Khi đến Thánh địa Mỹ Sơn, ghé thăm bảo tàng tìm hiểu về Vương quốc Champa là một hoạt động không thể bỏ lỡ. Tại đây, bạn sẽ có được những kiến thức chuyên sâu về văn hóa, lịch sử, phong cách kiến trúc nghệ thuật đậm chất của người Chăm với hơi hướng Ấn Độ giáo. Ngoài ra, bạn cũng có thể khám phá kiến trúc hùng vĩ của các di tích cổ qua các khu lăng mộ còn sót lại qua các thời kỳ. Tùy vào việc khám phá của mình thì bạn có thể mất nửa ngày hoặc hơn để có thể hiểu rõ được đặc điểm của các tòa tháp nơi đây và bạn cũng có thể dành thời gian của mình vào việc tìm hiểu các nét đẹp văn hóa, các phong tục của Chăm hay là những lịch sử về Vương quốc Champa hùng vĩ xưa kia qua các tác phẩm nghệ thuật, di tích, lăng mộ cổ. Nó có thể giúp bạn nhìn thấy quá khứ khi xưa một cách chân thực và rõ nét nhất đó.
Du khách có thể bị choáng ngợp bởi cách sắp xếp bố cục độc đáo. Tổng thể kiến trúc di tích Thánh địa Mỹ Sơn có thể được chia làm bốn khu vực là: A, B, C, D. Cách chia này vừa hợp yếu tố phong thủy, lại vừa khiến cho cả quần thể không bị xé lẻ mà vẫn hài hòa, thống nhất với nhau với khu Thánh địa có nhiều cụm tháp, mỗi cụm tháp thường có một tháp chính gọi là Kalan ở giữa nhiều tháp phụ nhỏ bao bọc xung quanh. Kalan thường thờ Linga hay linh tượng của thần Shiva. Điểm đặc biệt là các tháp đều có hình chóp, biểu tượng của đỉnh Meru thần thánh, nơi cư ngụ của các vị thần Hindu. Cổng tháp thường quay về hướng Đông để nhận ánh sáng mặt trời. Và thường thì mỗi tòa tháp đều có chứng năng riêng trong văn hóa Champa.
Bên cạnh việc khám phá kiến trúc, bạn có thể ngắm nhìn một chút cảnh quan ở đây. Có hai dãy núi đẹp bao quanh Thánh địa Mỹ Sơn cung cấp nguồn nước lưu vực cho sông Thu Bồn. Do đó, vị trí thánh địa Mỹ Sơn có một ý nghĩa chiến lược quan trọng.
Đến với Thánh địa Mỹ Sơn, du khách không chỉ được tham quan quần thể các kiến trúc đền tháp Chămpa mà còn được tận mắt chứng kiến điệu múa Apsara với những cô gái Chăm trong trang phục sặc sỡ, đôi tay búp măng thể hiện các điệu múa nhẹ nhàng, uyển chuyển bên trống Paranưng và tiếng khèn Saranai sẽ khiến bạn không thể giời mắt. Bên cạnh đó, bạn cũng không thể bỏ lỡ lễ hội Katê. Nhiều nghi thức truyền thống được diễn ra trong lễ hội này như: lễ phục, kiệu rước, rước nước và Katê,… cùng với những màn giao lưu các nhạc cụ Chăm sẽ tạo cho bạn một chuyến đi cực kì thích thú.
Dấu tích còn sót lại của nền văn hóa Chăm Pa cổ nằm trong một thung lũng kín đáo có đường kính chừng 2km giữa bốn bề đồi núi thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, cách thành cổ Trà Kiệu khoảng 20km và cách thành phố Đà Nẵng gần 70km cùng về phía Tây Nam. Đây chính là Thánh địa Mỹ Sơn, một trong những trung tâm đền đài chính của Ấn Độ giáo ở khu vực Đông Nam Á và là di sản duy nhất của thể loại này tại Việt Nam.
