Chất độc tetrodotoxin là gì

Bạn cần phải biết ? Và Tetrodotoxin nguy hiểm như thế nào đối với con người.

Tetrodotoxin là gì?

Tetrodotoxin [viết tắt TTX] là chất độc thần kinh, rất độc, gây tử vong cao, là một loại độc tố thần kinh sinh ra do sự cộng sinh giữa vi sinh vật lên cơ thể cá nóc.. Tetrodotoxin có công thức phân tử là C11 H17 O8 N3.

Tetrodotoxin không phải là proteine, tan trong nước, không bị nhiệt phá huỷ, nấu chín hay phơi khô, sấy, độc chất vẫn tồn tại [có thể bị phân huỷ trong môi trường kiềm hay acid mạnh].Tetrodotoxin có tính bền vững rất cao: Cho vào dung dịch HCl [axitclohiđơríc] 0,2 đến 0,3% sau 8 giờ mới bị phân huỷ; đun sôi [100°C] thì sau 6 giờ mới giảm được một nửa độc tính;muốn phá hủy hoàn toàn độc tính phải đun sôi ở 200°C trong 10 phút.

Nguồn gốc: Tetrodotoxin tìm thấy trong da, gan, cơ thịt một số loài như: cá nóc, bạch tuộc. Nguồn gốc sinh ra tetrodotoxin hiện nay còn chưa biết rõ. Người ta cho rằng, tetrodotoxin sinh ra do sự ký sinh của một số loài phiêu sinh động vật lên cơ thể thủy sản.

Tetrodotoxin là gì

Một số nguồn thực phẩm chứa độc tố tetrodotoxin

• Cá nóc
• Mực đốm xanh
• Cóc
• Cua mặt quỷ

Các ứng dụng của Tetrodotoxin

1. Một công ty Canada đã tận dụng chất độc trong loài cá blowfish – loại hợp chất độc hơn cả xyanua – để giúp bệnh nhân ung thư vượt qua được những cơn đau hoặc giúp con nghiện heroin cắt cơn.
2. Công ty International Wex Technologies đặt tại Vancouver cho biết, thử nghiệm ban đầu trên chất tetrodotoxin đã cho ra kết quả tích cực. Tuy vậy, vẫn cần thêm nhiều cuộc kiểm tra kỹ lưỡng và toàn diện hơn để đưa sản phẩm ra thị trường. Nếu thành công, loại thuốc giảm đau này sẽ được bán trong vòng 3 năm tới.
3. Loại thuốc mới lấy từ chất độc tetrodotoxin trong cá blowfish – loại chất độc nguy hiểm đến mức chỉ một lượng rất nhỏ cũng có thể làm tê liệt một người trong vài phút.
4. Nhưng loại thuốc làm từ chất độc tetrodotoxin đã vượt qua 2 cuộc thử nghiệm và các bác sĩ cho biết nó có thể giảm đau của bệnh nhân ung thư ở giai đoạn cuối, trong khi với các cơn đau kiểu khác lại không hiệu nghiệm.
5. Bác sĩ Edward Sellers tại Đại học Toronto đã thử nghiệm trên 22 bệnh nhân. Trong đó có một bệnh nhân ung thư ngoài 50 tuổi, bị đau dữ dội mỗi khi mặc quần áo. Nhưng sau khi tiêm Tectin, tên sáng chế của tetrodotoxin, cơn đau của người bệnh giảm đi trong hơn nửa tuần.
6. Các nhà nghiên cứu đã tiêm cho bệnh nhân vài microgram Tectin – lượng cực nhỏ không thể nhìn thấy bằng mắt thường – 2 lần một ngày, trong 4 ngày, và nhận thấy gần 70% số người thử nghiệm có cơn đau giảm đi. Cơn đau giảm vào ngày điều trị thứ 3 và kéo dài sau cả đợt tiêm sau cùng. Trong một số trường hợp, hiệu quả của thuốc còn kéo dài thêm 15 ngày.
7. Theo các chuyên gia, Tectin có thể ngăn chặn tế bào thần kinh chuyển tín hiệu đau đến não. Tectin khác các loại thuốc giảm đau khác ở chỗ nó không gây ra tác dụng phụ như morphine, không xung đột với các loại thuốc khác và cũng không gây nghiện. Mỗi con cá blowfish có thể cung cấp 600 liều thuốc lấy từ gan, thận và cơ quan sinh sản của nó, vì thế sẽ không lo thiếu chất độc. Các nhà nghiên cứu còn hy vọng, thuốc sẽ giúp cắt cả những cơn đau cai nghiện.
8. Phát triển loại thuốc sử dụng độc chất của cá nóc
9. Mới đây, các nhà khoa học Triều Tiên đã giải quyết được những vấn đề về khoa học và kỹ thuật trong việc bào chế thuốc chữa bệnh sử dụng độc chất của cá nóc. Theo đó, các nhà khoa học Triều Tiên đã thiết lập quy trình sản xuất hàng loạt chất tetrodotoxin có độc tố chiết xuất từ cá nóc. Một cơ sở sản xuất chất tiêm tetrodotoxin đã được xây dựng để sản xuất các loại thuốc có thành phần chiết xuất từ da cá nóc để chữa các bệnh gan, tuyến tụy và một số bệnh khác.

