Vì sao người hải ngoại phải học tiếng miền bắc

Ngôn ngữ hình thành từ cuộc sống và phản ánh cuộc sống của từng địa phương khác nhau về kinh tế, văn hóa sẽ khác nhau. Ở Việt Nam, chủ yếu có ba vùng phương ngữ chính: phương ngữ Bắc [Bắc Bộ], phương ngữ Trung [Bắc Trung Bộ], phương ngữ Nam [Nam Trung Bộ và Nam Bộ]. Các phương ngữ này khác nhau chủ yếu ở ngữ âm, rồi đến từ vựng, cuối cùng là một chút khác biệt ngữ pháp.

Sự khác biệt về ngữ âm là nhiều nhất, nhưng có thể đoán được. Sự khác biệt về từ vựng có thể dẫn đến sự hiểu lầm nhiều nhất.[1]

Mục lục

• 1 Lịch sử
• 2 Đặc điểm
• 3 Sử dụng
• 4 Xu hướng
• 5 Phương ngữ tiếng Việt giữa các vùng
  • 5.1 So sánh ngữ âm trong phương ngữ ba vùng lãnh thổ Việt Nam:
  • 5.2 Hệ thống phụ âm các vùng phương ngữ tiếng Việt
  • 5.3 Bảng vần các vùng phương ngữ tiếng Việt
    • 5.3.1 Vùng phương ngữ Bắc
    • 5.3.2 Vùng phương ngữ Trung
    • 5.3.3 Vùng phương ngữ Nam
  • 5.4 Bảng so sánh các đại từ được sử dụng tại các vùng phương ngữ tiếng Việt
  • 5.5 Bảng so sánh các từ thông dụng tại các vùng trong phương ngữ tiếng Việt
• 6 Ngoài Việt Nam
• 7 Chú thích
• 8 Tham khảo
• 9 Liên kết ngoài

Các phương ngữ Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ hiện nay thể hiện sự khác biệt ngữ âm khá rõ gần tương đương với địa giới phân chia hành chính thời Lê sơ:

• Thăng Long tứ trấn [Thăng Long và 4 trấn xung quanh là Sơn Tây, Kinh Bắc, Hải Đông, Sơn Nam] tạo nên giọng Bắc Bộ hiện nay, với các khác biệt nhỏ từng trấn:
  • Thăng Long: Giọng Hà Nội.
  • Trấn Kinh Bắc: Giọng Bắc Ninh, Bắc Giang.
  • Trấn Hải Đông [xứ Đông]: Giọng Hải Phòng, Hải Dương.
  • Trấn Sơn Tây [xứ Đoài]: Giọng Hà Tây [cũ], Vĩnh Phúc, Phú Thọ.
  • Trấn Sơn Nam: Giọng Thái Bình, Nam Định, Hà Nam, Ninh Bình, đặc điểm dễ nhận thấy là phát âm phụ âm rung r [không lẫn với d] và phụ âm tr [không lẫn với ch].
• Trấn Thanh Hóa tạo nên phương ngữ Thanh Hóa.
• Trấn Nghệ An tạo nên phương ngữ Nghệ An, Hà Tĩnh.
• Trấn Thuận Hóa tạo nên phương ngữ Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế.

Các phương ngữ Nam Bộ hiện nay hình thành rõ nét kể từ khi chúa Nguyễn Hoàng vượt qua Đèo Hải Vân vào Quảng Nam cùng với nhiều thay đổi trong ngữ âm và bổ sung nhiều từ vựng từ tiếng Khmer, tiếng Quảng Đông, tiếng Triều Châu...

Có những tổ hợp song âm khi tách ra dùng đơn lẻ thì phương ngữ Nam chọn yếu tố thứ nhất, còn phương ngữ Bắc chọn yếu tố thứ hai: dơ bẩn, đau ốm, lời lãi, bao bọc, mai mối, hư hỏng, dư thừa, kêu gọi, sợ hãi, hình ảnh, la mắng, bồng bế, hăm dọa… Ngược lại có những tổ hợp người miền Bắc chọn yếu tố đầu, người miền Nam chọn yếu tố sau: thóc lúa, giẫm đạp, đón rước [trong phương ngữ Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, rước mang nghĩa trang trọng], lừa gạt, sắc bén, lau chùi, thứ hạng, chăn mền, chậm trễ, tìm kiếm, vâng dạ, đùa giỡn, thuê mướn, mau lẹ, hung dữ, trêu chọc…[2]

