Đánh giá bài tập hóa học 12

Phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học
sinh thông qua hệ thống bài tập hóa học [phần
hữu cơ hóa học lớp 12 nâng cao]

Bùi Thị Thu Hà

Trường Đại học Giáo dục
Luận văn ThS ngành: Lý luận và phương pháp dạy học; Mã số: 60 14 10
Người hướng dẫn: PGS.TS. Đặng Thị Oanh
Năm bảo vệ: 2008

Abstract: Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển năng lực nhận thức và tư duy của HS
trong quá trình dạy, học hoá học, tác dụng của bài tập hoá học trong việc phát triển năng
lực nhận thức và tư duy. Lựa chọn, xây dựng hệ thống bài tập phần hữu cơ trong chương
trình hoá học lớp 12 nâng cao theo các mức độ nhận thức và tư duy. Sử dụng hệ thống bài
tập theo các mức độ nhận thức và tư duy vào dạy học các bài phần hữu cơ trong chương
trình hoá học lớp 12 nâng cao. Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá chất lượng, tính
hiệu quả của hệ thống bài tập nhằm phát triển năng lực nhận thức và tư duy hoá học

Keywords: Hoá học; Lớp 12; Năng lực nhận thức; Phát triển tư duy; Phương pháp dạy
học

Content
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong sự nghiệp đổi mới toàn diện của đất nước, đổi mới nền giáo dục và đào tạo là một
trong những trọng tâm của sự phát triển. Để đáp ứng nhu cầu về con người - nguồn nhân lực là
yếu tố quyết định sự phát triển của đất nước, cần phải tạo sức chuyển biến cơ bản toàn diện về

giáo dục và đào tạo, trong đó có sự thay đổi về phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Nghị
quyết Đại hội Đảng lần thứ IX đã nêu: "Đổi mới phương pháp dạy và học, phát huy tư duy sáng
tạo và năng lực tự đào tạo của người học, coi trọng thực hành, thực nghiệm, làm chủ kiến thức,
tránh nhồi nhét, học vẹt, học chay. Đổi mới và tổ chức thực hiện nghiêm minh chế độ thi cử".
Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ X lại một lần nữa nhấn mạnh: “Chỉ tiêu hàng đầu cho việc
nâng cao chất lượng dạy và học. Đổi mới chương trình, nội dung, phương pháp dạy và học,
nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và tăng cường cơ sở vật chất của nhà trường, phát huy
khả năng sáng tạo và độc lập suy nghĩ của học sinh ” Điều 28 Luật giáo dục [2005] nước ta đã
nêu: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo
của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn
luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng
thú học tập cho học sinh”.
Do vậy, người giáo viên trong nhà trường giữ một vai trò rất quan trọng, họ không những
truyền thụ kiến thức của chương trình quy định mà phải dạy cho học sinh có phương pháp học
tập. Trong quá trình dạy học ở trường phổ thông, nhiệm vụ phát triển năng lực nhận thức và tư
duy cho học sinh là nhiệm vụ hết sức quan trọng.
Môn Hoá học là môn khoa học tự nhiên, môn hoá học cung cấp cho học sinh những tri
thức khoa học phổ thông cơ bản về các chất, sự biến đổi các chất, mối liên hệ qua lại giữa công
nghệ hoá học, môi trường và con người. Những tri thức này rất cần thiết, giúp học sinh có nhận
thức khoa học về thế giới vật chất, góp phần phát triển tiềm lực trí tuệ cho học sinh, phát triển
năng lực nhận thức và năng lực hành động cho các em. Nhiệm vụ này được thực hiện bằng nhiều
phương pháp khác nhau song sử dụng hệ thống bài tập hóa học một cách linh hoạt sẽ có hiệu quả
cao. Bài tập hóa học được đánh giá là phương pháp dạy học hiệu nghiệm trong việc phát triển
năng lực nhận thức và tư duy cho học sinh. Vì vậy, việc nghiên cứu áp dụng hệ thống bài tập
trong dạy học hoá học nhằm giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức và tư duy, góp phần
đào tạo con người theo định hướng đổi mới giáo dục của Đảng là thực sự cần thiết.
Trên cơ sở đó tôi đã chọn đề tài: Phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học sinh
thông qua hệ thống bài tập hóa học [phần hữu cơ hóa học lớp 12 nâng cao]
2. Mục đích , nhiệm vụ của đề tài
2.1. Mục đích: Lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hoá học góp phần phát triển

