Vườn Quốc gia Cúc Phương là một trong những viên ngọc quý về sinh thái rừng trên thế giới đã 3 năm liền [2019 - 2021] được Tổ chức World Travel Awards vinh danh là Vườn Quốc gia hàng đầu châu Á. Nơi đây từ lâu đã là “mái ấm" của hệ sinh thái động, thực vật đa dạng, phong phú và vô cùng quý hiếm.
Vườn Quốc gia Cúc Phương - “Thủ đô bảo tồn"
Mảnh đất hình chữ S sở hữu 34 vườn quốc gia đang lưu giữ và bảo tồn các loài động, thực vật quý hiếm. Nổi bật nhất trong số đó và cũng là Vườn Quốc gia đầu tiên được thành lập, Cúc Phương trải dài trên ba tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình, Thanh Hoá. Với diện tích hơn 22.000 hec Cúc Phương lưu giữ và bảo tồn hơn 2.000 loài thực vật thuộc 117 bộ và hơn 2.000 loài động vật quý hiếm, đặc biệt là Voọc Mông Trắng, Báo Gấm, Gấu Ngựa...
Mang sứ mệnh bảo tồn thiên nhiên của Quốc gia, Cúc Phương nỗ lực cải thiện từng ngày để đáp ứng tiêu chuẩn và chất lượng nhằm tạo điều kiện tốt nhất cho các loài động, thực vật phát triển. Từ chế độ dinh dưỡng đến chăm sóc y tế đều được thực hiện bài bản và đúng hướng dẫn bởi các nhân viên bảo tồn được đào tạo chi tiết, có kinh nghiệm.
Không chỉ làm nhiệm vụ bảo tồn, Cúc Phương còn quan tâm đến việc huấn luyện để giúp các cá thể quý hiếm đủ khả năng quay về tự nhiên và tái hoang dã. Trong nhận thức của những người công tác tại đây, rừng mới là nơi các cá thể quý hiếm thuộc về và trao trả chúng cho Mẹ thiên nhiên là việc cần thiết để bù đắp cho hệ sinh thái.
Từ rừng cây đến nơi gọi là “Nhà"
Từ năm 1985, Vườn Quốc gia Cúc Phương đã xây dựng vườn cây thực vật với diện tích 167 héc ta và là một trong ba vườn thực vật đầu tiên của Việt Nam được ghi trong danh mục Vườn thực vật quốc tế. Năm 2013, Vườn Quốc gia Cúc Phương đã hợp tác với Hội Động vật Frankfurt [CHLB Đức] triển khai dự án bảo tồn các loài thú linh trưởng quý hiếm của Việt Nam. Bên cạnh đó, còn có 2 trung tâm cứu hộ khác là: Trung tâm Bảo tồn thú ăn thịt và tê tê; Trung tâm Bảo tồn rùa. Đây cũng là đơn vị đi đầu trong công tác nghiên cứu và chăm sóc tê tê trong môi trường nuôi nhốt, được thế giới ghi nhận, đánh giá cao.
Để đạt được những thành quả trên, có nhiều công sức của những con người bảo tồn lặng thầm. Nếu ví Cúc Phương như “ngôi nhà xanh” thì những người làm công tác bảo tồn tại đây sẽ là những “người giữ nhà" tận tâm. Từ nỗi đau khi mắt thấy những cây đại thụ ngã xuống, tai nghe tiếng kêu nhói lòng của các loài động vật, trong trái tim những người bảo tồn dần khởi sinh tình yêu thiên nhiên, truyền động lực để họ gắn bó và bảo tồn hệ sinh thái của Vườn. Nhờ những con người tại đây mà Vườn Quốc gia Cúc Phương không chỉ là nơi sinh sống mà còn hồi sinh nhiều cá thể đang gặp nguy cấp.
Tiếp nối và lan tỏa tình yêu thiên nhiên
Ngay lần đầu tiên đứng trong vòng tay của rừng Cúc Phương, Menard Việt Nam đã rung cảm với thiên nhiên, yêu màu xanh ngút ngàn của núi rừng, thương thay những ánh mắt long lanh của các loài động vật. Khâm phục sự cống hiến thầm lặng của các cán bộ bảo tồn và cảm nhận được sự nhân văn và ý nghĩa trong hoạt động của Vườn Quốc gia Cúc Phương, Menard quyết định ký kết hợp tác, đồng hành trên hành trình bảo tồn bền vững. Bởi không chỉ cây cối, việc cứu hộ và bảo tồn hệ động vật cũng nên được quan tâm vì đóng vai trò quan trọng vào sự sinh tồn của cánh rừng.
