Chiều 24/1, Ngô Thanh Vân - nhà sản xuất phim điện ảnh Trạng Tí - tổ chức buổi showcase ra mắt phim tại TP HCM. Hơn một tháng qua, phim bị một nhóm khán giả đòi tẩy chay vì cho rằng êkíp vi phạm quyền tác giả khi làm việc với công ty Phan Thị - chủ sở hữu bản quyền truyện tranh Thần đồng đất Việt [kịch bản gốc], thay vì hợp tác với họa sĩ Lê Linh - cha đẻ bộ truyện. Nhiều người cho biết sẽ không xem phim vì êkíp chưa trả quyền lợi xứng đáng cho họa sĩ.
Ngô Thanh Vân trong buổi showcase "Trạng Tí" chiều 24/1. Ảnh: Bil.
Luật sư Nguyễn Đức Hoàng - đại diện pháp lý phía nhà sản xuất - khẳng định quá trình mua bản quyền và thực hiện bộ phim đúng theo pháp luật. Luật sư giải thích Lê Linh chỉ có quyền tác giả với bốn nhân vật của truyện tranh, quyền sở hữu vẫn là công ty Phan Thị.
Ngô Thanh Vân nói sự việc khiến cô và êkíp lao đao thời gian qua. Khi thấy trên mạng xã hội, nhiều người kêu gọi không xem phim, cô hoang mang, không biết nên dừng lại hay tiếp tục dự án. Cô nói: "Tôi không muốn làm một phim có nội dung tốt nhưng bị khán giả chỉ trích bởi những yếu tố ngoài lề". Điều cô tiếc nhất là khiến các diễn viên nhí bị liên lụy vì những ý kiến tiêu cực trên mạng. Dù tổ chức showcase, êkíp không giới thiệu dàn cast vì tránh mang tiếng "đưa các em nhỏ ra làm bình phong".
Ngô Thanh Vân nói có lỗi vì không nhận ra khúc mắc trong vụ tranh chấp quyền tác giả giữa công ty Phan Thị và họa sĩ Lê Linh, khiến phim bị ảnh hưởng. Là fan của Thần đồng đất Việt, cô ấp ủ đưa bộ truyện lên màn ảnh rộng từ năm 2015. Khi tìm đến công ty Phan Thị mua bản quyền, ban đầu cô bị từ chối vì phía công ty lo êkíp Ngô Thanh Vân không đủ khả năng chuyển tải sức hút của tác phẩm gốc, khiến các fan bộ truyện thất vọng. Ngô Thanh Vân mất hai năm thuyết phục và được Phan Thị đồng ý vào năm 2018.
Cuối năm 2018, vụ kiện quyền tác giả Thần đồng đất Việt giữa công ty Phan Thị và họa sĩ Lê Linh gây xôn xao dư luận. Lúc đó, bộ phim đã khởi quay. Lo phim bị ảnh hưởng, Ngô Thanh Vân liên lạc phía Phan Thị và được công ty này bảo đảm bản quyền cho phim, đồng thời chịu trách nhiệm nếu tranh chấp xảy ra. Chị gặp Lê Linh, mời anh đóng góp ý tưởng cho dự án, song họa sĩ từ chối vì đang tham gia kiện tụng.
Cuối năm 2019, trong phiên phúc thẩm, tòa xác định Lê Linh là "cha đẻ" bốn nhân vật chính của bộ truyện [quyền sở hữu vẫn thuộc về công ty Phan Thị]. Lúc này, Ngô Thanh Vân tiếp tục mời Lê Linh làm cố vấn. Họa sĩ tiếp tục từ chối, cho rằng tham gia cũng muộn, phim đã quay xong. Khi phim ra mắt teaser vào năm 2020 và vấp phải hiệu ứng tẩy chay từ khán giả, cô lại mời Lê Linh vào dự án, đề nghị một khoản thù lao cho vai trò tư vấn nhưng anh lắc đầu.
Ngô Thanh Vân cho rằng êkíp đã có thái độ cầu thị khi ba lần đề nghị Lê Linh tham gia dự án. Nhà sản xuất nói không có chuyện cô bắt tay công ty Phan Thị "o ép" Lê Linh như một số thông tin trên mạng xã hội, vì đã trả đầy đủ phí tác quyền khi ký hợp đồng với Phan Thị. Để tri ân Lê Linh, trên poster mới nhất, êkíp ghi dòng chữ: "Từ những nhân vật được sáng tạo bởi họa sĩ Lê Linh".