năng lực nhận thức và tư duy cho học sinh thông qua môn hoá học lớp 12.
2.2. Nhiệm vụ của đề tài: Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu được đề ra như sau:
Nghiên cứu cơ sở lý luận về phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học sinh trong
quá trình dạy, học hoá học, tác dụng của bài tập hoá học trong việc phát triển năng lực nhận thức
và tư duy.
Lựa chọn, xây dựng hệ thống bài tập phần hữu cơ trong chương trình hóa học lớp 12
nâng cao theo các mức độ nhận thức và tư duy.
Sử dụng hệ thống bài tập theo các mức độ nhận thức và tư duy vào dạy học các bài phần
hữu cơ trong chương trình hóa học lớp 12 nâng cao.
Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá chất lượng, tính hiệu quả của hệ thống bài tập
nhằm phát triển năng lực nhận thức và tư duy hoá học.
3. Khách thể nghiên cứu và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hoá học ở trường trung học phổ thông lớp 12
[Sách giáo khoa nâng cao].
3.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Hệ thống bài tập nhằm rèn luyện năng lực nhận thức và tư duy cho
học sinh lớp 12 [phần hữu cơ - Sách giáo khoa nâng cao].
4. Vấn đề nghiên cứu
Sử dụng bài tập hóa học như thế nào để phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học
sinh?
5. Giả thuyết khoa học
Sử dụng hệ thống bài tập đã được phân loại theo các mức độ nhận thức và tư duy trong
các giờ học sẽ giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức và tư duy, góp phần nâng cao chất
lượng dạy học hóa học ở trường phổ thông.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Thực hiện mục đích, nhiệm vụ đề ra, đề tài luận văn cần phải vận dụng các phương pháp
nghiên cứu khoa học đặc trưng của một đề tài nghiên cứu khoa học giáo dục đó là nhóm các
phương pháp nghiên cứu như sau:
Phương pháp nghiên cứu lý luận để xây dựng cơ sở lí luận cho đề tài.
Phương pháp nghiên cứu thực tiễn, điều tra, phỏng vấn, quan sát
Phương pháp thực nghiệm sư phạm và phương pháp thống kê toán học trong khoa học

giáo dục để đánh giá chất lượng, tính khả thi của đề tài.
7. Những đóng góp của đề tài
Lựa chọn, xây dựng và sử dụng hợp lý hệ thống các bài tập phần hữu cơ- hoá học lớp 12
nâng cao theo các mức độ nhận thức và tư duy nhằm phát triển năng lực nhận thức và tư duy của học
sinh.
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, mục lục, tài liệu tham khảo, luận văn được
trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
Chương 2: Xây dựng hệ thống bài tập hóa học theo mức độ nhận thức và tư duy
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
Chƣơng1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Hoạt động nhận thức và phát triển tƣ duy của học sinh trong quá trình dạy học hoá
học
1.1.1. Khái niệm nhận thức
* Nhận thức bao gồm: nhận thức cảm tính [cảm giác và tri giác], nhận thức lí tính [tư duy
và tưởng tượng].
* Trong việc phát triển năng lực nhận thức của học sinh, khâu trung tâm là phát triển
năng lực tư duy, trong đó đặc biệt chú trọng rèn luyện cho học sinh một số thao tác tư duy và
phương pháp tư duy.
1.1.1.1. Nhận thức cảm tính [cảm giác và tri giác]
Là một quá trình tâm lí, nó là sự phản ánh những thuộc tính bên ngoài của sự vật và hiện
tượng thông qua sự tri giác của các giác quan.
Cảm giác là hình thức khởi đầu trong sự phát triển của hoạt động nhận thức, nó chỉ phản
ánh những thuộc tính riêng lẻ của sự vật hiện tuợng.
Tri giác phản ánh sự vật hiện tượng một cách trọn vẹn và theo một cấu trúc nhất định.
1.1.1.2. Nhận thức lí tính [tư duy và tưởng tượng]
Tưởng tượng là một quá trình tâm lí phản ánh những điều chưa từng có trong kinh
nghiệm của cá nhân bằng cách xây dựng nhưng hình ảnh mới trên cơ sở những biểu tượng đã có.
1.1.2. Những phẩm chất của tư duy