Di tích Thánh địa Mỹ Sơn. Ảnh: Internet
Thánh địa Mỹ Sơn với vẻ đẹp hoang sơ và mang đậm dấu ấn tâm linh, là một trong những điểm du lịch độc đáo nhất của tỉnh Quảng Nam, thu hút hàng ngàn du khách từ trong và ngoài nước ghé thăm mỗi năm. Du khách khi đến đây không chỉ để chiêm ngưỡng những đền đài in dấu ấn của năm tháng, mà còn được tận hưởng một bầu không khí trong lành, hòa mình vào thiên nhiên thanh mát, lắng nghe những vang vọng của núi rừng để thấy lòng mình bình yên và lắng lại. Cảnh quan càng được tô đậm thêm màu hoài cổ khi từng mảng tường gạch, từng bức tượng đá nơi đây như còn phảng phất những hào hùng của lịch sử. Và chính dấu ấn lịch sử gắn với nơi đây càng làm tăng lên vẻ huyền bí của một công trình kiến trúc dường như đã khuất bóng thời gian.
Mỹ Sơn từng là nơi tổ chức cúng tế cũng như là khu vực lăng mộ các vua quan, hoàng thân quốc thích của những vương triều Chăm Pa xưa. Theo nội dung được ghi trên tấm bia có niên đại khoảng thế kỷ IV – sớm nhất ở Mỹ Sơn, vua Bhadresvara đã xây dựng một ngôi đền dâng cúng vua Bhadravarman, vị vua sáng lập dòng vua đầu tiên vùng Amaravati vào cuối thế kỷ IV, được đồng hóa với thần Siva, trở thành tín ngưỡng thờ thần - vua cùng tổ tiên hoàng tộc.
Với hơn 70 công trình kiến trúc bằng gạch đá, được xây dựng từ thế kỷ VII - XIII, Mỹ Sơn trở thành trung tâm kiến trúc quan trọng nhất của vương quốc Chăm Pa xưa. Tổ hợp của công trình kiến trúc này nằm rải rác trên các ngọn đồi trùng điệp, phản ánh văn hóa truyền thống của người Chăm Pa cổ. Khi được phát hiện vào những năm cuối thế kỷ XIX và được nghiên cứu vào những năm đầu thế kỷ XX, Mỹ Sơn còn tồn tại 68 công trình kiến trúc. Tuy được trùng tu bởi E.F.E.O [Viện Viễn Đông Bác cổ, một trung tâm nghiên cứu của Pháp về Đông phương học] trong những năm 1937 - 1944 nhưng do bị bom đạn tàn phá nặng nề trong những năm chiến tranh mà ác liệt nhất là vào năm 1969, nơi đây chỉ còn lại 32 di tích, Trải qua bao nhiêu bể dâu, thời gian đã tàn phá rất nhiều công trình kiến trúc của khu di tích khiến cho nơi đây chỉ còn khoảng 20 đền, tháp còn giữ được dáng vẻ ban đầu theo thống kê năm 1975.
Bị quên lãng trong một thời gian dài lên đến hàng thế kỷ, phải đến năm 1885 nơi đây mới được phát hiện và nhờ những giá trị về kiến trúc, văn hóa, mà địa danh này được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới vào năm 1999, như một minh chứng duy nhất về nền văn minh châu Á đã bị biến mất. Như vậy, sau phố cổ Hội An thì Thánh địa Mỹ Sơn chính là di sản văn hóa thế giới thứ hai của tỉnh Quảng Nam, nổi bật với những giá trị lớn lao mà di tích lịch sử này gìn giữ và truyền lại cho thế hệ chúng ta.
Biểu diễn nghệ thuật tại Thánh địa Mỹ Sơn. Ảnh: Internet
Tại Thánh địa Mỹ Sơn không chỉ có kiến trúc đền tháp độc đáo mà các giá trị về văn hóa tinh thần cũng vô cùng quý giá và đắc sắc như lễ hội, nghệ thuật, theo như đánh giá của UNESCO thì đây như là một ví dụ điển hình về trao đổi văn hoá.
