt, người hiền cũng biết đoàn kết, hợp lực tạo nên sức mạnh thì ở đó cái xấu, cái ác sẽ không còn đất sống [ai cũng đoàn kết, đồng lòng, vạch mặt, lên án… thì làm gì có chỗ cho kẻ móc túi trên xe và những việc xấu tương tự khác?...].
Xã hội cần lắm ngọn lửa nhân ái lan tỏa, sưởi ấm - nhất là những người trong hoạn nạn, yếu thế, người thân cô thế cô… Cần thẩm thấu những giá trị truyền thống vào trong mỗi người, mỗi nhà và cả xã hội.
Tuy nhiên, bên cạnh sự mềm dẻo “lấy nhân nghĩa thắng hung tàn” cũng cần có những “lá chắn thép” để ngăn chặn, để chữa trị căn bệnh vô cảm - nhất là khi căn bệnh đã ăn sâu trong bộ máy công quyền và những người có chức, có quyền. “Lá chắn thép” đó là những nguyên tắc, luật lệ, những quy định khoa học, cụ thể, rõ ràng. Trách nhiệm con người trong guồng máy được quy định chặt chẽ, minh bạch… Nếu ai cố tình làm “lệch”, làm trái sẽ bị phát hiện ra, bị lên án, bị đào thải…
Một khi cả hệ thống thực thi một cách chặt chẽ, khoa học sẽ tạo ra thói quen, nếp sống, việc làm… tương ứng với chức phận. Sự vô cảm, vô tâm tự nó sẽ mất đi, thay vào đó là tình yêu thương, là trách nhiệm và sự gắn kết giữa người với người.
Vâng, một xã hội đồng cảm - thay cho sự xơ cứng, vô cảm. Sự sẻ chia, gắn kết - thay cho sự thờ ơ, dửng dưng, lạnh nhạt… là cội nguồn truyền thống của lối sống Việt!
Lối sống vô cảm có tác hại như thế nào?
Vô cảm là trạng thái tinh thần thờ ơ, dửng dưng không quan tâm đến những gì xung quanh. Thấy người khác gặp khó khăn không giúp đỡ, chẳng quan tâm đến những vấn đề xã hội. Sự vô cảm khiến cho con người mất đi những giác quan tốt đẹp nhất, không còn khả năng cảm nhận niềm vui, nỗi đau của người khác.
Lối sống thờ ơ vô cảm là gì?
Người vô cảm là những người rơi vào trạng thái không thể cảm nhận hoặc hiểu được những cảm xúc của mình đối với người khác. Họ thờ ơ, lãnh đạm, không quan tâm, không đặt tâm huyết vào những việc mình làm và không thể đồng cảm với những người xung quanh kể cả với người thân cận nhất.
Tại sao lại trở nên vô cảm?
Sự vô cảm có thể bắt nguồn từ chính bản thân mỗi người. Nguyên nhân phổ biến bao gồm: Một lối sống ích kỷ, muốn hưởng thụ và thực dụng, ít đồng cảm với nỗi đau và sự mất mát của người khác. Chứng kiến sự vô cảm của người khác và không có chính kiến riêng có thể dẫn đến thái độ và cảm xúc tương tự.
Lạnh lùng và vô cảm là gì?
Vô cảm là thái độ lạnh lùng, thờ ơ, không quan tâm đến mọi người, mọi vật xung quanh. Bên cạnh đó, vô cảm còn là sự không rung cảm trước nỗi đau khổ, bất hạnh của người khác, của đồng loại. Người sống vô cảm là người ích kỉ, hẹp hòi, lạnh lùng, chúng ta không nên sống theo lối sống này.