Phân tích độc tố trên 35 loài cá nóc thì có 14 loài chưa phát hiện thấy độc và 21 loài chứa độc với mức độ khác nhau. Trong 21 loài có độc thì 10 loài có độc tính mạnh, 7 loài có độc tính trung bình và 4 loài có độc tính nhẹ.

Chất độc của cá nóc được gọi là tetrodotoxin, không bị phá hủy ở nhiệt độ sôi hay làm khô, chất độc bị bất hoạt trong môi trường acid và kiềm mạnh. Tetrodotoxin tập trung ở trứng, ruột gan và tinh hoàn của cá. Chất này gây độc cho thần kinh, ức chế kênh natri – đặc biệt là ở cơ vân, ngăn cản quá trình phát sinh điện thế và dẫn truyền xung động, hậu quả chính là gây liệt cơ, suy hô hấp và dễ dẫn đến tử vong.

Hầu hết các trường hợp ngộ độc cá nóc tại Việt Nam là do thiếu nhận biết về loại cá, không thao tác làm sạch, chế biến đúng cách.

Chẩn đoán và điều trị

Những thông tin được cung cấp không thể thay thế cho lời khuyên của các chuyên viên y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ.

Những kỹ thuật y tế nào giúp chẩn đoán ngộ độc cá nóc?

Để chẩn đoán ngộ độc cá nóc, bác sĩ sẽ cần thực hiện các chẩn đoán xác định và phân biệt.

Chẩn đoán xác định lâm sàng

Sau khi ăn cá nóc, khô hoặc ruốc làm từ cá nóc từ vài phút đến vài giờ, người ăn có thể gặp phải các triệu chứng lâm sàng như đã nêu. Những dấu hiệu này có thể biến mất sau 24 giờ nếu được điều trị kịp thời.

Chẩn đoán xác định bằng xét nghiệm

Người bị ngộ độc có thể được thực hiện các xét nghiệm như:

• Xét nghiệm máu để kiểm tra các chỉ số điện giải, urê, đưòng huyết, creatinin, thăng bằng toan kiềm.
• Điện tâm đồ để kiểm tra tình trạng nhịp tim chậm, rối loạn nhịp tim.
• Tìm độc chất tetrodotoxin [TTX] trong dịch cơ thể hoặc trong mẫu bệnh phẩm. Phương pháp này chỉ thực hiện được ở những cơ sở xét nghiệm hiện đại.

Chẩn đoán phân biệt ngộ độc cá nóc

Với các trường hợp dị ứng hoặc sốc phản vệ do ăn hải sản, người bệnh có thể bị khó thở kiểu hen suyễn, nhịp tim tăng, hạ huyết áp, buồn nôn, nôn, tiêu chảy, da đỏ ngứa ngáy sau khi ăn. Nếu có liên quan đến tai biến mạch máu não [đột quỵ], các triệu chứng thần kinh thường khu trú một bên, có thể tăng trương lực cơ hoặc tăng phản xạ gân xương, có dấu hiệu Babinski. Trong khi đó, liệt do ngộ độc cá nóc là liệt mềm.

Các chất độc khác ở thực phẩm [vi khuẩn, hoá chất trừ sâu, chất bảo quản, các loài cá độc khác] cũng gây nôn, buồn nôn. Ngoài ra cũng có trường hợp nguyên nhân không do độc như viêm dạ dày cấp, co thắt đại tràng.

Bác sĩ có thể chỉ định chụp cắt lớp vi tính [CT] hoặc chụp cộng hưởng từ não MRI nhằm giúp phân biệt ngộ độc cá nóc với các trường hợp khác.

Những phương pháp điều trị ngộ độc cá nóc

Điều trị ngộ độc cá nóc kết hợp việc hạn chế sự hấp thu độc tố của cơ thể, điều trị triệu chứng và can thiệp tích cực nếu có các triệu chứng đe dọa tính mạng như liệt toàn thân, suy hô hấp nặng.

Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi Bác sĩ chuyên khoa I Đỗ Văn Mạnh - Bác sĩ Hồi sức cấp cứu - Khoa Hồi sức cấp cứu - Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec Hạ Long.

Cá nóc dù được biết đến là một loại cá độc nhưng vẫn được tiêu thụ và phục vụ trong các món ăn như sushi hay sashimi. Đây cũng là nguyên nhân gây ra những trường hợp ngộ độc cá nóc nặng do tetrodotoxin và có thể dẫn đến tử vong.

Nguyên nhân gây ngộ độc cá nóc chính là do độc chất tetrodotoxin ở trong cá nóc, tập trung ở trứng, ruột và tinh hoàn cá, một trong những chất có độc lực rất mạnh tìm thấy trong tự nhiên. Tetrodotoxin là chất độc không protein, tan trong nước và không bị nhiệt phá hủy [nấu chín hay phơi khô] nhưng bất hoạt trong môi trường acid hoặc kiềm mạnh.