Vào tháng 7 hằng năm theo lịch của người Chăm, Thánh địa Mỹ Sơn diễn ra lễ hội Kate. Đây là một trong những lễ hội truyền thống lớn nhất của người Chăm, được tổ chức để tưởng nhớ các vị thần linh và ông bà tổ tiên đã phù hộ độ trì và mang đến sự bình an may mắn, mưa thuận gió hòa. Mở đầu lễ hội là nghi thức cúng cầu an diễn ra ngay tại khu di tích, tiếp đó là các nghi thức rước kiệu, rước nước, trình diễn các điệu múa Chăm cổ, các bài dân ca truyền thống, các nhạc cụ của người Chăm như trống paranưng, kèn saranai, lục lạc, tù và, đàn nhị.
Bên cạnh Lễ hội truyền thống thì điệu múa Chăm Pa chính là nét văn hóa tinh thần quý giá của Thánh địa Mỹ Sơn, kết tinh những giá trị tươi đẹp nhất còn lưu giữ được từ rất nhiều thế hệ. Các điệu múa ngày nay được sử dụng trong biểu diễn nghệ thuật phục vụ khách du lịch, nhưng xưa kia đây là những điệu múa được trình diễn trong các lễ hội truyền thống như một nghi thức dâng lễ, hay bái vọng thần linh. Vũ điệu dâng lễ chính là điệu múa thiêng hướng vọng thần linh ở các ngôi đền tháp. Những cô nàng vũ nữ Chăm thường đội trên đầu cây nến, nước, hoa trái, trầu cau để dâng mừng trông thật sống động. Hay điệu múa Apsara là điệu múa dành cho sân khấu. Sự uyển chuyển, mượt mà ca ngợi vẻ đẹp, tôn đường cong tuyệt mỹ mà tạo hóa đã ban tặng cho các vũ công. Mỹ Sơn còn có nhiều hoạt động nghệ thuật đặc sắc như nghệ thuật diễn xướng dân gian, điệu múa cắn lửa, vũ điệu dâng lễ, múa đội nước…
Ngày nay nhiều hiện vật tiêu biểu như các thần linh mà người Chăm thờ phụng, những mẫu vật thờ, những tượng vũ nữ hay những cảnh sinh hoạt cộng đồng… tại khu tháp cổ Mỹ Sơn đã được trưng bày tại một số bảo tàng trong nước và quốc tế. Những hiện vật được giới thiệu tuy không nhiều nhưng là những tác phẩm nghệ thuật điêu khắc vô giá, là bằng chứng sống động xác thực lịch sử một dân tộc từng có một nền văn hóa vượt trội, đáng tiếc lại không còn hưng thịnh qua không gian và thời gian…
Một góc kiến trúc Thánh địa Mỹ Sơn. Ảnh: Internet
Trải qua một quá trình dài, mỗi giai đoạn lịch sử hay triều đại đều mang dấu ấn riêng với những đường nét kiến trúc khác biệt. Giờ đây, những dãy đền đài thâm u, huyền bí và trầm lắng dưới ánh chiều tà giống như hào quang còn vương lại từ một nền văn hóa rạng rỡ của một dân tộc trong cộng đồng dân tộc Việt Nam. Đền tháp ở Mỹ Sơn đã trở thành những kiệt tác ghi dấu một thời huy hoàng không chỉ của nền kiến trúc Chăm Pa mà còn của cả nền văn hóa khu vực, một nét son văn minh xa xăm của lịch sử nhân loại.
Trần Thơ
"Mỹ Sơn" đổi hướng tới đây. Đối với các định nghĩa khác, xem Mỹ Sơn [định hướng]. Thánh địa Mỹ Sơn thuộc xã Duy Phú, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam, cách thành phố Đà Nẵng khoảng 69 km và gần thành cổ Trà Kiệu, bao gồm nhiều đền đài Chăm Pa, trong một thung lũng đường kính khoảng 2 km, bao quanh bởi đồi núi. Đây từng là nơi tổ chức cúng tế của vương triều Chăm Pa. Thánh địa Mỹ Sơn được coi là một trong những trung tâm đền đài chính của Ấn Độ giáo ở khu vực Đông Nam Á và là di sản duy nhất của thể loại này tại Việt Nam.