Với Ngô Thanh Vân, 43 tỷ đồng là kinh phí khá lớn so với một phim thiếu nhi, do êkíp đầu tư phần kỹ xảo, xây một ngôi làng ở Ninh Bình. Theo cô, con số vẫn chưa dừng lại do phim đang được hậu kỳ. "Đây là bài học đắt giá của tôi cho những dự án sau, nhất là với dòng phim chuyển thể", cô nói.
Ngoài lùm xùm với "cha đẻ" bộ truyện, phim còn bị nhiều khán giả cho rằng chưa tôn trọng nguyên tác. Chẳng hạn, trong truyện, bổ tử [miếng vải thêu lên áo] của Trạng Tí có hình bản đồ chữ S, song trong trailer được đổi thành hình cá chép.
Đạo diễn Phan Gia Nhật Linh lý giải đây là ý tưởng của anh. Ban đầu, anh viết một kịch bản khác cho phim: Tí trải qua nhiều kỳ thi hội, đình để trở thành Trạng Nguyên. Trước khi lên kinh ứng thí, Tí được mẹ may tặng một bổ tử hình cá chép, ngụ ý chúc con vượt vũ môn. Kịch bản phải thay đổi vì không đủ kinh phí, song Nhật Linh vẫn giữ ý tưởng này. Anh cho rằng khi ra rạp, khán giả sẽ hiểu điều êkíp muốn cài cắm. "Thật ra, xét theo bối cảnh Hậu Lê như trong truyện, việc Tí mặc bổ tử hình bản đồ chữ S là sai về lịch sử. Nếu chúng tôi giữ như nguyên tác cũng sẽ bị khán giả chất vấn là sai về thông tin niên đại", anh nói.
Phan Gia Nhật Linh nhận lời thực hiện bộ phim vì thấy chưa có một phim thiếu nhi nào đầu tư chỉnh chu cho trẻ em Việt Nam - theo cách Hollywood làm được từ lâu với Harry Potter, Biên niên sử Narnia... Hoài bão của anh là thực hiện Trạng Tí thành nhiều phần, phim đầu sẽ giải thích origin [nguồn gốc] của Tí. "Muốn làm được điều đó, bộ phim sắp tới phải được khán giả đón nhận. Tôi hy vọng công chúng cho êkíp cơ hội để Trạng Tí được trở lại với phần hai, ba và nhiều phần khác", anh nói.
Họa sĩ Lê Linh cho biết trong quá trình xảy ra vụ kiện, Ngô Thanh Vân từng liên lạc mời anh vào êkíp, nhưng anh không nhận lời vì đang tranh chấp và vì phim đã khởi quay. Sau này, nhà sản xuất tiếp tục ngỏ ý gửi một khoản thù lao khi mời làm cố vấn, song anh từ chối vì cho rằng bản thân không có đóng góp. Khi anh kể lại quá trình 12 năm đòi lại quyền tác giả bốn nhân vật Thần đồng đất Việt trên mạng xã hội, nhiều fan lên tiếng ủng hộ anh và tẩy chay phim. "Tôi chỉ đơn giản muốn giãi bày tâm tư. Trạng Tí không liên quan gì đến tôi, lựa chọn xem hay không là ở khán giả", Lê Linh nói.
Bốn nhân vật chính trong "Trạng Tí". Ảnh: Studio68.
Truyện Thần đồng đất Việt - tác phẩm do họa sĩ Lê Linh và công ty Phan Thị thực hiện - ra mắt năm 2002. Truyện lấy bối cảnh thời Hậu Lê, kể câu chuyện và cuộc đời của Lê Tí - một trạng nguyên nước Việt - cùng những người bạn thân là Sửu Ẹo, Dần Béo, Cả Mẹo. Tí là một cậu bé hiếu thảo, ham học và có trí thông minh hơn người. Cậu trở thành lưỡng quốc trạng nguyên. Cùng Sửu, Dần và Cả Mẹo, Tí có công lớn trong việc phò trợ vua Lê chống sự xâm lược của quân Minh. Truyện tranh gốc, bộ truyện tranh Việt Nam dài nhất cho tới nay - hơn 220 tập, là tác phẩm ăn khách. Truyện có thêm các bộ liên quan như Thần đồng đất Việt khoa học, Thần đồng đất Việt Mỹ thuật, Thần đồng đất Việt Toán học...
