_
BỆNH QUAI BỊ
[Parotitis]
ICD-10 B26: Mumps
Bệnh quai bị thuộc nhóm B trong Luật Phòng, chống bệnh truyền nhiễm.
1.1. Định nghĩa ca bệnh - Ca bệnh lâm sàng: Bệnh nhân có sốt, mệt mỏi, sưng và đau một hoặc nhiều tuyến nước bọt; có thể kèm một hoặc một số triệu chứng: viêm tinh hoàn [ở nam giới, khoảng 20 - 30%] hoặc viêm buồng trứng [nữ giới, khoảng 5%], viêm màng não vô khuẩn, viêm tụy, viêm khớp, viêm thận, viêm tuyến giáp. - Ca bệnh xác định: ca bệnh lâm sàng quai bị, có kèm kết quả dương tính của một trong những xét nghiệm phân lập vi rút quai bị hoặc xét nghiệm huyết thanh xác định dấu ấn của vi rút.
1.2. Chẩn đoán phân biệt:
- Quai bị thể nhẹ, viêm tuyến nước bọt không rõ ràng: cần được phân biệt với các bệnh sốt nhiễm vi rút đường hô hấp trên. - Quai bị có viêm tuyến nước bọt điển hình: được phân biệt với: [i] viêm mủ tuyến mang tai do vi khuẩn, có sưng nóng, đỏ, đau, có mủ chảy ra từ đầu ống Stenon; [ii] viêm hạch góc hàm dưới do viêm nhiễm khuẩn khu vực xung quanh như răng, hàm, họng; [iii] viêm phì đại tuyến mang tai hoặc sỏi tuyến nước bọt mang tai.1.3. Xét nghiệm: Nhìn chung kết quả xét nghiệm ít có vai trò trong chẩn đoán bệnh quai bị vì triệu chứng lâm sàng khá điển hình. Chỉ sử dụng trong những trường hợp thật cần thiết hoặc trong nghiên cứu.
- Loại mẫu bệnh phẩm: [i] máu, nước bọt, dịch não tủy lấy trong giai đoạn cấp tính của bệnh để phân lập vi rút; [ii] máu, dịch não tủy lấy ở giai đoạn sớm [0-7 ngày] hoặc muộn [14 - 21 ngày] để làm xét nghiệm tìm kháng thể IgM hoặc biến động hiệu giá kháng thể IgG. - Phương pháp xét nghiệm: [i] Các phản ứng ức chế ngưng kết hồng cầu [HI], cố định bổ thể [CI], trung hòa đám hoại tử [NT], miễn dịch gắn men [ELISA] để phát hiện kháng thể quai bị trong máu hoặc dịch não tủy; [ii] Miễn dịch huỳnh quang gián tiếp [IFA] phát hiện kháng nguyên hoặc kháng thể đặc hiệu.2. Tác nhân gây bệnh
- Bệnh gây bởi vi rút quai bị [Mumps virus], thuộc giống Rubulavirus, họ Paramyxoviridae
- Khả năng tồn tại: vi rút có thể tồn tại khá lâu ở môi trường ngoài cơ thể: từ 30 – 60 ngày ở nhiệt độ 15 - 200C, khoảng 1-2 năm ở nhiệt độ âm sâu [- 25 tới -700C]. Bị diệt nhanh chóng ở nhiệt độ trên 560C, hoặc dưới tác động của tia tử ngoại, ánh sáng mặt trời và những hóa chất khử khuẩn chứa clo hoạt và các chất khử khuẩn bệnh viện thường dùng.