Di sản thế giới UNESCO Thông thường người ta hay so sánh Thánh địa này với các tổ hợp đền đài chính khác ở Đông Nam Á như Borobudur [Java, Indonesia], Pagan [Myanma], Wat Phou [Lào], Angkor Wat [Campuchia] và Prasat Hin Phimai [Thái Lan]. Từ năm 1999, Thánh địa Mỹ Sơn đã được UNESCO chọn là một trong các di sản thế giới tân thời và hiện đại tại phiên họp thứ 23 của Ủy ban di sản thế giới theo tiêu chuẩn C [II] như là một ví dụ điển hình về trao đổi văn hoá và theo tiêu chuẩn C [III] như là bằng chứng duy nhất của nền văn minh châu Á đã biến mất. Hiện nay, nơi đây đã được thủ tướng chính phủ Việt Nam đưa vào danh sách xếp hạng 23 di tích quốc gia đặc biệt quan trọng.
Mỹ Sơn có lẽ được bắt đầu xây dựng vào thế kỷ IV. Trong nhiều thế kỷ, Thánh địa này được bổ sung thêm các ngọn tháp lớn nhỏ và đã trở thành khu di tích chính của văn hóa Chămpa tại Việt Nam. Ngoài chức năng hành lễ, giúp các vương triều tiếp cận với các Thánh thần, Mỹ Sơn còn là trung tâm văn hóa và tín ngưỡng của các triều đại Chămpa và là nơi chôn cất các vị vua, thầy tu nhiều quyền lực. Những di vật đầu tiên được tìm thấy ghi dấu thời đại vua Bhadravarman I [Phạm Hồ Đạt] [trị vì từ năm 381 đến 413], vị vua đã xây dựng một Thánh đường để thờ cúng linga và Shiva. Mỹ Sơn chịu ảnh hưởng rất lớn của Ấn Độ cả về kiến trúc [thể hiện qua các đền tháp đang chìm đắm trong huy hoàng quá khứ], và về văn hóa—thể hiện qua các dòng bia ký bằng chữ Phạn cổ trên các tấm bia.
Dựa trên các tấm bia văn tự khác, người ta biết nơi đây đã từng có một đền thờ đầu tiên được làm bằng gỗ vào thế kỷ IV. Hơn 2 thế kỷ sau đó, ngôi đền bị thiêu hủy trong một trận hỏa hoạn lớn. Vào đầu thế kỷ VII, vua Sambhuvarman [Phạm Phạn Chi] [trị vì từ năm 577 đến năm 629] đã dùng gạch để xây dựng lại ngôi đền còn tồn tại đến ngày nay [có lẽ sau khi dời đô từ Khu Lật về Trà Kiệu]. Các triều vua sau đó tiếp tục tu sửa lại các đền tháp cũ và xây dựng các đền tháp mới để thờ các vị thần. Gạch là vật liệu tốt để lưu giữ ký ức của một dân tộc kỳ bí; và kỹ thuật xây dựng các tháp này của người Chàm cho tới nay vẫn còn bí ẩn. Người ta vẫn chưa tìm ra lời giải đáp thích hợp nào về chất liệu gắn kết, phương thức nung gạch và xây dựng.
Những ngọn tháp và lăng mộ có niên đại từ thế kỷ VII đến thế kỷ XIV, nhưng các kết quả khai quật cho thấy các vua Chăm đã được chôn cất ở đây từ thế kỷ IV. Tổng số công trình kiến trúc là trên 70 chiếc. Thánh địa Mỹ Sơn có thể là trung tâm tôn giáo và văn hóa của nhà nước Chăm Pa khi thủ đô của quốc gia này là Trà Kiệu hay Đồng Dương.