Những phẩm chất của tư duy cơ bản là:
- Tính định hướng - Bề rộng
- Độ sâu - Tính linh hoạt
- Tính mềm dẻo - Tính độc lập
- Tính khái quát
Để đạt được những phẩm chất tư duy trên, trong quá trình dạy học chúng ta chú ý rèn cho
học sinh bằng cách nào ?
1.1.3. Rèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học môn hoá học ở trường phổ thông
1.1.3.1. Phân tích
1.1.3.2. Tổng hợp
1.1.3.3. So sánh
1.1.3.4. Khái quát hoá.
1.1.4. Những hình thức cơ bản của tư duy
1.1.4.1. Khái niệm: Khái niệm là một tư tưởng phản ánh những dấu hiệu bản chất khác biệt
[riêng biệt] của sự vật hiện tượng.
1.1.4.2. Phán đoán: Phán đoán là sự tìm hiểu tri thức về mối quan hệ giữa các khái niệm, sự phối
hợp giữa các khái niệm, thực hiện theo một qui tắc, qui luật bên trong.
1.1.4.3. Suy lí: Hình thức suy nghĩ liên hệ các phán đoán với nhau để tạo một phán đoán mới gọi
là suy lí.
1.1.5. Tư duy hóa học - Đánh giá trình độ phát triển tư duy của học sinh
1.1.5.1. Tư duy hóa học
Được đặc trưng bởi phương pháp nhận thức hóa học nghiên cứu các chất và các quy luật
chi phối quá trình biến đổi này.
1.1.5.2.Sự phát triển tư duy trong dạy học hóa học
1.1.5.3. Đánh giá trình độ phát triển tư duy của học sinh
Trong học tập hoá học, việc giải các bài tập hoá học [bài tập định tính, bài tập định
lượng] là một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển tư duy của học sinh.
Việc đánh giá quá trình học tập của học sinh thông qua việc đánh giá trình độ phát triển
tư duy của học sinh bao hàm: đánh giá trình độ phát triển năng lực nhận thức, năng lực tư duy và
năng lực kỹ năng thực hành.

* Theo Benjamin Bloom : nêu ra sáu mức độ nhận thức: biết; hiểu; vận dụng; phân tích;
tổng hợp; khái quát.
* Theo GS. Nguyễn Ngọc Quang: việc phân loại các mức độ nhận thức và phát triển tư
duy được chia theo 4 cấp độ : biết; hiểu; vận dụng; biến hoá.
Sau khi nghiên cứu các cách phân loại trên chúng tôi đã nhận thấy những nét tương đồng
và đưa ra phân loại nhằm áp dụng phù hợp với tình hình thực tiễn ở Việt Nam. Theo chúng tôi có
4 mức độ nhận thức và tư duy: Biết, hiểu, vận dụng và vận dụng sáng tạo.
Để thực hiện mục tiêu đó người giáo viên có thể dùng nhiều hình thức, tuy nhiên một
hình thức không thể thiếu đó là sử dụng hệ thống các câu hỏi và bài tập hóa học. Vậy xây dựng
và sử dụng hệ thống câu hỏi và bài tập hóa học như thế nào để phát triển năng lực nhận thức và
rèn luyện tư duy cho học sinh ?
1.2. Bài tập hóa học
1.2.1. Tác dụng của bài tập hóa học
1.2.2.Xu hướng phát triển của bài tập hóa học
Nội dung kiến thức hóa học phải gắn liền với thực hành, thí nghiệm hóa học, với thực
tiễn đời sống, xã hội cộng đồng và tăng cường thí nghiệm hóa học trong nội dung học tập.
Bài tập hóa học phải đa dạng, phải có nội dung hóa học thiết thực, hướng đến rèn luyện
khả năng vận dụng kiến thức, phát triển khả năng tư duy hóa học cho học sinh ở các mặt: lí
thuyết, thực hành và ứng dụng.
1.2.3. Quan hệ giữa bài tập hóa học với việc phát triển năng lực nhận thức của học sinh
Thông qua hoạt động giải bài tập sẽ giúp cho tư duy được rèn luyện và phát triển thường
xuyên, đúng hướng, thấy được giá trị lao động, nâng khả năng hiểu biết thế giới của học sinh lên
một tầm cao mới, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách toàn diện của học sinh.
1.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng dạy học tích cực
1.3.1. Tính tích cực học tập
- Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người trong đời sống xã hội.
- Hình thành và phát triển tính tích cực là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo
dục nhằm đào tạo những con người năng động thích ứng và góp phần phát triển cộng đồng. Có
thể xem tính tích cực như là một điều kiện đồng thời là một kết quả của sự phát triển nhân cách
trong quá trình giáo dục.