3. Đặc điểm dịch tễ học - Bệnh quai bị phân bố rộng trên toàn cầu. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc cao hơn ở những vùng dân cư đông đúc, đời sống thấp kém, vùng khí hậu thường xuyên mát hoặc lạnh. Tại Việt Nam, bệnh quai bị thường gặp dưới dạng các vụ dịch vừa, nhỏ hoặc ca bệnh tản phát trên cả nước, với tỷ lệ mắc hàng năm dao động từ 10 đến 40 trường hợp trên 100 000 dân, tập trung cao hơn ở các tỉnh miền Bắc và Tây Nguyên. Việc tiêm vắc xin dự phòng chưa phổ cập rộng rãi nên tỷ lệ mắc hàng năm gần như không giảm đi trong vòng 10 năm gần đây.Tỷ lệ chết do quai bị rất thấp, không vượt quá 1/100.000 dân, thường xảy ra ở các trường hợp nặng, có viêm não - màng não hoặc viêm nhiều tuyến. - Ở nước ta, bệnh có thể tản phát quanh năm, tuy nhiên thường gặp hơn vào các tháng thu - đông. Khí hậu mát, lạnh và khô hanh giúp cho bệnh quai bị có thể lan truyền mạnh hơn. Dịch quai bị thường xảy ra trong nhóm trẻ em đi nhà trẻ, lớp mẫu giáo hoặc đến trường phổ thông, cũng có thể gặp trên nhóm trẻ lớn hoặc thanh niên và người lớn tuổi với tỷ lệ thấp hơn và thường là các trường hợp tản phát. Tỷ lệ mắc ở nam giới thường cao hơn nữ.
4. Nguồn truyền nhiễm
- Ổ chứa và nguồn truyền nhiễm của bệnh quai bị là người. Người bệnh điển hình trong giai đoạn khởi phát bệnh là nguồn truyền nhiễm quan trọng nhất, ngoài ra người mang vi rút không triệu chứng [quai bị thể tiểm ẩn] cũng có vai trò nguồn truyền nhiễm. Trong ổ dịch, thường cứ 1 bệnh nhân quai bị lâm sàng có từ 3-10 người mang vi rút lành, chủ yếu là người tiếp xúc gần với bệnh nhân trong thời kỳ ủ bệnh và phát bệnh. - Thời gian ủ bệnh: kéo dài, từ 12 - 25 ngày [2-3 tuần], trung bình khoảng 18 ngày. - Thời kỳ lây truyền: Vi rút có trong nước bọt của bệnh nhân quai bị trước khi khởi phát [có sốt, viêm tuyến nước bọt] khoảng 3 - 5 ngày, và sau khi khởi phát khoảng 7 - 10 ngày, đây chính là giai đoạn lây truyền của bệnh, trong đó mạnh nhất khoảng 1 tuần xung quanh ngày khởi phát. Vi rút cũng có thể thấy ở nước tiểu của bệnh nhân trong vòng 2 tuần.5. Phương thức lây truyền: Bệnh quai bị lây theo đường hô hấp. Vi rút có trong các hạt nước bọt hoặc dịch tiết mũi họng bắn ra ngoài không khí khi bệnh nhân ho, hắt hơi, khạc nhổ, nói chuyện..., người lành hít phải trực tiếp hoặc qua các đồ dùng bị nhiễm dịch hô hấp do bệnh nhân thải ra sẽ có nguy cơ mắc bệnh. Những hạt nước bọt chứa vi rút sống gây bệnh kích thước nhỏ [từ 5 - 100 mm] có thể phát tán mạnh trong phạm vi 1,5 mét; những hạt cực nhỏ, dạng khí dung [dưới 5 mm] có thể bay lơ lửng nhiều giờ trong không khí ở những không gian kín, gặp gió các hạt khí dung chứa vi rút có thể phát tán xa hơn.
6. Tính cảm nhiễm và miễn dịch: Mọi người chưa có miễn dịch đều có thể nhiễm vi rút và mắc bệnh quai bị, tuy khả năng cảm nhiễm có thể không cao bằng một số bệnh khác như sởi, thủy đậu. Nhóm người có tính cảm nhiễm cao nhất là trẻ em [từ 6 tháng tuổi, sau khi hết miễn dịch của người mẹ]. Tuổi càng lớn khả năng miễn dịch càng cao. Kết quả điều tra huyết thanh học cho thấy có khoảng 85% số người ở tuổi trưởng thành đã có miễn dịch với quai bị do nhiễm trùng tự nhiên. Ở những khu vực đã tiếp cận với vắc xin phòng quai bị, tỷ lệ miễn dịch còn cao hơn. Sau khi nhiễm vi rút hay mắc bệnh quai bị hoặc sau khi dùng vắc xin quai bị đúng liều lượng, đều có khả năng miễn dịch lâu dài trong nhiều năm, có thể suốt đời.