Sau khi vương quốc Chiêm Thành lụi tàn, Thánh địa Mỹ Sơn đã chìm trong lãng quên hàng thế kỷ, đến năm 1885, nó mới được phát hiện. Mười năm sau, các nhà nghiên cứu bắt đầu thực hiện các cuộc phát quang, nghiên cứu khu di tích này.
Có thể chia việc nghiên cứu của các nhà khoa học Pháp về Mỹ Sơn thành hai giai đoạn:
Đến năm 1904, những tài liệu cơ bản nhất về Mỹ Sơn đã được L. Finot và H. Parmentier công bố. Từ công trình nghiên cứu của H. Parmentier, người ta biết cách đây hơn 100 năm Mỹ Sơn còn 68 công trình kiến trúc, và ông đã chia chúng thành các nhóm từ A, A’ đến N.
Nhà nghiên cứu nghệ thuật F.S. Tern chia di tích Chăm Việt Nam thành 7 phong cách nghệ thuật theo quá trình tiến triển của nó. Mỹ Sơn có đủ đại biểu các phong cách, trong đó có 2 phong cách xuất phát từ Mỹ Sơn. Đặc biệt phong cách Mỹ Sơn A1 với xuất phát là đền A1 thường được gọi là kiệt tác kiến trúc của di tích Chăm.
Các nhà khảo cổ học Pháp chia các công trình kiến trúc ở Mỹ Sơn ra làm 10 nhóm chính: A, A', B, C, D, E, F, G, H, K để đặt tên cho mỗi công trình theo kiểu ghép chữ cái và số.
Bệ này và đường viền của bức tường là tất cả những gì còn lại của ngôi đền tráng lệ từng được gọi là "A1".
Tháp được gọi là "B5" [nền] là hình mẫu nổi bật còn tồn tại của phong cách Mỹ Sơn A1.
Những ngôi đền ở Mỹ Sơn được làm bằng gạch đỏ. Chạm khắc trang trí đã được cắt trực tiếp vào những viên gạch.
Về mặt kiến trúc thì các đền tháp, lăng mộ ở Mỹ Sơn là nơi hội tụ của các kiểu dáng khác nhau, từ những kiểu cổ đại hay kiểu Mỹ Sơn E1 [thế kỷ VIII, Mỹ Sơn E1 và F1], kiểu Hòa Lai [cuối thế kỷ VIII - đầu thế kỷ IX, Mỹ Sơn A2, C7 và F3], kiểu Đồng Dương [cuối thế kỷ IX - đầu thế kỷ X, Mỹ Sơn A10, A11-13, B4, B12], kiểu Mỹ Sơn A1 [thế kỷ X, Mỹ Sơn B5, B6, B7, B9, C1, C2, C5, D1, D2, D4], kiểu chuyển tiếp Mỹ Sơn A1-Bình Định [đầu thế kỷ XI - giữa thế kỷ XII, Mỹ Sơn E4, F2, nhóm K] và kiểu Bình Định [cuối thế kỷ XI - đầu thế kỷ XIV, Mỹ Sơn B1 và các nhóm G, H].
Nghệ thuật và kiến trúc qua bố cục đền tháp mang ảnh hưởng lớn của phong cách Ấn Độ. Khu Thánh địa gồm nhiều cụm tháp, bố cục mỗi cụm tháp đều có một tháp chính [Kalan] ở giữa và nhiều tháp phụ nhỏ bao bọc xung quanh. Kalan thường thờ Linga [sinh thực khí] hay linh tượng Shiva. Mặt trước mỗi cụm tháp là một tháp cổng [Gopura], tiếp đến tiền đình [Mandapa], hạng mục công trình có chức năng là nơi sắp xếp lễ vật và múa hát nghi thức hành lễ. Bên cạnh là một kiến trúc luôn quay về hướng Bắc [hướng thần tài lộc Kuvera], gồm 1 hay 2 phòng, gọi là Kósa Grha dùng để chứa đồ tế nhuyễn và thức ăn [cỗ] cúng chư thần.[1] Các tháp đều có hình chóp, biểu tượng của đỉnh Meru thần Thánh, nơi cư ngụ của các vị thần Hindu. Cổng tháp thường quay về phía đông để tiếp nhận ánh sáng Mặt Trời. Nhiều tháp có kiến trúc rất đẹp với hình những vị thần được trang trí với nhiều loại hoa văn. Phần lớn những kiến trúc này hiện nay đã bị suy tàn, nhưng đây đó vẫn còn sót lại những mảng điêu khắc mang dấu ấn hoàng kim của các triều đại Chăm Pa huyền thoại. Những đền thờ chính ở Mỹ Sơn thờ một bộ linga hoặc hình tượng của thần Shiva - thần bảo hộ của các triều vua Chăm Pa. Những người cầu nguyện thời trước thường đi vòng quanh tháp theo chiều kim đồng hồ trên một lối nhỏ.