Menard tin rằng: Nhớ tên từng loài cây, chăm sóc và yêu thương động vật có thể là công việc tẻ nhạt và khó khăn với ai đó, nhưng đối với những người đã coi rừng là huyết mạch, công việc bảo tồn là lý tưởng sống trọn đời, đó không chỉ là công việc giữ nhà cho những đứa con của rừng, mà còn là nơi lan tỏa tình yêu với thiên nhiên cho thế hệ hôm nay và mai sau.
Hy vọng sự bắt tay này sẽ gánh vác một phần nỗi gian truân của những người bảo hộ rừng và giúp rừng thêm “xanh" màu hy vọng, tương lai ngày càng phát triển, xứng danh “Thủ đô bảo tồn".
Sơn Đình
Năm 1992, các nhà khoa học của Bộ Lâm nghiệp và Quỹ quốc tế bảo vệ thiên nhiên [WWF][1] đã phát hiện một loài mới - Sao la. Điều này có ý nghĩa toàn cầu trong lịch sử sinh học vì trong suốt 100 năm trước đó chỉ có 5 loài thú lớn mới được phát hiện. Loài được phát hiện trước Sao la là Bò xám ở Campuchia, năm 1936. Nhưng đây không phải là loài thú mới duy nhất được tìm ra ở Vũ Quang. Khảo sát do Viện điều tra Quy hoạch rừng [Bộ Lâm nghiệp trước đây] và WWF tiến hành năm 1994 đã phát hiện ra loài hươu cỡ trung bình. Loài hươu mới này có họ hàng gần với loài Mang thường và được đặt tên là Mang lớn. Ngoài ra, trong khoảng 6 năm sau năm 1992, các nhà khoa học đã tìm ra 5 loài cá mới. Chính vì thế, Vũ Quang thường được nhắc đến với cái tên "mỏ loài mới của Việt Nam". Bên cạnh đó, VQG Vũ Quang còn là khu vực có tính đa dạng sinh học cao.
Được chuyển thành VQG năm 2002, Vũ Quang có 5 kiểu rừng chính được phân chia theo các đai cao khác nhau: rừng kín thường xanh trên đất thấp phân bố ở độ cao 100 - 300m; rừng thường xanh trên núi thấp phân bố trong khoảng độ cao từ 300 - 1.000m; rừng thường xanh trung bình ở độ cao từ 1.000 - 1.400m gồm chủ yếu các loài cây lá rộng; rừng thường xanh trên núi cao phân bố ở độ cao 1.400 - 1.900m; rừng phân bố trên độ cao lớn hơn 1.900m.
Về thực vật, các nhà nghiên cứu đã ghi nhận 1.612 loài thực vật bậc cao có mạch thuộc 191 họ và 676 chi ở VQG Vũ Quang. Trong đó, có 94 loài thực vật quý hiếm có tên trong Sách đỏ Việt Nam, danh lục đỏ IUCN và Nghị định 32/2006/NĐ/CP của Chính phủ về việc cấm hoặc hạn chế khai thác, săn bắn hay buôn bán các loài động vật hoang dã. Đáng chú ý, Vũ Quang có tới 686 loài cây được dùng làm thuốc và 339 loài cây gỗ. Nhóm cây cho gỗ là nhóm thực vật quan trọng với các loại gỗ có giá trị kinh tế cao như pơ mu, vàng tâm, giổi bà… Chính vì thế, Vũ Quang trở thành một trong những điểm nóng về phá rừng trong những năm qua.
Hệ động vật của Vũ Quang cũng rất đa dạng, phong phú. Các nghiên cứu đã ghi nhận, Vườn có 94 loài thú thuộc 26 họ, 315 loài chim, 58 loài bò sát, 31 loài lưỡng cư, 88 loài cá và 316 loài bướm, trong đó, có 26 loài thú, 10 loài chim, 16 loài bò sát quý hiếm cần được bảo vệ. Mặt khác, Vườn còn có 36 loài thú đặc hữu như: Voọc vá chân nâu, vượn má vàng… Một số loài thuộc nhóm động vật nguy cấp thường xuyên xuất hiện tại đây như voi, mang lớn, cheo cheo và một số loài khỉ, dơi. Đặc biệt, Vườn cũng phong phú các loài rùa sinh sống, nhiều con đã sống hàng trăm năm như rùa hộp trán vàng, rùa hộp ba vạch, rùa núi viền… Tuy nhiên, trong những năm gần đây, số lượng động vật cũng như thực vật đã bị suy giảm đáng kể. Một số loài còn rất ít cá thể hoặc đã bị tuyệt chủng. Nguyên nhân chính là do khu vực vùng đệm của Vườn là khu dân cư nghèo khó với 93% lực lượng lao động chỉ làm nông nghiệp, thu nhập không ổn định, dân số tăng nhanh. Trong khi đó, gỗ quý và động vật hoang dã có giá trị kinh tế cao, nhu cầu từ các thành phố và các quốc gia khác lớn, nhận thức của người dân về pháp luật trong lĩnh vực quản lý bảo vệ rừng, động vật hoang dã còn hạn chế. Đây là sức ép lớn lên công tác bảo tồn của Vườn.trong hiện tại và tương lai
du lịch sinh thái sẽ giúp cải thiện đời sống của người dân, giảm tình trạng săn bắn, khai thác trái phép tài nguyên rừng. Đây còn là di tích lịch sử Khu căn cứ địa Phan Đình Phùng, được Nhà nước xếp hạng năm 1995.