Nhiều từ vựng, phương ngữ Bắc quen dùng từ thuần Việt, phương ngữ Nam hay dùng từ Hán Việt như [Bắc/Nam]: hát/ca, chè/trà, bèo tây/lục bình, quán/tiệm, mướp đắng/khổ qua, đỗ/đậu... Ở chiều ngược lại, phương ngữ Bắc thông dụng từ Hán Việt thì phương ngữ Nam hay dùng từ đã Việt hóa như: hoa quả/trái cây...[cần dẫn nguồn]

Nhiều từ vựng phương ngữ miền Nam có nguồn gốc từ bối cảnh sông nước, đặc điểm tự nhiên của miền Tây Nam Bộ, như: có giang, quá giang, anh em cọc chèo [phân biệt chèo lái, chèo kế, chèo mũi] chỉ anh em đồng hao ở ngoài Bắc, khẳm [chỉ thứ gì nhiều quá ví dụ khẳm tiền], chìm xuồng [chỉ vụ việc bị lãng quên], tới bến, xuống nước...[3]

Phương ngữ vùng nào tất nhiên sẽ được người dân vùng đó dùng để giao tiếp. Tuy nhiên ngoài ra còn có một số đặc điểm sau.

Phương ngữ miền Bắc được dùng nhiều trong các kênh thông tin đại chúng của quốc gia như Đài Truyền hình Việt Nam. Tuy ngày càng có xu hướng nhiều chương trình bắt đầu có người dẫn chương trình dùng phương ngữ miền Nam nhưng vẫn chiếm tỉ lệ khá thấp trong khi phương ngữ miền Trung dường như vắng bóng. Chẳng hạn như trong chương trình thời sự lúc 19 giờ hằng ngày, chương trình được xem là quan trọng và được hầu hết các đài truyền hình địa phương tiếp sóng, chỉ có 2 biên tập viên dùng phương ngữ miền Nam. Tuy vậy, lời dẫn chương trình của các bản tin được gửi về từ địa phương có thể là phương ngữ của vùng đó, ví dụ bản tin từ Quảng Bình được nói bằng giọng Quảng Bình.

Trong khi hát, các ca sĩ dẫu trong Nam hay ngoài Bắc, kể cả hải ngoại đều dùng phương ngữ miền Bắc[cần dẫn nguồn]. Có một số trường hợp dùng phương ngữ địa phương do tính chất bài hát [chẳng hạn ca sĩ Cẩm Ly] hoặc dân ca địa phương hoặc vọng cổ [phương ngữ miền Nam]. Tuy nhiên, trong nhiều bài tân cổ giao duyên, thì phần tân cũng được hát bằng phương ngữ miền Bắc trong khi phần cổ được hát bằng phương ngữ miền Nam.

Gần đây khi giao thông vận tải, truyền hình, phim ảnh và internet phát triển, nhìn chung người ngoài Bắc và trong Nam có xu hướng dễ hiểu nhau hơn, ở một mức độ nào đó có ảnh hưởng lẫn nhau, ví dụ ngoài Bắc dùng từ nhậu, dzô hoặc trong Nam dùng từ vào trong bóng đá hoặc từ bác xưng hô trên internet nhiều hơn.

Trong xu hướng này, các từ của tiếng Nam Bộ nhập vào tiếng Việt chung là biểu hiện rõ nhất: bột giặt, kem giặt [thay cho xà phòng bột, xà phòng kem], gạch bông, bông tai [gạch hoa, hoa tai], máy lạnh [điều hòa nhiệt độ], tiêu chảy [ỉa chảy, ỉa lỏng], bà bầu [bà chửa], chỉ, cây [vàng] [đồng cân, lạng [vàng]], quậy [phá], nhậu nhẹt [ăn uống, bia rượu], lì xì [mừng tuổi], nước tương [xì dầu], nhà thuốc/ nhà sách [cửa hàng thuốc/ cửa hàng sách], v.v.[2]

Ngoài ra trên các mạng xã hội, các thanh thiếu niên đôi khi cố tình viết sai chính tả để ký âm phương ngữ miền Nam hay miền Trung với mục đích vui vẻ.