Mai Nhật
Trong buổi họp báo trước khi trả lời những câu hỏi, ekip phim bao gồm nhà sản xuất Ngô Thanh Vân, đạo diễn Phan Gia Nhật Linh đã cho thấy tâm huyết đổ vào việc sản xuất bộ phim Trạng Tí Phiêu Lưu Ký khá lớn: với gần 500 con người từ lúc ròng rã trên phim trường cho tới các khâu hậu kỳ, quảng bá, truyền thông trong hơn 2 năm trời, tổng chi phí lên đến 43 tỷ đồng.
Tác phẩm lấy bối cảnh ở hơn 50 địa điểm trải dài từ Bắc về Nam với nhiều địa danh nổi tiếng như chùa Keo [Thái Bình], đầm Vân Long [Ninh Bình], cây gạo thôn Đoài [Bắc Ninh], Vườn quốc gia Nam Cát Tiên [Đồng Nai]… Trong đó, bối cảnh chính làng Phan Thị, quê hương của Trạng Tí do toàn bộ ekip dựng lên, ngôi làng được đầu tư với số tiền “khủng” và đây cũng là phim đầu tiên mà Studio68 đầu tư về CGI chi tiết hơn bao giờ hết.
Tuy nhiên trước những thông tin mà bộ phim quảng bá, những chuyện liên quan đến tranh cãi về bản quyền và những thay đổi so với nguyên tác từ bộ truyện Việt Nam nổi tiếng, được nhiều người yêu mến đã phải đối mặt với hàng loạt những quan điểm, ý kiến trái chiều khác nhau.
Việc sản xuất phim liên quan đến tác phẩm đang trong quá trình tranh chấp ở toà án thực chất đã diễn ra từ trước đó, song lúc này vẫn chưa thật sự bùng nổ trong cộng đồng. Và ngay cả chính nhà sản xuất Ngô Thanh Vân cũng chưa hoàn toàn nắm rõ hết vấn đề này. Ngô Thanh Vân đã chia sẻ trên trang cá nhân của mình về những ý kiến phản đối phim Trạng Tí Phiêu Lưu Ký.
“Mình làm việc với bên Phan Thị hết hai năm để có thể mua được bản quyền, lúc đó là 2016. Đến 2018 mới đi đến thỏa thuận cho mình mua 5 tập truyện để làm phim. Lúc này, là nhà sản xuất, mình mua tác quyền từ người sở hữu bộ truyện và nội dung câu chuyện trong thời gian đó.
Từ một công ty sản xuất với 1 công ty phát hành truyện, mọi công tác đều theo tính hợp lý pháp luật. Không có gì sai về mặt luật pháp trong công tác này, nên hai bên đã ký hợp đồng với nhau. Lúc đó, mình vẫn không biết gì đến việc tranh chấp giữa công ty phát hành truyện và tác giả sáng tác.”
Chia sẻ về điều này tác giả Lê Linh, sau gần 15 năm đấu tranh cho đứa con tinh thần của mình đã chia sẻ lý do mà anh không muốn hợp tác với phía sản xuất phim. Anh cho rằng nhà sản xuất của bộ phim đã quá vô tư khi ký kết hợp đồng mà không gặp hoặc thảo luận với tác giả bộ truyện ngay từ đầu, mãi cho đến khi tin tức về vụ kiện đã lan tràn trên các mặt báo thì mới bắt đầu tìm đến. Với anh đó là khoảng thời gian căng thẳng diễn ra tranh chấp nên anh không có tâm trí đâu mà quan tâm đến phim ảnh.
Phía nhà sản xuất phim của Ngô Thanh Vân cũng bắt đầu tìm những phương thức xử lý sau luồng phản ứng tiêu cực từ khán giả với Trạng Tí Phiêu Lưu Ký.
“Khi sự việc xảy ra và anh Linh đã lên tiếng, lúc đó đã là sau 1 năm tìm kiếm nhà đầu tư và thuyết phục họ làm 1 bộ phim trẻ em gia đình. Mặc dù cơ hội rất khó để có thể hoàn vốn nhưng mình đã thuyết phục họ tin vào hướng giải trí mới này thì sự kiện giữa anh Linh và Phan thị diễn ra.
Mình có nhờ luật sư bên mình liên hệ với công ty Phan Thị ngay lập tức để làm rõ việc này, nhưng bên Phan Thị đã đưa ra các giấy tờ liên quan đến việc vụ kiện vẫn đang còn chưa có phán quyết cuối cùng từ tòa án, vì vậy hợp đồng giữa hai bên vẫn có hiệu lực và mình đã phải bắt đầu bấm máy bộ phim vì mọi thứ đã sẵn sàng.”
