Trưng trắc đóng đô ở đâu

Hai Bà Trưng [13 tháng 9 năm 14 – 5 tháng 3 năm 43] là tên chỉ chung hai chị em Trưng Trắc [徵側] và Trưng Nhị [徵貳], hai người phụ nữ được đánh giá là anh hùng dân tộc của người Việt.[5] Trong sử sách, hai bà được biết đến như là những thủ lĩnh khởi binh chống lại chính quyền đô hộ của Đông Hán, lập ra một quốc gia với kinh đô tại Mê Linh và Trưng Trắc tự phong là Nữ vương. Thời kì của hai Bà xen giữa thời kỳ Bắc thuộc lần 1 và Bắc thuộc lần 2 trong lịch sử Việt Nam. Đại Việt sử ký toàn thư coi Trưng Trắc là một vị vua trong lịch sử, với tên gọi Trưng Nữ vương [徵女王].

Trưng Trắc [chữ Hán: 徵側, 13 tháng 9 năm 14 - 5 tháng 3 năm 43] là nữ anh hùng dân tộc của người Việt, người đứng đầu cuộc khởi nghĩa chống lại sự đô hộ của nhà Đông Hán trong lịch sử Việt Nam, lập ra một chính quyền riêng của người Việt trong 3 năm với trung ương tại Mê Linh. Vì vậy, bà là nữ quân chủ đầu tiên trong lịch sử Việt Nam cũng như nữ vương duy nhất của chế độ phong kiến Việt Nam [Lý Chiêu Hoàng là vị nữ quân chủ thứ hai và là nữ hoàng duy nhất]. Tuy về sau cuộc khởi nghĩa bị quân Hán dưới sự chỉ huy của Mã Viện đánh bại, nhưng trong văn hóa người Việt, khởi nghĩa tượng trưng cho sự quật khởi, phục hưng tinh thần quốc gia. Sử gia Lê Văn Hưu đã nhận xét: "Trưng Trắc, Trưng Nhị là đàn bà, hô một tiếng mà các quận Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố và 65 thành ở Lĩnh Ngoại đều hưởng ứng. Việc dựng nước xưng vương dễ như trở bàn tay, đủ biết tình thế đất Việt ta có thể dựng được nghiệp bá vương".[1]

Tranh dân gian Đông Hồ của Hai Bà Trưng

Tài liệu sử học đầu tiên được cho là đã ghi nhận danh tính bà lại là sách Hậu Hán thư của Phạm Diệp, được viết vào khoảng năm 432 đến 445. Theo đó, nội dung được cho là ghi nhận tên bà là Trưng Trắc [徵側] và em gái là Trưng Nhị được viết như sau:[2]

Một tài liệu cổ sử khác của Trung Quốc là Thủy kinh chú do Lịch Đạo Nguyên viết vào khoảng năm 515 đến 524, dẫn theo một tài liệu khác là "Giao Châu ngoại vực ký", cũng chép tên bà là Trung Trắc. Sách này cũng cho biết thêm bà là con gái của Lạc tướng Mê Linh và có chồng là con trai của Lạc tướng Chu Diên. Tài liệu chính sử Việt Nam đầu tiên là Đại Việt sử ký toàn thư chép bà vốn họ Lạc, là dòng dõi Lạc tướng ở Mê Linh, là vợ của Thi Sách,[4] dòng dõi Lạc tướng ở Chu Diên.[5]. Thông tin này có lẽ được ghi theo Hậu Hán thư, bản đã được Thái tử Lý Hiền bổ sung.

Tuy nhiên, theo các sử gia hiện đại, thời đầu công nguyên, người Việt chưa có họ. Còn tên của hai Bà, có nguồn gốc từ nghề dệt lụa truyền thống của Việt Nam, tương tự như cách đặt tên theo các loài cá của các vua nhà Trần sau này vốn xuất thân từ nghề chài lưới. Xưa kia nuôi tằm, tổ kén tốt gọi là kén chắc, tổ kén kém hơn gọi là kén nhì; trứng ngài tốt gọi là trứng chắc, trứng ngài kém hơn gọi là trứng nhì. Do đó, theo Nguyễn Khắc Thuần, tên hai bà vốn rất giản dị là Trứng Chắc và Trứng Nhì, phiên theo tiếng Hán gọi là Trưng Trắc và Trưng Nhị[6][7]. Khi chữ Hán chưa được truyền bá hoặc chưa có điều kiện thấm sâu vào nhận thức xã hội thì xu hướng đặt tên người rất giản dị và mộc mạc, thể hiện sự gắn bó với cuộc sống đời thường và xu hướng này còn tiếp tục trong các thế hệ sau[7]. Sau này các sử gia phương Bắc viết chệch tên hai bà thành Trắc và Nhị với nghĩa “phản trắc” và “nhị tâm”[8].

Bài chi tiết: Khởi nghĩa Hai Bà Trưng

Sách Thủy kinh chú dẫn theo "Giao Châu ngoại vực ký", mô tả bà là "người có đảm dũng".[9]

Dưới sự cai trị tàn bạo và chính sách Hán hóa gắt gao của nhà Đông Hán, người Việt ở Giao Chỉ đều phẫn nộ và có ý định chống lại. Vợ chồng bà Trắc và ông Thi Sách trong số những thủ lĩnh người Việt đó. Thái thú Tô Định nhà Đông Hán bèn bắt giết ông Thi Sách để trấn áp tinh thần người Việt. Trưng Trắc cùng Trưng Nhị mang quân bản bộ về giữ Hát Môn[10].

Bà kết hôn với ông Thi[11] cũng là dòng dõi Lạc tướng ở Chu Diên[12]

Tháng 3, năm Canh Tý [40], thù Tô Định giết chồng mình, cộng thêm sự căm phẫn bị đô hộ, bà Trắc cùng với em gái là Nhị tập hợp lực lượng ủng hộ từ các nơi cùng phát động khởi nghĩa chống nhà Hán.

Đề cập đến sự kiện này, sách Hậu Hán thư chép:[2]

Sách Đại Việt sử ký tiền biên của Ngô Thì Sĩ ghi lại lời chép trong dã sử cho biết, khi bà Trắc xuất quân vẫn chưa hết tang chồng, bà trang điểm rất đẹp. Các tướng hỏi vì sao, bà đáp rằng:

Mọi người nghe đều thán phục là không bằng bà[14].

Tương truyền, Hai Bà Trưng đã đọc lời thề trước khi xuất binh:

Cuộc khởi nghĩa được sự hưởng ứng của nhiều đội quân và nhân dân các nơi thuộc Âu Lạc và Nam Việt cũ[15][16]. Quân Hai Bà đánh hãm trị sở Luy Lâu. Thái thú Tô Định bỏ chạy, quân khởi nghĩa giành được hơn 50 thành[14].

Khởi nghĩa thắng lợi, bà đổi sang họ Trưng và xưng vương[5], sử gọi là Trưng vương. Bà cùng em là Trưng Nhị cai trị lãnh thổ vùng Lĩnh Nam của người Việt tương đương với bộ Giao Chỉ của nhà Hán trong 3 năm.

Bài chi tiết: Chiến tranh Hán-Việt, 42-43

Ngày 30 tháng 1 năm Tân Sửu [41], nhà Hán thấy bà xưng vương dấy quân đánh lấy các thành ấp, nên hạ lệnh cho các quận Trường Sa, Hợp Phố và Giao Châu sắp sẵn xe thuyền, sửa sang cầu đường, thông các núi khe, chứa thóc lương, cho Mã Viện làm Phục Ba tướng quân, Phù Lạc hầu Lưu Long làm phó tướng sang xâm lược.

Cánh quân bộ tiến vào vùng Đông Bắc Mã Viện tiến theo đường ven biển, san núi làm đường hơn nghìn dặm, đến Lãng Bạc [ở phía tây Tây Nhai của La Thành][17] đánh nhau với quân Hai Bà. Quân Nam bấy giờ ô hợp nên nhanh chóng tan rã. Hai bà thấy thế quân Hán mạnh, không chống nổi, bèn lui quân về giữ Cấm Khê [sử chép là Kim Khê].

Năm 43, Trưng Vương cùng Trưng Nhị chống cự với quân nhà Hán ở Cấm Khê. Quân Hai Bà thế cô không địch nổi quân Hán mạnh hơn nên bị thua. Trưng Vương và Trưng Nhị đều mất tại đây. Theo tục truyền, hai bà đã nhảy xuống sông Hát [Hát Môn, Hà Tây cũ] tự vẫn để bảo toàn khí tiết. Theo Hậu Hán thư thì hai bà đã bị Mã Viện giết[18][19]. Sách Đại Việt sử ký tiền biên của Ngô Thì Sĩ còn dẫn sách Biệt Lục chép rằng: Hai Bà thua trận, lên núi Hy Sơn rồi không biết đi đâu[20].