Trong khoảng 10 năm [2000 - 2011], số lượng khách du lịch đến Hà Tĩnh tăng trưởng trung bình 28,5%/năm. Đến năm 2020, Hà Tĩnh đặt mục tiêu sẽ thu hút khoảng 50 nghìn lượt khách quốc tế và 1,5 triệu lượt khách nội địa. Tỉnh phấn đấu đưa du lịch trở thành ngành kinh tế có vị trí quan trọng trong khối dịch vụ, với cơ sở vật chất kỹ thuật đồng bộ, sản phẩm du lịch chất lượng, đa dạng, có sức cạnh tranh, mang đậm bản sắc Hà Tĩnh, thân thiện với môi trường.
Và chắc chắn, thương hiệu "mỏ" loài mới của Việt Nam sẽ đóng góp không nhỏ vào những mục tiêu này.
Thứ hai, 12/09/2022 21:09
TMO - Cúc Phương là Vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam có tổng diện tích 22.408 ha, nằm trên địa phận ba tỉnh Ninh Bình, Hòa Bình và Thanh Hóa. Nơi đây còn lưu giữ một hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi độc đáo và giàu tính đa dạng sinh học vào bậc nhất Việt Nam.
Vừa qua, tại lễ trao Giải thưởng Du lịch thế giới [World Travel Awards] 2022 tổ chức tại TP.HCM Vườn quốc gia Cúc Phương lần thứ 4 liên tiếp được trao danh hiệu “Vườn quốc gia hàng đầu châu Á”.
Vườn quốc gia Cúc Phương là lưu giữ một hệ sinh thái rừng trên núi đá vôi độc đáo và giàu tính đa dạng sinh học vào bậc nhất Việt Nam. Với hệ thực vật rừng mưa nhiệt đới điển hình, cây cối bốn mùa xanh tốt trong đó có nhiều đại thụ đã sống với vài trăm đến hàng ngàn năm tuổi, có đường kính vài mét với chiều cao 40 - 50m.
Vườn quốc gia Cúc Phương là một trong những viên ngọc quý về sinh thái rừng trên thế giới. Ảnh: Minh Đức
Với đặc trưng là rừng mưa nhiệt đới, Cúc Phương có quần hệ động thực vật vô cùng phong phú và đa dạng với 2.234 loài thực vật bậc cao và rêu, trong đó có 433 loài cây làm thuốc, 229 loài cây ăn được, nhiều loài được ghi trong sách đỏ của Việt Nam. Từ lâu Vườn quốc gia Cúc Phương đã là trung tâm nghiên cứu của nhiều tổ chức bảo tồn động thực vật trong nước và quốc tế.
Trong 10 năm trở lại đây, tại Vườn quốc gia Cúc Phương đã cứu hộ bảo tồn trên 2.600 cá thể động vật hoang dã thuộc 75 loài. Trong đó, có rất nhiều loài động vật quý hiếm nguy cấp, điển hình là 20 loài linh trưởng, 34 loài rùa cạn và rùa nước ngọt, cùng với 8 loài thú ăn thịt và tê tê, công má vàng, gà lôi trắng...
Thực hiện cứu hộ, bảo tồn các loài động vật hoang dã, năm 2013, Vườn quốc gia Cúc Phương đã hợp tác với Hội Động vật Frankfurt [CHLB Đức] triển khai dự án bảo tồn các loài thú linh trưởng quý hiếm của Việt Nam. Phó Giám đốc Vườn quốc gia Cúc Phương Đỗ Văn Lập cho biết: Đến nay, dự án đã hợp tác triển khai sang giai đoạn thứ 5 [2019-2023], một trong những kết quả của dự án là thành lập một Trung tâm Cứu hộ và bảo tồn các loài linh trưởng quý hiếm tại Việt Nam.