Tính tích cực hoạt động của con người được biểu hiện trong hoạt động chủ động của chủ
thể.Tính tích cực học tập là tính chủ động nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí
tuệ và nghị lực cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức.
1.3.2. Phương pháp tích cực
Một số dấu hiệu đặc trưng cơ bản của phương pháp tích cực để phân biệt với các phương
pháp thụ động:
- Học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh.
- Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.
- Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác.
- Dạy học phân hoá
- Kết hợp sự đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.
1.3.3. Một số phương pháp dạy học tích cực
1.3.3.1. Một số phương pháp dạy học tích cực
Dạy học theo mục tiêu; Dạy học phân hoá; Dạy học theo dự án; Dạy học giải quyết vấn
đề; Dạy học tương tác; Dạy học khám phá; Dạy học tình huống.
1.3.3.2. Một số định hướng đổi mới phương pháp dạy học hóa học theo hướng tích cực
Sử dụng thiết bị thí nghiệm hóa học theo định hướng là nguồn để học sinh nghiên cứu,
khai thác tìm tòi kiến thức hóa học.
Sử dụng câu hỏi và bài tập hóa học như là nguồn để học sinh tích cực thu nhận kiến thức.
Nêu và giải quyết vấn đề trong dạy học hóa học giúp học sinh phát triển tư duy sáng tạo
và năng lực giải quyết vấn đề.
Sử dụng SGK hóa học như là nguồn tư liệu để học sinh tự đọc, tự nghiên cứu, tích cực
nhận thức, thu thập và xử lý thông tin có hiệu quả.
Tự học kết hợp với hợp tác theo nhóm nhỏ tăng cường khả năng cùng hợp tác…
Chú ý ứng dụng công nghệ thông tin để đổi mới phương pháp dạy học.
1.3.3.3. Sử dụng phối hợp các phương pháp dạy học
- Khai thác yếu tố tích cực trong từng phương pháp dạy học và các phương pháp dạy học đặc
thù của hóa học để tạo điều kiện cho học sinh được hoạt động nhiều hơn
- Giáo viên cần tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề,
đàm thoại tìm tòi nghiên cứu.

- Kết hợp với thí nghiệm, phương tiện nghe nhìn hiện đại.
- Các thí nghiệm chủ yếu do học sinh thực hiện theo hướng nghiên cứu.
- Hoạt động đàm thoại tìm tòi được thực hiện bằng phiếu học tập.
1.4. Đổi mới phƣơng pháp kiểm tra, đánh giá
1.4.1. Định hướng về nội dung và hình thức đánh giá
1.4.2. Định hướng đổi mới về kiểm tra, đánh giá kết quả
1.4.2.1. Mục đích của đánh giá
1.4.2.2. Nội dung của đánh giá
1.4.2.3. Phạm vi đánh giá
1.4.3. Phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả
Chƣơng 2: XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP HOÁ HỌC THEO MỨC
ĐỘ NHẬN THỨC VÀ TƢ DUY
2.1.Cơ sở phân loại bài tập hóa học
Vận dụng các quan điểm về việc phân loại mức độ nhận thức và tư duy của GS. Bloom và
GS. Nguyễn Ngọc Quang, căn cứ vào thực tiễn dạy học ở Việt Nam, chúng tôi thấy: việc phân loại
sắp xếp các câu hỏi và bài tập hoá học căn cứ vào các mức độ nhận thức và tư duy của quá trình lĩnh
hội kiến thức kỹ năng kỹ xảo có thể sắp xếp thành 4 dạng sau : biết, hiểu, vận dụng, vận dụng sáng
tạo
Tuỳ theo mục đích dạy học, tính phức tạp và qui mô của từng loại bài, giáo viên có thể sử
dụng hệ thống bài tập theo 4 bậc của quá trình nhận thức và tư duy như trên.
Ví dụ 1: khi dạy phần điều chế polime trong bài: Đại cương về polime, giáo viên có thể
sử dụng hệ thống bài tập sau:
Bài tập ở mức độ biết
Nêu định nghĩa phản ứng trùng ngưng, điều kiện để monome có phản ứng trùng ngưng?
Để làm được bài tập ở mức độ này học sinh chỉ cần thuộc định nghĩa phản ứng trùng
ngưng và điều kiện monome tham gia phản ứng trùng ngưng.
Bài tập ở mức độ hiểu
So sánh khối lượng của polime và monome ở phản ứng trùng ngưng
Học sinh khi hiểu được khái niệm phản ứng trùng ngưng, dựa vào định luật bảo toàn khối
lượng, rút ra m

monome
= m
polime
+ m
H2O
,…
Từ đó so sánh thấy được khối lượng polime nhỏ hơn khối lượng monome ban đầu.
Bài tập ở mức độ vận dụng
Chất nào sau đây tạo ra polime bằng phản ứng trùng ngưng:
A. CH
2
=CH
2
B. H
2
N-[CH
2
]
5
-COOH
C. CH
2
=CH-COOH D. CH
2
=CH-CH=CH
2