7. Các biện pháp phòng chống dịch
7.1 Biện pháp dự phòng - Tuyên truyền giáo dục công đồng về tác hại của bệnh quai bị, nhất là ảnh hưởng tới khả năng sinh sản; về đối tượng và cách thức sử dụng vắc xin phòng bệnh chủ động; về các biện pháp vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường; về phát hiện sớm và khai báo bệnh dịch kịp thời cho y tế. - Biện pháp dự phòng chủ động có hiệu quả nhất đối với bệnh quai bị là sử dụng vắc xin quai bị sớm cho trẻ từ 12 tháng tuổi. Vắc xin đang sử dụng hiện nay là vắc xin sống, giảm độc lực, sản xuất từ chủng Jeryl Lynn trên phôi gà. Chế phẩm dưới dạng vắc xin quai bị đơn hoặc phối hợp với các vắc xin phòng sởi và rubella [có tên thương phẩm MMR hay Trimovax]. Đây là loại chế phẩm an toàn cao, hiệu lực bảo vệ đạt trên 95%, gây được miễn dịch lâu bền, có thể dùng cả cho người đã từng có miễn dịch. Đối tượng dùng là trẻ em từ 1 tuổi trở lên và cả người lớn chưa có miễn dịch, đặc biệt những người làm việc trong các nhà trẻ, mẫu giáo, trường phổ thông cấp 1,2, nhân viên khoa lây của bệnh viện. Liều dùng 0,5 ml/mũi tiêm, dưới da, tiêm 1 liều duy nhất gây miễn dịch cơ bản, sau đó nên tiêm nhắc lại sau 5 năm, khi trẻ vào học lớp 1 hoặc cho người lớn có nguy cơ cao. - Biện pháp vệ sinh: trước hết thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân, thường xuyên súc họng bằng dung dịch khử khuẩn hoặc nước muối loãng, đặc biệt chú ý cho nhóm trẻ em nhỏ tuổi. Thực hiện vệ sinh môi trường sống, làm thông thoáng nhà ở, tận dụng ánh sáng mặt trời. Có thể tiến hành khử khuẩn không khí nhà ở, buồng bệnh bằng đèn cực tím hoặc phun ULV, xông hơi nóng formalin cho những không gian kín.
- 7.2 Biện pháp chống dịch
- Tổ chức : Báo cáo kịp thời ca bệnh quai bị lâm sàng hoặc ca bệnh xác định, theo chế độ báo cáo tuần. Khi dịch bùng phát [xuất hiện chùm ca bệnh trong một tập thể thường xuyên tiếp xúc gần với nhau] cần thực hiện chế độ báo cáo khẩn cấp. - Chuyên môn : Phát hiện sớm bệnh nhân tại cộng đồng, tổ chức cách ly và điều trị kịp thời. Có thể cách ly điều trị tại nhà, điều trị theo chỉ dẫn của y tế cơ sở đối với các trường hợp bệnh nhẹ. Không cho bệnh nhân tới trường học, nơi làm việc trong vòng 7 - 9 ngày kể từ khi phát bệnh. Bệnh nhân cần được hạn chế tiếp xúc, thường xuyên đeo khẩu trang. Chất thải mũi họng và đồ dùng cá nhân, dụng cụ y tế có liên quan phải được khử khuẩn bằng dung dịch cloramin 2% hoặc các chất khử khuẩn khác tại bệnh viện. Thời gian cách ly cần thiết ít nhất 7 ngày sau khi khởi phát, tốt nhất được 14 ngày. Hết thời gian cách ly cần tiến hành khử khuẩn lần cuối đối với không khí và các dụng cụ của bệnh nhân có trong buồng bệnh. - Quản lý người lành mang mầm bệnh, người tiếp xúc bằng cách lập danh sách, theo dõi sức khỏe để kịp thời phát hiện những trường hợp bệnh mới, hạn chế việc tiếp xúc đông người. Thời gian theo dõi và quản lý khoảng 2 tuần, có thể kéo dài 21 ngày. - Dự phòng cho đối tượng nguy cơ cao: không có chỉ định dùng kháng sinh cho mọi thể bệnh quai bị, trừ trường hợp có dấu hiệu bội nhiễm vi khuẩn. Có thể tiến hành tiêm vắc xin quai bị cho những người sống tại ổ dịch, đặc biệt là trẻ em và người vị thành niên. - Tuyên truyền giáo dục vệ sinh môi trường sống, vệ sinh nhà ở, nhà trẻ, trường học...theo hướng mở thông thoáng khí, có nhiều ánh sáng, hạn chế bụi bẩn.7.3 Nguyên tắc điều trị: Bệnh quai bị không có thuốc điều trị đặc hiệu. Điều trị người bệnh theo các nguyên tắc: hạn chế vận động tối đa, an thần và chăm sóc bệnh nhân tốt, nhất là trong thời gian toàn phát; điều trị chống viêm tinh hoàn, buồng trứng, viêm tụy, viêm màng não; chỉ dùng kháng sinh khi có bội nhiễm vi khuẩn theo đúng chỉ định; với các thể nặng có thể dùng globulin miễn dịch kết hợp.
