Người tiền sử thuần hóa chó sói từ bao giờ

Từ hàng chục nghìn năm trước, trong quá trình săn bắn hái lượm, con người bắt đầu thuần hóa chó sói để làm chó săn phục vụ cho việc đi săn, thuần hóa chó nhà để làm bạn, làm vật giữ nhà. Bên cạnh đó con người cũng bắt đầu nuôi nhốt gia súc gia cầm để chủ động nguồn thức ăn trong mùa Đông, đồng thời thuần hóa thêm các loài có sức kéo để phục vụ việc trồng trọt.

Dựa theo những di chỉ khảo cổ được tìm thấy hoặc sót lại, các nhà khoa học đã sử dụng thêm phương pháp gene để xác định thời điểm các loài vật nuôi đã được con người thuần hóa, chủ yếu chia làm 3 loại:

• Thú cưng (chó, mèo, chuột, chim, cá cảnh vv) - để làm bạn, vật nuôi
• Gia súc, gia cầm - lấy thịt, sữa, trứng
• Động vật kéo (ngựa, trâu, bò vv) - lấy sức kéo để làm ruộng, chuyên chở hàng hóa

• New Zealand đang bị thiên thạch bắn phá?
• Tế bào trứng của con người có thể tồn tại đến 50 năm
• Sóng nhiệt làm châu Âu thêm đau đầu với bài toán năng lượng

Theo dõi cộng đồng KhoaHoc.tv trên facebook

Trong bài báo đăng ngày 15/11 trên tạp chí Science của Mỹ, các nhà nghiên cứu cho rằng loài sói đã tìm thức ăn từ những mẩu xương mà người đi săn bỏ lại. Từ đó, những con vật trở nên gần gũi với con người hơn khi được cho ăn và quá trình thuần hóa này có thể đã bắt đầu từ 19.000-32.000 năm trước.

Nhóm nghiên cứu thuộc trường Đại học Turku, Phần Lan đã phân tích ADN của 18 giống chó thời tiền sử (gồm 8 con chó và 10 con sói) rồi đem so sánh với ADN của toàn bộ 49 loài sói và 77 loài chó cổ. Những mẫu hóa thạch cổ được lấy từ Nga, Ukraine, Trung Âu, Mỹ và Argentina được ước tính đã 30.000 năm tuổi. Còn ADN từ loài chó và sói hiện đại được thu thập trên khắp toàn cầu từ Israel đến Trung Quốc, Thụy Điển đến Mexico.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy ADN của loài chó ngày nay có mối liên hệ gần gũi với giống chó Châu Âu cổ lẫn loài sói Châu Âu hiện đại.

Giáo sư Robert Wayne thuộc Khoa Sinh thái và Tiến hóa sinh học, trường Đại học California, Los Angeles, thành viên nhóm nghiên cứu, khẳng định: “Không thể nào khác được, loài chó hiện đại có nguồn gốc từ Châu Âu.”

Kết luận này đi ngược lại hoàn toàn với kết quả nghiên cứu của các chuyên gia thuộc Viện Khoa học Hoàng gia Thụy Điển đưa ra vào năm 2002 rằng loài chó hiện đại có nguồn gốc từ Trung Quốc.

Tranh cãi đã xảy ra giữa hai nhóm nghiên cứu và các nhà khoa học hy vọng trong những năm tới, họ sẽ tìm thấy hóa thạch của những giống chó khác để hoàn thành dữ liệu gene của mình nhằm đưa ra kết luận đúng đắn nhất.

Trong khi đó, vấn đề ai đã thuần dưỡng loài chó hoang thành bạn trung thành của con người và quá trình đó diễn ra ở đâu vẫn là một điều bí ẩn chưa thể tìm ra được.

Một nghiên cứu mới khẳng định rằng ở khu vực châu Á, phía Nam của sông Dương Tử ở Trung Quốc là khu vực chủ yếu, có thể là duy nhất, nơi có những con sói được con người thuần hoá.

Các dữ liệu về di truyền, hình thái học và cách xử sự của những con chó rõ ràng đã cho thấy rằng chúng là hậu duệ của loài sói. Nhưng chưa bao giờ có sự thống nhất khoa học trên thế giới về nơi mà tiến trình thuần hoá được bắt đầu.

Tiến sĩ Peter Savolainen, nhà nghiên cứu về sự tiến hoá di truyền thuộc Viện Công nghệ hoàng gia KTH cho biết: “Phân tích ADN của chúng tôi về nhiễm sắc thể Y đã xác nhận rằng những con chó sói được thuần hoá đầu tiên ở châu Á sống ở phía Nam sông Dương Tử. Chúng tôi gọi đó là miền Nam Trung Quốc hay Nam Á (ASY) ”.

Ông Savolainen cho biết thêm: Những dữ liệu nhiễm sắc thể Y khẳng định rằng các yếu tố di truyền trước đây do ADN ti thể cung cấp. Kết hợp lại, hai nghiên cứu cung cấp những bằng chứng mạnh mẽ cho rằng những con chó có nguồn gốc từ khu vực Nam Á (ASY)”.