So sánh ngữ âm trong phương ngữ ba vùng lãnh thổ Việt Nam:Sửa đổi

• Việc lẫn lộn l/n [nói ngọng], r/gi xảy ra cục bộ trên toàn bộ các vùng nói phương ngữ Bắc.
• Việc lẫn lộn v, gi và d xảy ra cục bộ trên toàn bộ các vùng nói phương ngữ Nam.

Hệ thống phụ âm các vùng phương ngữ tiếng ViệtSửa đổi

Bảng vần các vùng phương ngữ tiếng ViệtSửa đổi

Vùng phương ngữ BắcSửa đổi

Vùng phương ngữ TrungSửa đổi

Vùng phương ngữ NamSửa đổi

hạt nhân

^ Notes:

• Vần inh, ich, ênh, êch, anh, ach trong phương ngữ Bình Định giống như các phương ngữ miền Nam khác khi nguyên âm ngắn dòng trước /i, e, ɛ/ nhích về phía giữa [centralization] thành các nguyên âm dòng giữa [ɨ, ɤ, æ] trong khi phụ âm theo sau biểu hiện như phụ âm chân răng [n, t].
• Âm /ɤ̆/ â biến đổi [ɐ] trong mọi hoàn cảnh âm vị. Trong khi, /a, ă/ a, ă mất phân biệt trường độ cùng biến đổi thành nguyên âm đơn có âm sắc mới trong hệ thống [æ]. Hệ quả vần âng, âc [ɐŋ, ɐk], ang, ac, ăng, ăc [æŋ, æk] phân biệt với ông, ôc [ɐŋm, ɐkp] và ong, oc [æŋm, ækp] chỉ bằng nét môi hóa phụ âm cuối.
• Vần ươi, ưi /ɯɤj, ɯj/ rụng âm cuối /ɯ:, ɯ/ và mất phân biệt trường độ thành [ɯ]. Thí dụ trái bưởi như trái bử, người ta như ngừ ta.
• Vần ôi /oj/ rụng âm cuối và nguyên âm đôi hóa [ɐw]. Thí dụ bà nội như bà nậu, rồi như rầu.

hạt nhân

^ Notes:

• Vần inh, ich, ênh, êch, anh, ach trong phương ngữ Quảng Nam đang xét giống như các phương ngữ miền Nam khác [từ Huế trở vào] khi nguyên âm ngắn dòng trước /i, ɛ/ nhích về phía giữa thành các nguyên âm dòng giữa [ɯ, a], ngoại trừ /e/ [e:]; trong khi phụ âm theo sau biểu hiện như phụ âm chân răng [n, t].
• Vần in, it, ên, êt [iɲ, ic, eɲ, ec] được cho một phát âm cổ còn lưu dấu lại và tương đồng với một số phương ngữ Mường hiện nay, lên [leɲ], đến [ɗeɲ].