“Khi mình thấy sự kiện đã rõ ràng hơn, tòa án đã có phân xử. Mình chủ động đi gặp anh Lê Linh để nói chuyện và tìm cách xử lý. Mình và anh Lê Linh đã có buổi nói chuyện và chia sẻ quan điểm về việc này, và mình cũng chia sẽ cái khó khăn của mình. Là một người trong thời gian còn tranh chấp tại tòa, anh Lê Linh đã từ chối mọi đề nghị về quyền lợi từ phía mình đưa ra, vì mình có đề nghị nhiều hình thức khác nhau.”
Còn phía tác giả Lê Linh thì sau khi kết thúc phần sơ thẩm với phần thắng nghiêng về phía tác giả, thì anh một lần nữa đối mặt với những kháng cáo lên phúc thẩm của công ty Phan Thị. “Vụ kiện tiếp tục kéo dài thêm gần cả năm cho đến khi mọi chuyện ngã ngũ thì bộ phim kia cũng đã hoàn tất và ấn định luôn ngày công chiếu, và nếu không vì dịch bệnh thì đã không dời mãi đến ngày hôm nay. Đặt mọi việc vào sự đã rồi và giờ họ nghĩ rằng chỉ cần dùng tiền để xử lí tất cả.”
Có những ý kiến cho rằng về lý, ekip của bộ phim Trạng Tí Phiêu Lưu Ký đã tuân thủ những yêu cầu của pháp luật khi mà các bản án tại toà đã tuyên bố là Công ty Phan Thị là chủ sở hữu quyền tác giả đối với các nhân vật trong bộ truyện tranh Thần Đồng Đất Việt. Thêm vào đó, với vai trò là nhà đầu tư giao nhiệm vụ, chủ sở hữu quyền tác giả công ty Phan Thị có toàn quyền khai thác quyền làm tác phẩm phái sinh theo quy định Luật Sở hữu trí tuệ.
Điều này là đúng khi Tòa án Nhân dân TP.HCM công nhận ông Lê Linh là tác giả duy nhất của 4 nhân vật Tí, Sửu, Dần, Mẹo trong truyện tranh Thần Đồng Đất Việt, còn công ty Phan Thị là chủ sở hữu tác phẩm, được sử dụng 4 hình tượng nhân vật này trong việc kinh doanh các tác phẩm phát sinh nhưng phải tôn trọng quyền nhân thân của tác giả.
Tuy nhiên nếu xét về tình và sự tôn trọng giành cho tác giả thì ekip Ngô Thanh Vân đã có cách xử lý không thoả đáng khi một thời gian dài sau khi ký kết hợp đồng và bị phản đối mới trao đổi với tác giả Lê Linh. Chưa kể việc này khiến cho Lê Linh cảm thấy mình bị đặt trong tình huống mọi chuyện đã rồi.
Phía ekip Trạng Tí Phiêu Lưu Ký ngay trong buổi họp báo cũng thừa nhận thiếu sót này: “Tôi nghĩ bản thân phải có trách nhiệm khi chưa thể liên lạc với họa sĩ Lê Linh sớm hơn” Ngô Thanh Vân nói.
Luật sư Nguyễn Đức Hoàng, đại diện pháp lý của Studio68 cũng khẳng định: “việc có một vài ý kiến cho rằng Ngô Thanh Vân và công ty Phan Thị đang hợp tác để chèn ép hoạ sĩ Lê Linh là không có thật. Thêm vào đó, nếu có bất kì tranh chấp gì diễn ra liên quan đến vấn đề bản quyền ảnh hưởng đến sản phẩm điện ảnh Trạng Tí Phiêu Lưu Ký, Studio68 có thể cân nhắc truy cứu trách nhiệm và yêu cầu bồi thường từ Phan Thị.”
Những thay đổi của Trạng Tí Phiêu Lưu Ký so với nguyên tác- Trang phục trong Trạng Tí Phiêu Lưu Ký
Khi những ý kiến xoay quanh việc tranh chấp bản quyền cũng là thời điểm teaser trailer của bộ phim Trạng Tí Phiêu Lưu Ký được giới thiệu. Những hình ảnh đẹp về cảnh sắc nông thôn Việt Nam và những chất liệu dân gian của bộ phim được đánh gia cao. Tuy nhiên phim vấp phải những chỉ trích khi hình ảnh trang phục và tạo hình của người dân quá sạch sẽ và một màu, không tạo cảm giác chân thật.