Peter Savolainen và Mattias Oskarsson, những nghiên cứu sinh làm việc với các đồng nghiệp Trung Quốc để phân tích ADN của những con chó đực trên thế giới. Nghiên cứu của họ đã được công bố trên tạp chí khoa học di truyền “Heredity” .

Khoảng một nửa số liệu di truyền đã được chia sẻ phổ biến trên thế giới, trong khi đó khu vực Nam Á sở hữu đầy đủ tính đa dạng của sự di truyền này. “Điều này chỉ ra rằng nguồn gen trong tất cả khu vực khác trên thế giới có lẽ đến từ khu vực Nam Á” ông Savolainen giải thích, “kết quả của chúng ta khẳng định rằng khu vực châu Á ở phía Nam sông Dương Tử là lớn nhất và có khả năng là khu vực duy nhất về việc thuần hoá chó sói, và một số lượng lớn những con chó sói được thuần hoá ở đó”.

Loài chó đã tồn tại song song với con người từ thuở sơ khai, nhưng nguồn gốc chính xác của chúng vẫn còn đang được tranh cãi. Nhưng những nghiên cứu mới cho thấy rằng chó không chỉ bắt nguồn từ một mà tới tận hai giống sói cổ. Hơn nữa, việc hình thành này xảy ra song song tại hai đầu lục địa Á Âu.

Chó bắt đầu xuất hiện khoảng tầm 15.000 năm trước, lâu trước khi nông nghiệp ra đời. Và lúc ấy, chó là một trong những giống loài được thuần hóa thành vật nuôi sớm nhất. Chúng tách ra từ loài sói cổ, nhưng các nhà khoa học không rõ rằng việc thuần hóa này xảy ra bên phía châu Âu hay châu Á.

Những nghiên cứu trước đây đã đưa ra kết luận rằng chó chỉ được thuần hóa một lần, nhưng vào thời điểm nào và nguồn gốc của chúng từ đâu thì vẫn được tranh cãi. Vấn đề này phức tạp bởi một lý do: các nhà khảo cổ học tìm thấy dấu vết của loài chó từ hàng ngàn năm trước ở cả hai đầu của lục địa Á Âu khổng lồ. Những nghiên cứu mới nhất cho thấy rằng chó được thuần hóa ít nhất vào hai thời điểm khác nhau, và ở hai phần khác nhau của thế giới.

Bức vẽ về chó trên nền hang động cổ đại.

Bằng việc so sánh mẫu gen từ các hóa thạch mà các nhà khảo cổ học tìm được, một đội ngũ nhà nghiên cứu dẫn đầu bởi Đại học Oxford đã cho thấy rằng chó xuất thân từ hai loài sói khác nhau (hoặc chính xác hơn, loài sói cổ hiện đã tuyệt chủng là tổ tiên chung của cả loài sói hiện đại và loài chó), 2 loài sói cổ này sống sống ở 2 đầu lục địa Á Âu, một ở phía Đông và một ở phía Tây.

Điều đó có nghĩa rằng hai giống người thời kì đồ đá cũ ở hai đầu lục địa đều có chung một ý tưởng: mấy anh bạn bốn chân này có vẻ có ích cho con người, nên họ đã thuần hóa chúng để phục vụ mình.

Một bằng chứng mới và rất quan trọng mới được tìm thấy một vài năm trước tại một hầm mộ thời kì đồ đá Newgrange tại Ireland. Ở đâu lưu giữ hóa thạch của một chú chó 4,800 năm tuổi và vẫn còn khả năng cung cấp DNA cho việc nghiên cứu.

Khu khảo cổ Newgrange.

“Những mẫu hóa thạch xương chó tại Newgrange bảo tồn được những DNA cổ xưa hoàn hảo nhất mà chúng tôi từng gặp, nó cung cấp một bộ gen cổ đại có chất lượng cực kì tốt để có thể nghiên cứu kĩ càng.”, anh Dan Bradley từ Đại Học Trinity nói, “Đó không phải chỉ là một ‘tấm thiệp’ kỉ niệm từ quá khứ, nó là một ‘món quà lớn’ gửi tới cho chúng tôi”.

Nhóm nghiên cứu của Bradley cùng sự hỗ trợ của các nhà nghiên cứu từ Bảo Tàng Lịch Sử Quốc Gia Paris đã cùng làm việc và phân tính DNA từ 59 bộ hóa thạch loài chó có tuổi thọ khoảng 3000 đến 14,000 năm trước. Bộ gen của chúng, bao gồm cả những mẫu hóa thạch tại Newgrange, được so sánh với những bộ gen từ 2,500 nghiên cứu về loài chó đã có trước đây.