7.4 Kiểm dịch y tế biên giới: Tự khai báo bệnh khi quá cảnh. Không bắt buộc xuất trình phiếu tiêm chủng. Thực hiện khử khuẩn không khí trên các phương tiện giao thông quốc tế khi có bệnh nhân nghi ngờ.
Admin
Trang chủ > Tin tức > Thông tin sức khỏe > Cẩn thận với bệnh quai bị ở người lớn
Bệnh quai bị là bệnh truyền nhiễm do virus quai bị gây ra làm sưng to tuyến mang tai. Nếu không điều trị đúng và kịp thời sẽ dẫn tới hậu quả nghiêm trọng, thậm chí tử vong cho người bệnh. Người lớn tuy có tỉ lệ mắc bệnh thấp hơn trẻ em, nhưng lại dễ để lại những biến chứng xấu hơn. Cùng tìm hiểu để có cách phòng – chữa bệnh quai bị hiệu quả nhé!
Bệnh quai bị là gì?
Quai bị là bệnh truyền nhiễm cấp tính, do virus quai bị [thuộc họ paramyxovirus] gây ra. Virus xâm nhập đường hô hấp trên, theo đường máu đến tuyến nước bọt, tinh hoàn, buồng trứng, tuy tạng và thậm chí lên cả màng não, dẫn tới viêm màng não trong trường hợp bệnh nặng.
Bệnh rất dễ lây truyền qua đường hô hấp, thường gặp nhất ở trẻ em từ 5 – 14 tuổi do hệ hô hấp còn non yếu ở trẻ dễ bị virus xâm nhập. Tuy nhiên, bệnh vẫn xảy ra ở người lớn khi đã trưởng thành và có thể có những biến chứng nguy hiểm hơn trong tương lai.
Mùa đông – xuân là thời điểm bệnh rất dễ bùng phát nhất. Vì vậy, trong những ngày đầu đông này, tất cả mọi người nên chú ý giữ gìn sức khỏe để tránh những bệnh truyền nhiễm như quai bị này.
Triệu chứng bệnh quai bị
Thông thường, thời gian ủ bệnh trung bình là 18 – 21 ngày trước khi bệnh quai bị chính thức bùng phát trong cơ thể con người.
Trong gian đoạn khởi phát [24- 48 giờ đầu tiên], người bệnh sẽ có cảm giác sốt nhẹ đột ngột, đau cổ họng, mệt mỏi, chán ăn, khó nhai, đau góc hàm.
Tới giai đoạn toàn phát, bệnh nhân sẽ có những triệu chứng sau:
- Tuyến mang tai sưng to dần trong khoảng 3 ngày đầu của giai đoạn. Bệnh nhân có thể sưng 1 hoặc cả 2 bên mang tai nhưng không sưng đồng thời cùng một lúc. Vùng sưng thường lan đến má, dưới hàm, đẩy lên tai và ra ngoài, nhưng cũng có khi lan đến ngực gây phù trước xương ức.
- Khó nói, khó nuốt, thậm chí phù thanh môn gây khó thở. Triệu chứng có thể kéo dài trong khoảng 10 ngày. Tuy nhiên không phải ai cũng có biểu hiện của triệu chứng này rõ ràng, bởi thế nhiều người mang bệnh dễ dàng lây bệnh cho người xung quanh mà không hề biết.