Hơn nữa phim còn vướng tranh cãi trang phục khi Bổ Tử [miếng vải thêu hình chim, thú đính trên áo thời phong kiến] của nhân vật Tí đổi từ chữ S thành hình cá chép. Cộng đồng mạng cho rằng việc này không tôn trọng chủ quyền và không giống với tạo hình của nhân vật Tí trong nguyên tác truyện tranh. Đạo diễn Phan Gia Nhật Linh cũng là người đã kiên quyết đòi đổi hình ảnh Bổ Tử của Tí trong phim đã chia sẻ lý do thay bằng hình cá chép vì muốn thể hiện hành trình vượt vũ môn hóa rồng trong quan niệm của người dân VN.
Vì bộ phim sẽ đi theo hướng fantasy và mở ra một thế giới cổ tích rất Việt Nam nên đạo diễn không muốn xác định niên đại trong phim, vì phải đến đời nhà Nguyễn, thời Pháp vào, thì bản đồ đất nước mới có hình chữ S. Hơn nữa dự án Trạng Tí Phiêu Lưu Ký được cho là sẽ phát triển thêm nhiều phần khác cho nên để cho thấy sự phát triển của Trạng Tí qua từng giai đoạn, ngoài những biến đổi tính cách bên trong của nhân vật, thì sự thay đổi trong trang phục và những hình ảnh trên trang phục sẽ cũng sẽ được thay đổi cho phù hợp.
“Trong phim, Tí là cậu bé con nhà nghèo, chờ ngày thành danh và hình ảnh trên bổ tử sẽ thay đổi qua từng tập phim để thể hiện hành trình của Tí. Bên cạnh đó, dù bản đồ hình chữ S rất ý nghĩa nhưng không đúng với niên đại trong lịch sử, và cả không đúng với hiện tại khi thiếu 2 quần đảo Hoàng Sa – Trường Sa. Truyện lấy bối cảnh thời Hậu Lê, và ở thời Hậu Lê, bản đồ VN chưa có hình chữ S” đạo diễn Phan Gia Nhật Linh nói thêm về Trạng Tí Phiêu Lưu Ký.
Thay đổi về nhân vật Trạng Tí trongTrạng Tí Phiêu Lưu Ký
Trong truyện tranh, Trạng Tí được yêu thích vì sự thông minh, lanh lợi, dũng cảm cũng như vô cùng tốt bụng. Là một đứa trẻ nghèo khổ nhưng giàu nghị lực và lạc quan cho đến khi trở thành Lưỡng Quốc Trạng Nguyên, một nhân vật mang đầy tự hào dân tộc. Điều này có chút thay đổi so với trailer phim Trạng Tí Phiêu Lưu Ký khi nhân vật bị bắt nạt, đi tìm cha và các yếu tố siêu nhiên khác.
Tuy nhiên có rất nhiều phim ảnh có những thay đổi và biến tấu so mới với tác phẩm gốc, bộ phim vẫn chưa công chiếu nên những đánh giá cảm tính như thế này sẽ thay đổi nếu phim thật sự tốt.
Trong buổi họp báo, trên poster của phim ở rạp có dòng chữ “Từ những nhân vật được sáng tạo bởi họa sĩ Lê Linh”, Ngô Thanh Vân cho biết theo luật bản quyền và quyết định của tòa án, việc để tên họa sĩ sáng tạo là cần thiết, cũng như việc này thể hiện sự tôn trọng của cô đối với họa sĩ Lê Linh.
Ngô Thanh Vân cũng cho hay hợp đồng giữa công ty Phan Thị với Studio68 đã kí là hợp đồng “mua đứt – bán đoạn”, tức lợi nhuận từ phim điện ảnh Trạng Tí sẽ không liên quan đến công ty Phan Thị. Việc bộ phim chưa ra mắt đã nhận làn sóng tẩy chay khiến cô rất lo lắng vì vốn dĩ đây là dự án mà Studio68 đã mua bản quyền để thực hiện 5 phần phim từ truyện, trong đó Trạng Tí Phiêu Lưu Ký chỉ là phần mở đầu:
“Tôi có tham vọng lớn là nếu phim Trạng Tí phiêu lưu ký thắng thì mỗi dịp hè hay tết sẽ có tiếp thêm những phần phim mới về nhân vật này dành cho trẻ em Việt Nam ra rạp xem, nhưng không biết kết quả của phim sẽ ra sao”.
Trạng Tí Phiêu Lưu Ký là một trong những phim Việt Nam khởi chiếu vào Tết Nguyên Đán 2021, ngày 12.02.2021.