Vận dụng điều kiện để monome có phản ứng trùng ngưng, học sinh sẽ lựa chọn được đáp án
B.
Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo:

Từ m [gam] monome A điều chế được m gam tơ capron [-NH [CH
2
]
5
CO- ]
n
. Giả sử hiệu
suất phản ứng là 100%. Xác định chất A, viết PTPƯ.
Ở bài này, học sinh phân tích cấu tạo polime có 2 nhóm -NH- và -CO-, dự đoán đây là phản
ứng trùng ngưng từ H
2
N-[CH
2
]
5
-COOH, nhưng so sánh thấy khối lượng monome lớn hơn khối lượng
polime, trái với giả thiết. Vận dụng đặc điểm của 2 loại phản ứng tạo polime, tổng hợp lại học sinh sẽ
xác định đây phải là phản ứng trùng hợp. Từ đó, học sinh sẽ tìm được A là caprolactam, đây là loại
phản ứng trùng hợp đứt vòng kém bền.
Ví dụ 2: Khi dạy bài “Chất giặt rửa“ giáo viên có thể lựa chọn các bài tập sau:
Bài tập ở mức độ biết
Mô tả hiện tượng khi làm thí nghiệm sau: nhỏ mấy giọt dầu ăn vào cốc đựng nước và cốc
đựng dd xà phòng.
Với câu hỏi này, học sinh chỉ cần quan sát thí nghiệm sẽ mô tả được: dầu ăn không tan và
nổi trên mặt nước, dầu ăn tan trong nước xà phòng.
Bài tập ở mức độ hiểu
Dựa vào hình 2.1, cho biết tại sao dùng xà phòng lại giặt sạch được vết bẩn ?
Hình 2.1. Mô hình cấu tạo phân tử natri stearat

Học sinh sẽ giải thích dựa trên cấu tạo phân tử của chất dùng làm xà phòng: có đầu ưa nước[

nhóm COO
-
Na
+
] gắn với đuôi ưa dầu mỡ[ nhóm –C
x
H
y
dài]. Khi giặt với nước, đuôi ưa dầu mỡ
thâm nhập vào vết dầu bẩn, còn đầu ưa nước lại có xu hướng kéo ra phía nước làm cho vết dầu bị
phân chia thành những hạt rất nhỏ được giữ chặt bởi các phân tử xà phòng, không bám vào vải nữa
mà phân tán vào nước rồi bị rửa trôi đi.
Bài tập ở mức độ vận dụng
Chất nào sau đây có tác dụng giặt rửa:
A. CH
3
COONa B. CH
3
[CH
2
]
10
CH
2
COOCH
3

C. C
15
H

31
COOH D. CH
3
[CH
2
]
10
CH
2
OSO
3
Na

Học sinh vận dụng đặc điểm cấu tạo và cơ chế giặt rửa của xà phòng để chọn đáp án D
Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo:
Tại sao giặt quần áo bằng xà phòng với nước sông suối, thấy xà phòng ít bọt mà quần áo
thô cứng, mau rách. Còn nếu dùng bột giặt thì không thấy hiện tượng này?
Học sinh phân tích, so sánh loại muối tạo thành khi giặt với nước sông suối[ nước cứng]: xà
phòng tạo ra loại muối Canxi cacboxylat kết tủa làm giảm tác dụng giặt rửa, mau hỏng vải sợi, còn
chất giặt rửa tổng hợp tạo ra loại muối sunfat dễ tan hơn. Từ đó, học sinh rút ra được ưu nhược điểm
của xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp.
Ví dụ 3: Khi dạy về tính chất hóa học của saccarozơ, giáo viên có thể lựa chọn các bài
tập theo các mức độ sau:
Bài tập ở mức độ biết
Mô tả hiện tượng khi cho dd saccarozơ tác dụng với Cu[OH]
2
, dd AgNO
3
/NH
3

, t
0
.
Học sinh quan sát thí nghiệm sẽ mô tả được hiện tượng thí nghiệm
Bài tập ở mức độ hiểu
Tại sao saccarozơ không có phản ứng tráng gương?
Học sinh giải thích dựa vào đặc điểm cấu tạo của saccarozơ: do không còn nhóm OH
hemiaxetal nên không có khả năng mở vòng để tạo ra nhóm –CHO, nên saccarozơ không tham
gia phản ứng tráng gương.
Bài tập ở mức độ vận dụng:
Nêu cách nhận biết các lọ mất nhãn chứa dd glucozơ, saccarozơ .
Học sinh so sánh tính chất hóa học của 2 chất, vận dụng sự khác nhau về tính chất hóa
học đó để đưa ra thuốc thử thích hợp là dd AgNO
3
/NH
3