- Có thể viêm tinh hoàn ở nam giới: Sau khi sưng tuyến mang tai 5 – 10 ngày, người bệnh sẽ có triệu chứng hậu phát này. Biểu hiện đầu tiên là bệnh nhân sốt trở lại 39 – 40 độ, mê sảng và trằn trọc. Tinh hoàn sưng to, đau, tẩy đỏ. Trường hợp nếu cả 2 bên tinh hoàn đều bị sưng thì rất dễ bị vô sinh. Ở nữ giới, người bệnh có thể bị viêm buồng trứng. Bên cạnh đó, hiện tượng này lại là triệu chứng tiền phát của bệnh, vậy nên nếu cảm thấy có biểu hiện phải đi khám để chẩn đoán sớm quai bị.
Hậu quả khôn lường của bệnh quai bị
Bệnh quai bị ở người lớn thường nặng và có những biến chứng nguy hiểm hơn ở trẻ nhỏ. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh có thể bị các biến chứng như: viêm tinh hoàn và mào tinh hoàn, viêm buồng trứng, viêm tụy, nhồi máu phổi,… Phụ nữ trong 3 tháng đầu thai kì nếu mắc quai bị có thể sảy thai hoặc sinh con ra dị dạng, còn trong 3 tháng cuối rất dễ sinh non hoặc thai chết lưu.
Viêm teo tinh hoàn ở nam giới và suy buồng trứng ở nữ giới là những biến chứng nghiêm trọng, để lại hậu quả nặng nề nhất, ảnh hưởng tới sức khỏe và tương lai giống nòi. Vì vậy, người mắc bệnh quai bị cần được phát hiện sớm và điều trị tích cực, kịp thời, có chế độ kiêng hợp lý để không xảy ra những hậu quả nghiêm trọng.
Định hướng điều trị bệnh quai bị
Hiện tại Y học chưa có thuốc đặc trị bệnh quai bị, chỉ có thể tập trung điều trị triệu chứng nhằm tăng sức đề kháng và hệ miễn dịch. Đối với bệnh nhân, nên cách ly 2 tuần kể từ giai đoạn khởi phát bệnh, chú ý vệ sinh răng miệng, giữ ấm vùng sưng, giảm đau toàn thân tại chỗ và dùng thuốc giảm đau paracetamol.
Về chế độ ăn uống, nên ăn những thực phẩm dễ tiêu hóa, lỏng, mềm, dễ nuốt; uống nhiều nước là biện pháp giúp giảm sưng hiệu quả tuy nhiên cần tránh nước trái cây có vị chua; hạn chế đồ nếp như xôi, bánh chứng;…
Về chế độ sinh hoạt, người bệnh tuyệt đối kiêng tắm nước lạnh, chỉ nên tắm nước ấm và không ngâm mình quá lâu trong nước; giữ gìn vệ sinh cá nhân; kiêng ra gió để tránh tái phát, làm vùng sưng to hơn hay lây lan mầm bệnh cho những người xung quanh.
Đối với nam giới bị viêm tinh hoàn, cần mặc quần nâng tinh hoàn để đỡ căng và đau. Nếu tình trạng nặng, cần đến bác sĩ khám và được uống thuốc giảm đau chống viêm hoặc rạch dải ép túi tinh để giải phóng tinh hoàn, ngăn ngừa nguy cơ teo tinh hoàn thứ cấp.
Phương pháp phòng bệnh quai bị
Miễn dịch chủ động
Tất cả mọi người đều cần phải tiêm vacxin phòng quai bị. Trẻ từ 12 tháng tuổi đã có thể tiêm phòng quai bị. Tuy nhiên cần lưu ý không tiêm vacxin với những trường hợp như:
- Người đang ốm sốt
- Người đang uống thuốc giảm miễn dịch
- Phụ nữ đang mang thai
- Người mắc bệnh về máu, đang xạ trị.
Ngoài ra, nên đi tiêm phòng tại các cơ sở y tế và bác sĩ có uy tín bởi có những trường hợp vẫn mắc bệnh dù đã tiêm phòng do chất lượng thuốc hay kỹ thuật tiêm,…
Miễn dịch thụ động
Cách tốt nhất để phòng bệnh là cách ly với người bệnh. Trong gia đình có người mắc bệnh, nếu phải tiếp xúc cần đeo khẩu trang y tế và tuyệt đối không dùng chung vật dụng cá nhân. Đối với người vô tình tiếp xúc với virus gây bệnh như tiếp xúc với nước bọt người bệnh, dùng chung đồ với người bệnh,… nên đi tiêm thuốc miễn dịch thụ động globulin.