Bộ tướng của Trưng Vương là Đô Dương còn chống quân Hán thêm một thời gian nữa rồi thất bại.

Trưng Vương khởi nghĩa và ở ngôi được 3 năm.

• Thi Sách
• Trưng Nhị
• Khởi nghĩa Hai Bà Trưng
• Chiến tranh Hán-Việt, 42-43
• Mã Viện

• Đại Việt sử lược
• Đại Việt sử ký toàn thư
• Khâm định Việt sử thông giám cương mục
• Viện Sử học [2001], Lịch sử Việt Nam, tập 1, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
• Nguyễn Khắc Thuần [2005], Danh tướng Việt Nam, Nhà xuất bản Giáo dục
• Viện Khoa học xã hội Việt Nam [2008], Tổng tập văn học dân gian người Việt, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
• Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh [1991], Lịch sử Việt Nam, tập 1, Nhà xuất bản Đại học và giáo dục chuyên nghiệp
• Viện Sử học [1988], Biên niên lịch sử cổ trung đại Việt Nam
• Đào Duy Anh [2005], Lịch sử cổ đại Việt Nam, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin
• Ngô Thì Sĩ [2011], Đại Việt sử ký tiền biên, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin
• Lê Đình Sỹ chủ biên [2010], Thăng Long – Hà Nội những trang sử vẻ vang chống ngoại xâm, Nhà xuất bản Hà Nội
• Lê Văn Siêu [2006], Việt Nam văn minh sử, Nhà xuất bản Văn học

1. ^ Đại Việt sử ký toàn thư, Kỷ Trưng Nữ Vương
2. ^ a b Hậu Hán thư, quyển 86: Nam man Tây Nam di liệt truyện.
3. ^ Nguyên văn: 至十六年，交阯女子徵侧及其妹徵贰反，攻郡。. Lưu ý các dấu ngắt là do đời sau thêm vào.
4. ^ Về cái tên Thi Sách, vui lòng xem bài viết cùng tên.
5. ^ a b Đại Việt sử ký toàn thư, Kỷ Trưng Nữ Vương
6. ^ Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh, sách đã dẫn, tr 172
7. ^ a b Nguyễn Khắc Thuần, sách đã dẫn, tr 40
8. ^ Đăng Khoa, Hoài Thu, sách đã dẫn, tr 21
9. ^ Thủy kinh chú, quyển 37.
10. ^ Đào Duy Anh, sách đã dẫn, tr 493
11. ^ Đào Duy Anh, sách đã dẫn, tr 490-491
12. ^ Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh, sách đã dẫn, tr 173
13. ^ Nguyên văn: 交阯太守苏定以法绳之，侧忿，故反。于是九真、日南、合浦蛮里皆应之，凡略六十五城，自立为王。. Lưu ý các dấu ngắt là do đời sau thêm vào.
14. ^ a b Ngô Thì Sĩ, sách đã dẫn, tr 87
15. ^ Lê Đình Sỹ, sách đã dẫn, tr 37
16. ^ Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh, sách đã dẫn, tr 174
17. ^ Ở đây, Toàn thư cho Lãng Bạc là Hồ Tây [Hà Nội], nhưng nhiều nhà nghiên cứu đã đoán định Lãng Bạc ở vùng huyện Tiên Sơn, tỉnh Hà Bắc ngày nay.
18. ^ Nguyên văn: 援破交阯，斩徵侧、徵贰等，余皆降散。. Tạm dịch: [Mã] Viện phá Giao Chỉ, chém Trưng Trắc và Trưng Nhị, đồng đảng tan rã hoặc đầu hàng.
19. ^ Phan Huy Lê, Trần Quốc Vượng, Hà Văn Tấn, Lương Ninh, sách đã dẫn, tr 182
20. ^ Ngô Thì Sĩ, sách đã dẫn, tr 92

• Trưng Trắc tại Từ điển bách khoa Việt Nam
• Tiếng trống đồng Mê Linh: từ BBC Việt ngữ, nhận xét về Hai Bà Trưng
• Tưởng nhớ Hai Bà Trưng
• Hai Bà Trưng và bài học “ việc nước trước việc nhà ”