“Tái cấu trúc lại quá khứ từ những DNA hiện đại như việc mở một cuốn sách lịch sử ra đọc vậy: bạn không thể biết được rằng giai đoạn lịch sử nào đã bị xóa mất”, trưởng nhóm nghiên cứu Laurent Frantz phát biểu, “Nhưng mặt khác, mẫu DNA cổ lại như một cỗ máy thời gian vậy, chúng cho ta nhìn thẳng vào quá khứ và thấy trực tiếp những gì đã diễn ra”.

Biểu đồ về độ tuổi của các hóa thạch loài chó được tìm thấy trên khắp lục địa Á Âu.

Biểu đồ này cho ta thấy hai giống loài khác biệt tại hai khu vực địa lý khác nhau, nhiều thiên niên kỉ trước khi loài chó lần đầu tiên xuất hiện tại châu Âu hay Đông Á. Ta cũng có thể thấy rằng có một sự thay đổi lớn về số lượng chó ngự trị tại châu Âu. Đây có thể là do số lượng chó từ Đông Á đã theo chân chủ của chúng tiến vào châu Âu, và từ đó dần thay thế luôn loài chó đang ngự trị nơi đây.

Đây có thể là những sự kiện đã xảy ra: loài sói cổ chia ra hai ngả Đông và Tây của lục địa Á Âu đã bị thuần hóa riêng lẻ ở hai miền trước khi tuyệt chủng hoàn toàn. Đâu đó trong dòng lịch sử sau khi sói từ hai đầu lục địa được thuần hóa (vào khoảng 6,400 năm trước), loài chó ở phía Đông du hành cùng với chủ về phía châu Âuu, sau đó chúng lai giống và dần thay thế chó ở bên bên phía châu Âu.

Ngày này, đa số loài chó là giống lai giữa chó phương Đông và phương Tây. Đó là lý do tại sao các nhà khoa học lại mất rất nhiều công sức giải mã bộ DNA của loài chó hiện đại. Những nhà nghiên cứu cho rằng ở một số loài chó, như chó kéo xe tuyết ở Greenland hay loài husky Siberia, là loài lai giống đặc trưng giữa tổ tiên loài chó từ phía Tây lục địa Á Âu và dòng giống chó Đông Á.

Giống chó husky Siberia.

Nghiên cứu mới này trả lời được vô vàn những câu hỏi đã được tranh cãi bấy lâu, nhưng vẫn cần phải tìm hiểu sâu hơn nữa. Câu chuyện về nguồn gốc loài chó ở lục địa Á Âu và cả việc chúng di cư cùng con người tới châu Âu từ rất sớm không phải không hợp lý, nhưng vẫn còn thiếu nhiều bằng chứng khảo cổ để ủng hộ lập luận này một cách vững chắc.

Để tiến xa hơn trong vấn đề này, các nhà khoa học mong muốn kết hợp thông tin gen từ loài chó cổ cũng như loài chó hiện đại với những nghiên cứ về phân tích vật lý và khảo cổ để có thể có được một dòng thời gian cụ thể về việc xuất hiện những người bạn bốn chân của chúng ta. Một chiều hướng nghiên cứu khác là so sánh dựa vào loài chó dingo ở Úc, loài được coi là hậu duệ của loài chó Đông Á. Nếu như loài dingo này không có vết tích DNA của đồng loại mình tại châu Âu, thì giả thiết trên của các nhà khoa học lại càng thêm chắc chắn.

Chó nhà được thuần hóa từ bao giờ?

Loài chó đã được thuần hóa tại châu Âu hoặc miền Tây Siberia, từ cách đây 18.800 đến 32.100 năm, qua phân tích DNA của 126 con chó và sói hiện đại, và nghiên cứu 18 bộ di cốt hóa thạch, cũng có ý kiến cho rằng Trung Quốc là nơi xuất phát nguồn gốc của loài chó từ 33.000 năm trước, chúng có nguồn gen rất đa dạng.

Con chó có nguồn gốc từ đâu?

Nguồn gốc. Tổ tiên của loài chó bao gồm cả cáo và chó sói là một loài động vật có vú gần giống như chồn sinh sống ở các hốc cây vào khoảng 40 triệu năm trước. Còn loài chó như chúng ta thấy ngày nay được tiến hóa từ một loài chó nhỏ, màu xám.

Chó được phát hiện cách đây bao nhiêu năm?

Chó bắt đầu xuất hiện khoảng tầm 15.000 năm trước, lâu trước khi nông nghiệp ra đời. Và lúc ấy, chó là một trong những giống loài được thuần hóa thành vật nuôi sớm nhất.

Chó sói khác chó nhà thế nào?

Hoặc không ai có thể bắt chó sói chơi rượt đuổi như chó nhà. Tuy có cùng tổ tiên nhưng chó sói và chó nhà vẫn có nhiều khác biệt. Về cơ thể, răng của chó sói cứng hơn. Ngoài ra, chó sói sinh sản chỉ 1 lần trong năm, còn chó nhà là 2 lần.