Bảng so sánh các đại từ được sử dụng tại các vùng phương ngữ tiếng ViệtSửa đổi

Bảng so sánh các từ thông dụng tại các vùng trong phương ngữ tiếng ViệtSửa đổi

Xem thêm: Tiếng Kinh tại Trung Quốc

1. ^ Phương ngữ Huế NTT [Trích từ Tự điển tiếng Huế của Bùi Minh Đức] 07:45' 12/10/2005 [GMT+7]
2. ^ a b “TIẾNG NAM, TIẾNG BẮC Đang xích lại gần nhau” [PDF]. Bản tin Đại học Quốc gia Hà Nội. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2012. line feed character trong |title= tại ký tự số 21 [trợ giúp]
3. ^ “Phương ngữ Nam Bộ về sông nước”. Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 [83]. 2010. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2012.
4. ^ a b Nguyễn T. L., Hằng [2018]. “Ngữ âm tiếng Lộc Hà - Hà Tĩnh”. Luận án Tiến sĩ Ngôn ngữ học, Viện hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Học viện khoa học xã hội.
5. ^ a b Vương H., Lễ [1992]. “Các đặc·điểm ngữ·âm của tiếng Huế”. Nguyễn Tiến Hải blogspot. Truy cập ngày 8 tháng 4 năm 2020.
6. ^ a b Theo Thompson [1965].
7. ^ a b Hoa Pham, Andrea. “Ngôn ngữ biến đổi và số phận của nguyên âm /a/ trong giọng Quảng Nam. [Issue in language change and the phonemic status of /a/ in Quang Nam dialect]”. Ngôn ngữ. số 6, 2014.
8. ^ Điền dã các huyện Điện Bàn, Quế Sơn, Thăng Bình và Hiệp Đức.
9. ^ a b Lê T. H., Mai. “Âm sắc, trường độ và giải pháp cho hệ thống nguyên âm thổ ngữ Bình Định”. Ngôn ngữ. số 10, 2016.
10. ^ Các huyện An Nhơn và Tuy Phước.
11. ^ Chỉ thể hiện những âm có các mối liên hệ biến âm được biết đến. Số lượng từ kí âm rồi còn giới hạn. [ʑ] ở các từ gió, giam, giả; [ʈ] già, giữa, giữ, giun [trùn]; [c] giùi lỗ, giền gai [j] tê giác; [s] giặt [quần áo], [ʂ] giàn.
12. ^ Trong phương ngữ Nam, v thường được phát âm là [vj] hoặc [bj] ở những người có trình độ văn hóa cao hơn. Tuy nhiên, đối tượng này lại chuyển sang dùng [j] nhiều hơn trong khẩu ngữ. Những người có trình độ văn hóa thấp hơn thường dùng [j] trong văn nói. Xem: Thompson [1959], Thompson [1965: 85, 89, 93, 97-98].
13. ^ [ăn, ăt, an, at, ân, ât, ơn, ơt, ưn, ưt, uôn, uôt, ươn, ươt, iên, iêt]
14. ^ [ăng, ăc, ang, ac, âng, âc, ưng, ưc, uông, uôc, ương, ươc, iêng, iêc] vần ơng, ơc không có trong chính tả tiếng Việt hiện đại.
15. ^ a b vần anh, ach
16. ^ a b Vần ay
17. ^ a b Vần au
18. ^ Theo Hoàng Thị Châu [1989].

• Hoàng Thị Châu. [1989]. Tiếng Việt trên các miền đất nước: Phương ngữ học. Hà Nội: Khoa học xã hội.
• Thompson, Laurence E. [1959]. Saigon phonemics. Language, 35 [3], 454-476.
• Thompson, Laurence C. [1991]. A Vietnamese reference grammar. Seattle: University of Washington Press. Honolulu: University of Hawaii Press. [Original work published 1965]. [Online version: Mon-Khmer Studies Journal, Articles by THOMPSON, Laurence.]
• Phạm, Hoà. [2001]. A phonetic study of Vietnamese tones: Reconsideration of the register flip-flop rule in reduplication. In C. Féry, A. D. Green, & R. van de Vijver [Eds.], Proceedings of HILP5 [pp.140–158]. Linguistics in Potsdam [No. 12]. Potsdam: Universität Potsdam [5th conference of the Holland Institute of Linguistics-Phonology]. ISBN 3-935024-27-4.
• Phạm, Hoà Andrea [2003], Vietnamese Tone – A New Analysis, New York: Routledge, ISBN978-0-415-96762-4
• Phạm, Hoà Andrea [2006], “Vietnamese Rhyme”, Southwest Journal of Linguistics, 25: 107–142
• Phạm, Hoà Andrea [2008], “The Non-Issue of Dialect in Teaching Vietnamese”, Journal of Southeast Asian Language Teaching, 14: 22–39
• Thompson, Laurence [1959], “Saigon phonemics”, Language, 35 [3]: 454–476, doi:10.2307/411232, JSTOR411232
• Thompson, Laurence [1967], “The history of Vietnamese final palatals”, Language, 43 [1]: 362–371, doi:10.2307/411402, JSTOR411402
• Thompson, Laurence [1965], A Vietnamese reference grammar [ấn bản 1], Seattle: University of Washington Press., ISBN978-0-8248-1117-4

• Khái quát về hệ thống ngữ âm của 3 vùng phương ngữ 30/04/2007