Tại đây, hiện đang cứu hộ gần 200 cá thể của 16 loài và phân loài linh trưởng quý hiếm. Tất cả các cá thể linh trưởng tại Trung tâm được chăm sóc tốt. Có 10 loài đã cho sinh sản thành công, trong đó có 3 loài lần đầu tiên được sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt trên thế giới đó là: voọc Mông trắng, voọc Hà Tĩnh và voọc Chà vá chân xám.
VQG Cúc Phương thực hiện cứu hộ bảo tồn nhiều loài động vật hoang dã. Ảnh: Đức Phương
Bên cạnh đó, Vườn quốc gia còn có 2 trung tâm cứu hộ khác là: Trung tâm Bảo tồn thú ăn thịt và tê tê; Trung tâm Bảo tồn rùa [TCC]. Trong đó, Trung tâm Bảo tồn rùa được thành lập năm 1998 tại Vườn quốc gia Cúc Phương, nằm trong quần thể các trung tâm cứu hộ với những nhóm loài bản địa bao gồm rùa cạn và rùa nước ngọt, linh trưởng và thú ăn thịt nhỏ.
Từ năm 2015 trở lại đây, mỗi năm TCC tiếp nhận 200 đến 400 cá thể của khoảng 15 đến 20 loài rùa khác nhau, chủ yếu từ các vụ tịch thu từ buôn bán trái phép, trong đó chỉ có 6 đến 7% số cá thể là từ các cá nhân tự nguyện chuyển giao.
Thời gian qua, Vườn quốc gia Cúc Phương còn đang thực hiện nhân giống nguồn gen để phục hồi loài hươu sao, nai và các loài như nhím, gà lôi trắng, gà rừng… Qua đó, cung cấp nguồn giống cho cộng đồng dân cư để phát triển kinh tế, mở ra hướng đi mới phù hợp với điều kiện tự nhiên của vùng.
Để bảo tồn nguồn gen các loài thực vật, từ năm 1985, Vườn quốc gia Cúc Phương đã xây dựng vườn cây thực vật, với diện tích 167 ha và là một trong ba vườn thực vật đầu tiên của Việt Nam được ghi trong danh mục Vườn thực vật quốc tế. Vườn thực vật đã trồng và sưu tập được 811 loài cây quý hiếm phục vụ lưu giữ và bảo tồn nguồn gen. Trong đó có 210 loài cây gỗ Cúc Phương, 85 loài cây gỗ ở các vùng khác của Việt Nam, 5 loài nhập nội, 25 loài cây thuộc họ ráy của Cúc Phương, 20 loài cây ăn quả, 15 loài tre trúc, 15 loài cau dừa, 296 loài cây thuốc và 140 loài lan.
Ngoài ra, với địa hình Karts đặc trưng, rừng nguyên sinh Cúc Phương chứa đựng hệ giá trị khảo cổ học, cổ sinh học và địa chất, địa mạo phong phú. Nhiều di chỉ khảo cổ học đã được phát lộ, có giá trị khoa học về lịch sử tộc người. Trong đó đáng chú ý nhất là Hang Con Moong, Động Người xưa, …. Ngoài ra, hàng chục hang động khô đã được phát hiện, đang khai thác qua các tour tham quan khám phá.
VQG Cúc Phương kết hợp giữa phát triển du lịch, giáo dục môi trường gắn với bảo tồn đa dạng sinh học bền vững
Ban quản lý Vườn quốc gia Cúc Phương cho biết, nhằm bảo tồn và phát triển hệ sinh thái tại khu vực này, Ban quản lý luôn thực hiện đồng bộ cả 3 trụ cột: Bảo vệ rừng gắn với bảo tồn đa dạng sinh học; nghiên cứu khoa học, hợp tác quốc tế về bảo tồn; giáo dục môi trường gắn với khai thác du lịch sinh thái.
Hiện nay, Vườn quốc gia Cúc Phương đang tiếp tục triển khai các mô hình du lịch mới nhằm đồng thời phát huy giá trị tài nguyên kết hợp với bảo tồn và phát triển bền vững. Nổi bật là Hành trình hồi sinh [cộng đồng, du khách có tình yêu thiên nhiên tham gia cùng với Vườn trong nỗ lực cứu hộ, chăm sóc, bảo tồn các loài động vật hoang dã quý hiếm nguy cấp], Chương trình “Học tập trải nghiệm 01 ngày dành cho học sinh vùng đệm và các địa phương giáp ranh với Vườn quốc gia Cúc Phương”, các chương trình “Tình nguyện” và tour “Về nhà”.
Khánh Nam