Cụm tháp A [Kalan Mỹ Sơn A1] thờ một bộ Linga, có 6 ngôi đền nhỏ từ A2-A7 đối xứng nhau bao quanh thờ các vị thần phương hướng [trừ 2 hướng Đông, Tây]: hướng Đông-thần sấm Indra, hướng Đông Nam-thần lửa Agni, hướng Nam-Diêm vương Yama, hướng Tây-thần bầu trời Varuna, hướng Tây Nam-thần Nirrti, hướng Tây Bắc-thần gió Vayu, hướng Bắc-thần Kuvera, hướng Đông Bắc-thần toàn năng Isána. Tháp A1 có 2 cửa chính đối diện nhau, quay về 2 hướng Đông và Tây. Bao phía ngoài, xa tháp chính A1 hơn, là các tháp phụ tương đối lớn, được ký hiệu từ A8-A12, phân bố trên một mặt bằng vuông vắn.
Đối diện với cụm tháp A, là cụm tháp B [Kalan Mỹ Sơn B1] là cụm tháp trung tâm của Thánh địa Mỹ Sơn.
Mặc dù chịu ảnh hưởng lớn từ Ấn Độ giáo, song biểu tượng của Phật giáo cũng tìm thấy ở Mỹ Sơn, vì đạo Phật Đại Thừa [Mahayana] đã trở thành tín ngưỡng chính của người Chăm vào thế kỷ X. [Một số đền đài đã được xây dựng trong thời gian này, tuy nhiên vào thế kỷ XVII nhiều tòa tháp ở Mỹ Sơn đã được tu sửa và xây dựng thêm] thông tin này không chính xác.
Đền đá
Tại Thánh địa Mỹ Sơn có một đền xây dựng bằng đá, nó cũng là đền đá duy nhất của các di tích Chăm. Văn bia tại Mỹ Sơn cho biết, đền này được trùng tu lần cuối cùng bằng đá vào năm 1234.Nhưng rất tiếc là xây dựng chưa hoàn thành. Khi người Pháp khám phá Mỹ Sơn nó có nền như ngày nay, phía trên là đống gạch khổng lồ mà họ phải dọn dẹp 2 tháng mới xong [theo Vòng tròn Mỹ Sơn, tác giả Parmentier, 1904] Ngày nay, ngôi đền này đã bị sập [có lẽ do bom Mỹ trong chiến tranh Việt Nam, vì ngay sát tháp là một hố bom sâu hoắm vẫn dấu tích] nhưng hệ móng của nó cho thấy nó cao trên 30 m và đây là ngôi đền cao nhất của Thánh địa này. Các tài liệu thu thập được xung quanh khu đền này cho thấy nhiều khả năng đây là vị trí của ngôi đền đầu tiên vào thế kỷ IV.
Công việc bảo tồn đầu tiên diễn ra năm 1937 bởi các nhà khoa học người Pháp. Trong giai đoạn từ năm 1937 đến 1938, đền A1 và các đền nhỏ xung quanh nó được trùng tu. Các năm sau, từ năm 1939 đến 1943, các tháp B5, B4, C2, C3, D1, D2 được trùng tu và gia cố lại. Tuy nhiên, nhiều tháp và lăng mộ [bao gồm tổ hợp A với tháp A1 đã từng rất tráng lệ - gồm tháp chính A1 cao 24 mét và 6 tháp phụ xung quanh, bị hủy diệt năm 1969] đã bị hủy diệt trong Chiến tranh Việt Nam.
Phần lớn các đền đài trong các nhóm khu vực trung tâm như B, C và D còn tồn tại, và mặc dù rất nhiều pho tượng, bệ thờ và linga đã bị lấy về Pháp trong thời kỳ thực dân hay gần đây được chuyển tới các viện bảo tàng như Viện bảo tàng Lịch sử Việt Nam, Viện bảo tàng Thành phố Hồ Chí Minh và Bảo tàng Nghệ thuật điêu khắc Chăm Đà Nẵng, vẫn có một viện bảo tàng thứ ba được thiết lập trong 2 ngôi đền với sự trợ giúp của người Đức và Ba Lan để trưng bày các mô hình các lăng mộ và hiện vật còn lại. Ngày 24 tháng 3 năm 2005 tỉnh Quảng Nam đã tổ chức lễ khánh thành nhà trưng bày, giới thiệu di tích Mỹ Sơn với diện tích 5.400 m² với nhà trưng bày chính rộng 1.000 m² ngay lối dẫn vào di tích [khoảng 1 km] do Nhật Bản tài trợ không hoàn lại. Tuy nhiên, hiện nay vẫn còn nhiều lo ngại về tình trạng của các công trình kiến trúc, một số trong đó có khả năng sập đổ. Trong giai đoạn từ năm 2002 đến 2004, Bộ Văn hóa và Thông tin Việt Nam đã chi khoảng 7 tỷ VNĐ [USD 440.000] cho dự án phục chế khẩn cấp Thánh địa Mỹ Sơn; một dự án của UNESCO được hỗ trợ bởi chính phủ Ý với số tiền là USD 800.000 và các cố gắng phục chế có nguồn vốn từ Nhật Bản hiện nay cũng đang góp phần ngăn chặn tình trạng xuống cấp của chúng. Các công việc phục chế tại đây cũng được World Monuments Fund [WMF] góp vốn.
Một phần quang cảnh nhóm tháp B, C và D tại Mỹ Sơn.
Các mô típ trang trí bên ngoài một tháp hình thuyền [đã vỡ mái] tại Thánh địa Mỹ Sơn.
Họa tiết trang trí trên thân tháp
Tác phẩm điêu khắc trên gạch
Tàn tích còn lại của tháp bằng đá tại Mỹ Sơn
Tháp Mỹ Sơn B4
Tháp Mỹ Sơn C1
nhà nguyện tại khu C-B-D
Thánh địa Mỹ Sơn, khu C-B-D
Một số tháp chỉ còn là những tàn tích đang chờ trùng tu, khai quật.
Sinh thực khí nam [Linga] tại Mỹ Sơn.
Sinh thực khí nữ [Yoni] tại Mỹ Sơn.
Vết tích của Vương quốc Chăm Pa tại Mỹ Sơn.
tháp đã đổ nát.
Quang cảnh điêu tàn tại Thánh địa Mỹ Sơn.
- ^ Bài Mỹ Sơn, cánh cửa vào quá khứ của Trần Kỳ Phương-viện Bảo tàng Điêu khắc Champa, Đà Nẵng, đăng trên tạp chí Kiến trúc Việt Nam số 1/1995, trang 43-44.
- Phong cách nghệ thuật các tháp Chăm
- Danh sách đền tháp Chăm Pa
- Tháp Chăm
- Di tích Việt Nam
| Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Thánh địa Mỹ Sơn. |
- Thánh địa Mỹ Sơn Lưu trữ 2006-10-13 tại Wayback Machine
- Mỹ Sơn
- Loạt bài liên quan đến công tác khảo cổ, trùng tu tại Mỹ Sơn
Lấy từ “//vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thánh_địa_Mỹ_Sơn&oldid=69070108”