Bài tập ở mức độ vận dụng sáng tạo:
Bằng phương pháp hóa học, nêu cách nhận biết các các lọ mất nhãn chứa dd saccarozơ,
glixerol?
Học sinh phân tích thấy rằng không thể nhận biết trực tiếp ngay 2 dd này vì chúng đều
có phản ứng đặc trưng của ancol đa chức và đều không có phản ứng tráng gương. học sinh phải
vận dụng phản ứng thuỷ phân saccarozơ, suy luận tìm ra cách nhận biết gián tiếp: thông qua sản
phẩm thuỷ phân saccarozơ là glucozơ và fructozơ có khả năng tráng gương.
2.2. Lựa chọn và xây dựng hệ thống bài tập phần hữu cơ- hóa học lớp 12 nâng cao theo các
mức độ nhận thức và tƣ duy.
Để thiết kế hệ thống câu hỏi và bài tập theo các mức độ nhận thức và tư duy cần:
- Xác định mục tiêu của chương: dựa theo chuẩn kiến thức và kĩ năng do Bộ GD &
ĐT ban hành.
- Lựa chọn, xây dựng hệ thống bài tập.

Ví dụ 1: Bài 1: Este
Dạng biết:
Bài 1: Trong các chất sau, chất nào là este ?
A. CH
3
COOC
2
H
5
B. C
2
H
5
Cl C. CH
3
COC
2
H
5
D. [CH
3
CO]
2
O
Bài 2: Este metyl metacrylat được dùng để sản xuất:
A. Thuốc trừ sâu. B. Cao su. C. Thủy tinh hữu cơ. D. Tơ tổng hợp.
Bài 3: Chọn mệnh đề sai:
A. Este là sản phẩm của phản ứng giữa ancol và axit vô cơ.
B. Este là 1 loại dẫn xuất của axit cacboxylic
C. Este no, đơn chức, mạch hở có công thức C

n
H
2n
O
2

D. Este có đồng phân là axit cacboxylic
Bài 5: Để điều chế hợp chất R-COO-CH
2
-R phải dùng hai chất nào dưới đây:
A. R-COOH và R-CH
3
B. R-CH
2
OH và RH
C. R-COOH và R-CH
2
OH D. R-CH
2
OH và ROH.
Dạng hiểu:
Bài 4: Có thể điều chế etylaxetat bằng cách đun nóng ancol etylic với giấm có axit sunfuric làm
xúc tác được không? Giải thích?
Bài 6: Este sau đây được điều chế bằng phản ứng este hóa :
A. HCOOCH=CH
2
B. CH
3
COOC
6

H
5

C. CH
3
COOCH
3
D. CH
3
COOC[CH
3
]=CH
2

Bài 7: Khi thủy phân HCOOC
6
H
5
trong môi trường kiềm dư thì thu được:
A. 1 muối và 1 ancol. B. 2 ancol và nước C. 2 muối D. 2 muối và nước.
Bài 8: Đặc điểm của este: CH
2
=CH-OOCCH
3
là:
A. no, đơn chức. B. có khả trùng hợp cho polime.
C. khi thủy phân thu được ancol. D. có công thức chung C
n
H
2n

O
2
.
Bài 9: Vinyl fomat không phản ứng được với chất nào trong số các chất sau đây:
A. AgNO
3
/NH
3
. B. NaOH. C. Cu[OH]
2
/NaOH. D. Na
Bài 10: Este nào sau đây không được tạo ra từ phản ứng este hóa?
A. Etyl axetat B. Anlyl fomat C. Vinyl axetat D. Metyl acrylat.
Bài 11: Cho este có công thức phân tử là C
4
H
6
O
2
có gốc ancol là metyl thì tên gọi của axit tương
ứng của nó là:
A. Axit acrylic. B. Axit oxalic. C. Axit axetic. D. Axit propionic.
Dạng vận dụng:
Bài 12: Nếu đun nóng glixerol với hỗn hợp axit R
1
COOH và R
2
COOH [có H
2
SO

4
đặc xúc tác]
thì thu được tối đa là bao nhiêu trieste?
A. 2 B. 6 C. 4 D. 8.
Bài 13: Thuỷ phân este C
4
H
6
O
2
trong môi trường axit, ta thu được một hỗn hợp có phản ứng
tráng bạc. Công thức cấu tạo của este có thể là:
A. CH
3
-COO-CH=CH
2
B. CH
3
COOCH=CH
2

C. CH
3
-CH=CHCOOH D. CH
3
OOC-COOCH
3

Bài 14: Một hợp chất X có công thức C
6

H
10
O
4
. Chất X chỉ có một loại nhóm chức và không
phân nhánh. Cho X phản ứng với dd NaOH thu được một muối và một ancol.Công thức cấu tạo
của X là:
A. CH
3
COO[CH
2
]
2
OOCCH
3
B. C
2
H
5
COO[CH
2
]
2
OOCH
C. CH
3
OOCCH
2
COOC
2

H
5
D. CH
3
CH
2
COOCH
2
CH
2
CH
3

Bài 15: Một hợp chất A có công thức C
3
H
4
O
2
. A tác dụng được với dd Br
2

, NaOH, AgNO
3
/NH
3
,
nhưng không tác dụng được với Na. Công thức cấu tạo của A là:
A. HCOOCH=CH
2

B. CH
3
COOCH
3
C. CH
2
=CHCOOH D. HCOOCH
2
CH
3

Bài 16: Cho dd các chất: CH
2
=CH-COOH; CH
3
COOC
2
H
5
; HCOOCH=CH
2
. Dùng hóa chất nào
để nhận biết các chất trên:
A. Dd Br
2 ,
Na
2
CO
3
. B. Na , AgNO

3
/NH
3
.
C. dd Br
2
và Na. D. quỳ tím, dd Br
2

Bài 6: Viết các PTPƯ hoàn thành sơ đồ:
Natri acrylat A axit acrylic
Poli[metyl acrylat] B [ khi A tác dụng với dd Br
2
]
Dạng vận dụng sáng tạo
Bài 12: Chất A chứa C, H, O có phân tử khối là 74 đvC. Xác định công thức cấu tạo của A và
viết các PTPƯ xảy ra biết:
- A tác dụng được với dd NaOH và dd AgNO
3
/NH
3
.
- Khi đốt cháy 7,4g A thấy thể tích CO
2
thu được vượt quá 4,7 lít [ở đktc].
Bài 24: Đốt cháy hoàn toàn một lượng este X no đơn chức thì thể tích khí CO
2
sinh ra luôn bằng thể
tích khí O
2

cần cho phản ứng[ ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất]. X là:
A. metyl axetat B. metyl fomat. C. etyl axetat D. propyl fomat.
Bài 26: Đốt cháy 3,7 gam chất hữu cơ X cần dùng 3,92 lít oxi [đktc] thu được CO
2
và nước có tỷ
lệ số mol 1:1. X tác dụng với KOH tạo ra 2 chất hữu cơ. Công thức phân tử của X là:
A. C
3
H
6
O
2
B.C
3
H
4
O
2
C.C
2
H
4
O
2
D.C
4
H
8
O
2

.
Bài 29: Este X mạch hở tạo bởi ancol no đơn chức và axit không no [có 1 liên kết đôi] đơn chức. Đốt
cháy m mol X thu được 4,48 lít CO
2
[đktc] và 1,8gam H
2
O. Giá trị của m là:
A. 0,1 mol B. 0,2mol C. 0,3 mol D. 0,4 mol.
Bài 30: Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol este X thu được 0,3mol CO
2
và 0,3 mol H
2
O. Nếu cho 0,1mol X
tác dụng hết với NaOH thì thu được 8,2g muối. X có công thức cấu tạo là:
A. CH
3
COOCH
3
B. HCOOCH
3
C. CH
3
COOC
2
H
5
D. HCOOC
2
H
5

.
Bài 32: Este X có đặc điểm sau: đốt cháy hoàn toàn X tạo thành CO
2
và H
2
O có số mol bằng
nhau. Thủy phân X trong môi trường axit thu được chất Y [tham gia phản ứng tráng gương] và
chất Z [có số nguyên tử cacbon bằng một nửa số nguyên tử cacbon trong X]. Phát biểu không
đúng là:
A. Đốt cháy hoàn toàn 1 mol X sinh ra sản phẩm gồm 2 mol CO
2
và 2 mol H
2
O.
B. Chất Y tan vô hạn trong nước.
C. Chất X thuộc loại este no, đơn chức.
D. Đun Z với dd H
2
SO
4
đặc ở 170
0
C thu được anken
Ví dụ 2: Bài 11: Amin
Dạng biết:
Bài 1 : Etanamin tác dụng được với tất cả các chất trong dãy sau:
A. CH
3
I, HCl, CaO B. NaOH, H
2

SO
4
, FeCl
3

C. HCl, FeCl
3
, C
2
H
5
Cl D. HNO
2
, CH
3
I, dd Br
2

Bài 2: Các mệnh đề sau đúng hay sai:
A. Các chất sau là amin: CH
3
-NH-C
2
H
5
, H
2
NCH
2
CH

2
NH
2
, CH
3
NH
2

B. Bậc của amin xác định tương tự bậc ancol
C. Amin no, đơn chức, mạch hở có công thức tổng quát là: C
n
H
2n+2
N
D. Trong amin bậc 1 có nhóm [-NH
2
], bậc 2 có nhóm [-NH-]
Bài 5: Các hiện tượng nào sau đây được mô tả không chính xác?
A. Nhúng quỳ tím vào dd etyl amin thấy quỳ chuyển màu xanh.
B. Phản ứng giữa khí metyl amin và khí hidroclorua làm xuất hiện "khói trắng".
C. Nhỏ vài giọt nước brom vào ống nghiệm đựng dd anilin thấy có kết tủa trắng.
D. Thêm vài giọt phenol phtalein vào dd đimetylamin xuất hiện màu xanh.
Dạng hiểu:
Bài 3: So sánh và giải thích tính bazơ của các chất trong mỗi dãy sau:
a.CH
3
NH
2
, NH
3

, [CH
3
]
2
NH, , C
6
H
5
NH
2
, [C
6
H
5
]
2
NH, NaOH.
b. C
2
H
5
NH
2
, ClCH
2
CH
2
NH
2
, [CH

3
CH
2
]
2
NH.
c. C
6
H
5
NH
2
, p-CH
3
- C
6
H
4
-NH
2
, p- NO
2
- C
6
H
4
-NH
2

Bài 4: Giải thích tại sao khi lắc Anilin với nước thu được hỗn hợp đục như sữa, nếu thêm axit

sunfuric vào thì hỗn hợp tạo thành dd trong suốt, sau đó nếu thêm NaOH thì dd lại bị vẩn đục.
Bài 6 : Amin có tính bazơ tương tự NH
3
là do:
A. Trong phân tử amin có nhóm –OH B. Nitơ là nguyên tố có độ âm điện lớn
C. Trên nguyên tử N có cặp e tự do D. Trong phân tử amin có hiđro linh động
Dạng vận dụng:
Bài 8: Tìm phương pháp hoá học để khử mùi tanh của cá trước khi nấu. Biết rằng mùi tanh của cá là
hỗn hợp các amin [nhiều nhất là trimetyl amin] và một số tạp chất khác.
Bài 9: Viết phương trình hóa học theo sơ đồ sau:
Canxi cacbua → axetilen → etan → nitroetan → etylamin A B
[C
2
H
5
NH
3
]
2
SO
4

Bài 12: Để rửa sạch chai, lọ đựng anilin, nên dùng cách nào?
A. Rửa bằng xà phòng. B. Rửa bằng dd NaOH sau đó rửa lại bằng H
2
O
C. Rửa bằng nước. D. Rửa bằng dd HCl sau đó rửa lại bằng H
2
O.
Bài 13: Tên gọi của [CH

3
]
2
NC
2
H
5
là :
A. Butanamin B. đietylmetylamin
C. N-etyl-N-metylmetanamin D. Etylđimetylamin
Bài 18: Để phân biệt anilin và benzen dùng:
A. dd NaCl B. dd KOH C. dd Br
2
D. quỳ tím
Dạng vận dụng sáng tạo:
Bài 11: Có ba chất A, B, C có công thức phân tử lần lượt là CH
5
N, C
4
H
11
N, C
6
H
7
N. Biết A, B, C
đều tác dụng với HCl tạo muối có dạng RNH
3
Cl, C là dẫn xuất của benzen. Viết công thức cấu
tạo của A, B, C và so sánh tính chất hóa học cơ bản của chúng. Giải thích ?

Bài 19: 5,9 g một amin X đơn chức tác dụng vừa đủ với 100 ml dd HCl 1M. Công thức X là:
A. C
3
H
7
N B. C
3
H
9
N C. C
2
H
7
N D. CH
5
N

Bài 28: Khi đốt cháy các đồng đẳng của metylamin, tỉ lệ thể tích biến đổi
như thế nào theo số lượng nguyên tử trong phân tử?
A. 0,4