Tetrodotoxin được hấp thụ nhanh chóng qua đường tiêu hóa sau 5-15 phút và đạt đỉnh nồng độ sau 20 phút, thải trừ đáng kể qua nước tiểu. Độc chất này ảnh hưởng rất lớn tới hệ thần kinh, ức chế kênh natri, đặc biệt là ở cơ vân dẫn tới cản trở phát sinh điện thể và dẫn truyền xung động với hậu quả chính là liệt cơ và suy hô hấp.

Nguyên nhân gây ngộ độc cá nóc chính là do độc chất tetrodotoxin ở trong cá nóc, tập trung ở trứng, ruột và tinh hoàn cá

Biểu hiện ngộ độc cá nóc thường xảy ra sau 10-45 phút sau khi ăn cá nóc còn độc tố, kể cả khô hay ruốc cá. Ban đầu, người bệnh sẽ thấy tê miệng, lưỡi, 2 môi, tăng tiết nước bọt, buồn nôn và nôn, kèm theo đó có thể có các triệu chứng như:

• Mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt;
• Khó nói;
• Ngón, bàn tay, bàn chân tê yếu;
• Mất phản xạ;
• Hạ huyết áp nghiêm trọng;
• Trong 4-6 giờ các triệu chứng có thể tiến triển nặng thêm và dẫn tới tê liệt, mất ý thức cuối cùng là suy hô hấp và tử vong.

Để phân độ tác động gây độc của tetrodotoxin có thể chia làm 4 mức ảnh hưởng về thần kinh và tim mạch như sau:

• Độ 1: Chỉ tê bì, dị cảm quanh miệng, có thể có hoặc không có triệu chứng tiêu hóa như buồn nôn, tăng tiết nước bọt, tiêu chảy;
• Độ 2: Tê bì ở lưỡi lan lên mặt, đầu chi và các vùng khác, liệt vận động và thất điều, nói ngọng, đau đầu vã mồ hôi nhưng các phản xạ vẫn bình thường
• Độ 3: Bệnh nhân co giật, liệt mềm toàn thân, suy hô hấp, nói không thành tiếng, đồng tử giãn tối đa mất phản xạ ánh sáng, có thể vẫn còn tỉnh
• Độ 4: Bệnh nhân nguy kịch, suy hô hấp nặng, loạn nhịp tim, hôn mê.

Biểu hiện ngộ độc cá nóc thường xảy ra sau 10-45 phút sau khi ăn cá nóc còn độc tố

Nguyên tắc điều trị ngộ độc cá nóc gồm có:

• Hạn chế sự hấp thu độc tốt của cơ thể
• Điều trị triệu chứng
• Can thiệp tích cực nếu có các biểu hiện đe dọa tính mạng như liệt toàn thân, suy hô hấp nặng

Để xử lý tại chỗ, nếu người bệnh có các triệu chứng của ngộ độc sau ăn cá nóc khoảng 3 giờ có thể cố gắng nôn ói, ho khạc, nên đặt người bệnh nằm nghiêng đầu thấp để chống sặc. Có thể cho người bệnh uống than hoạt tính khi còn tỉnh liều 30g pha với 250ml nước sạch. Đối với trẻ từ 1-12 tuổi, dùng liều 25g than hoạt tính với 100-200ml nước sạch. Đối với trẻ dưới 1 tuổi thì dùng 1g than hoạt tính/1kg cân nặng pha với 50ml nước sạch. Nên uống sớm trong vòng 1 giờ sau khi ăn cá nóc để đạt hiệu quả cao nhất.

Đối với các bệnh nhân đã hôn mê hay rối loạn ý thức, khó thở hoặc thở yếu, ngưng thở cần thực hiện hô hấp nhân tạo, thổi ngạt và đưa tới cơ sở y tế để được điều trị hồi sức cấp cứu. Hiện nay, Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là một trong những bệnh viện uy tín hàng đầu cả nước, được đông đảo người bệnh tin tưởng thăm khám và điều trị bệnh. Không chỉ có hệ thống cơ vật chất, trang thiết bị hiện đại: 6 phòng siêu âm, 4 phòng chụp X- quang DR [1 máy chụp toàn trục, 1 máy tăng sáng, 1 máy tổng hợp và 1 máy chụp nhũ ảnh], 2 máy chụp Xquang di động DR, 2 phòng chụp cắt lớp vi tính đa dãy đầu thu [1 máy 128 dãy và 1 máy 16 dãy], 2 phòng chụp Cộng hưởng từ [1 máy 3 Tesla và 1 máy 1.5 Tesla], 1 phòng chụp mạch máu can thiệp 2 bình diện và 1 phòng đo mật độ khoáng xương....Vinmec còn là nơi quy tụ đội ngũ các y, bác sĩ giàu kinh nghiệm sẽ hỗ trợ phần nhiều trong việc chẩn đoán và phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường của cơ thể người bệnh. Đặc biệt, với không gian được thiết kế theo tiêu chuẩn khách sạn 5 sao, Vinmec đảm bảo sẽ mang đến cho người bệnh sự thoải mái, thân thiện, yên tâm nhất.

Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn

XEM THÊM: