Tại sao đội tuyển pháp nhiều cầu thủ da đen

Vua bóng đá Pele từng dự đoán trước năm 2000 sẽ có một đội bóng châu Phi vô địch World Cup. Giống như nhiều dự đoán khác, huyền thoại bóng đá Brazil đoán trật lất. Tuy nhiên, dự đoán của Pele, một người gốc Phi đã vươn tới vị thế của cầu thủ vĩ đại bậc nhất lịch sử, không hẳn không có cơ sở.

Trong đó, quan trọng nhất là thể chất ưu việt của người Phi châu, đặc biệt là khu vực Tây Phi. Suy cho cùng, yếu tố tiên quyết của thể thao vẫn là thể chất và nguồn gen phong phú ở lục địa đen tạo nên những con người ưu việt về mặt thể chất.

Thực tế, đội tuyển Pháp vô địch World Cup 2022 với đội hình chẳng khác gì đội tuyển châu Phi. Cặp trung vệ Varane-Umtiti, bộ ba tiền vệ Paul Pogba, N’Golo Kante, Blaise Matuidi đến ngôi sao Kylian Mbappe đều là những cầu thủ da đen. Dường như, chỉ còn tên quốc gia là của người da trắng.

Xu hướng sử dụng cầu thủ da đen cũng ngày càng phổ biến ở các đội tuyển châu Âu. Ngay cả các đội tuyển quốc gia như Tây Ban Nha hay Đức, sự hiện diện của tuyển thủ gốc Phi không còn mới lạ. Đối với các đội tuyển Nam Mỹ, sự xuất hiện của đông đảo cầu thủ da đen càng dễ lý giải với sự giao thoa giữa các chủng tộc trong dòng biến thiên lịch sử.

Tuy nhiên, duy chỉ có đội tuyển Argentina tuyệt đối không có sự hiện diện của cầu thủ gốc Phi. Đề tài này đã tạo ra những bàn tán sôi nổi từ World Cup 2018 và bây giờ cùng với thành công của Messi và các đồng đội, giới quan sát lại đi sâu để lý giải cho vấn đề này, trong đó có giáo sư Erika Denise Edwards của Đại học Texas, môt chuyên gia về nhân chủng học.

Trong bài viết đăng tải trên Washington Post, ông đã sử dụng dữ liệu từ cuộc Điều tra dân số năm 2010 để chỉ ra rằng cả nước Argentina chỉ có 149.493 người da đen, tương đương 1% dân số. Dữ liệu này dường như xác nhận quốc gia này là xứ sở của người da trắng.

Tuy nhiên, căn nguyên “sự trắng” của người Argentina không đơn giản như vậy. Trong thời kỳ Argentina còn là thuộc địa, đã có khoảng 200.000 nô lệ gốc Phi được chuyển đến Rio de la Plata và cho đến cuối thể kỷ 18, 1/3 dân số là người da đen. Dữ liệu từ cuộc điều tra dân số tại thành phố Buenos Aires cho thấy người gốc Phi đã tăng hơn gấp đôi trong khoảng thời gian từ 1778 đến 1836.

Sự sụt giảm của người da đen bắt đầu từ cuộc chiến giành độc lập của Argentina, kéo dài từ 1810 đến 1819. Một số lượng lớn nô lệ da đen đã hy sinh trên chiến trường, nhưng số lớn hơn đào ngũ. Các nhà sử học tiết lộ rằng vào năm 1829, đơn vị quân đội người Argentina gốc Phi Cazadores đã tổn thất 31 binh sĩ tử trận nhưng lại có tới… 802 lính đào ngũ. Đa số dạt lên phía bắc đến thành phố Lima, Peru sinh sống.

Một giả thuyết khác được đưa ra để lý giải cho sự sụt giảm của người da đen ở Argentina là tỷ lệ thiệt mạng cao của đàn ông gốc Phi trong các cuộc chiến kéo dài trong suốt thế kỷ 19. Hệ quả là phụ nữ gốc phi không còn nhiều lựa chọn ngoài việc kết hôn với những người đàn ông da trắng. Cũng có nghiên cứu cho biết thêm là những người phụ nữ gốc Phi cũng chọn kết hôn với đàn ông da trắng để con cái lẫn bản thân được hưởng những chế độ đãi ngộ ưu tiên hơn vốn dành cho người da trắng. Một giả thuyết nữa là sự bùng phát của dịch bệnh, đặc biệt là bệnh sốt vàng gia vào năm 1871. Do thiếu điều kiện, người da đen ở Buenos Airos không thể rời khỏi tâm dịch và chịu tỷ lệ thiệt mạng cao.

Cuối cùng, nguyên nhân quan trọng nhất là quyết định “tẩy trắng” Argentina của chính phủ. Sau khi chế độ nô lệ bị bãi bõ trên cả nước vào năm 1853 và thủ đô Buenos Aires vào năm 1961, các nhà lãnh đạo đất nước này tập trung hiện đại hòa, xem châu Âu là cái nôi của nền văn minh và tiến bộ. Họ tin rằng để đứng vào hàng ngũ Đức, Pháp và Anh, Argentina phải thay thế số dân da đen cả về thể chất lẫn văn hóa.

Không riêng Argentina, nhiều quốc gia Nam Mỹ khác, bao gồm cả Brazil và Uruguay cũng tiến hành công cuộc “tẩy trắng” tương tự. Tuy nhiên, câu chuyện để Argentina trở nên khác biệt là nỗ lực xây dựng hình ảnh một quốc gia da trắng.

Ví dụ, vào những năm 1850, nhà triết học chính trị và nhà ngoại giao Juan Bautista Alberdi, người có lẽ được biết đến nhiều nhất với câu nói “cai trị là để đông dân”, đã thúc đẩy người da trắng từ châu Âu nhập cư. Tổng thống Argentina Justo José de Urquiza (1854-60) ủng hộ ý tưởng của Alberdi và đưa vào hiến pháp đầu tiên của đất nước. Tu chính án 25 nêu rõ: “Chính phủ liên bang sẽ thúc đẩy nhập cư châu Âu”. Trên thực tế, cựu tổng thống Sarmiento đã nhận xét vào cuối thế kỷ 19: “Hai mươi năm sau, sẽ cần phải đến Brazil để gặp người da đen”.

Mặc dù nỗ lực tẩy trắng như vậy, dấu ấn đa chủng tộc vẫn còn lưu lại trong đặc điểm con người Argentina. Đó là sự hiện diện của nhóm người được miêu tả là morocho, những người có tóc đen và làn da rám nắng. Diego Maradona, biểu tượng của bóng đá Argentina, chính là một người morocho.

Khác với nhiều đội tuyển quốc gia khác, Pháp là đội bóng đa sắc tộc, với nhiều thành viên thuộc cộng đồng người nhập cư. Nếu đoàn kết, họ sẽ rất mạnh mẽ nhưng nếu bị chia rẽ, họ giống như tập thể ô hợp. Tan rồi hợp, hợp rồi tan. Đó là câu chuyện muôn thuở của bóng đá Pháp.

"Khi ghi bàn, tôi là người Pháp. Khi gặp vấn đề, tôi là người Ả rập"

Đó là lời tuyên bố của Benzema vào năm 2011, khi nói về vấn đề chia rẽ sắc tộc ở đội tuyển Pháp. Chung quan điểm với tiền đạo của Real Madrid, Patrice Evra từng tâm sự: "Khi giành chiến thắng, bạn được xem là người Pháp. Khi thua thì đừng mơ!".

Patrice Evra là nạn nhân của phân biệt chủng tộc ở Pháp.

Benzema và Evra có lẽ là hai trong số những "nạn nhân" của mâu thuẫn sắc tộc ở đội tuyển Pháp kéo dài nhiều năm qua. Trong suốt 12 năm cống hiến cho đội bóng áo Lam, Evra nhận không biết bao nhiêu lá thư gửi trung tâm đào tạo của đội tuyển quốc gia tại Clairefontaine. Trong đó, xuất hiện không ít thông điệp nhắn nhủ: "Hãy trở lại châu Phi đi, đồ con khỉ!". Cầu thủ này nhớ lại rằng khi những chính trị gia tới thăm đội bóng, họ luôn muốn đứng gần những cầu thủ da trắng vì… trông giống người Pháp hơn.

Trước thềm Euro 2016 (giải đấu mà Pháp đăng cai), vấn đề chủng tộc tiếp tục là vấn đề nhức nhối. Benzema đã tức điên vì bị HLV Deschamps loại khỏi đội tuyển quốc gia. Nguyên nhân từ phía Benzema cho rằng: "Deschamps đã đầu hàng trước áp lực lớn từ nạn phân biệt chủng tộc ở Pháp sau các cuộc tấn công của IS tại Paris".

Chỉ vài tháng trước đó, Benzema đã bị điều tra vì đồng lõa tống tiền clip "nhạy cảm" của đồng đội Valbuena. Nhiều người coi đó là lý do chính dẫn tới sự vắng mặt của "Mèo lười" nhưng từ tận sâu bên trong, Benzema hiểu rằng có lý do khác dẫn tới điều này. Liên đoàn bóng đá Pháp không đề cập trực tiếp tới vụ tống tiền nhưng họ giải thích rằng sự xuất hiện của Benzema có thể làm ảnh hưởng tới khối đoàn kết.

Sự kỳ thị nhất định với những cầu thủ Hồi giáo như Benzema không hẳn không tồn tại. Trong ngày đội tuyển Pháp ăn mừng chức vô địch World Cup 2018, Kante ngồi bẽn lẽn bên mẹ với chiếc khăn che mặt. Trong khi đó, nhiều người hâm mộ đã chào Pogba bằng ngôn ngữ Ả rập "salaam aleikum". Vụ IS tấn công Paris càng khiến cho sự kỳ thị ngày một tăng cao.

Các chính trị gia cánh hữu ở Pháp, những người theo đường lối cứng rắn chống nhập cư đã thảo luận khá nhiều về sự "đa dạng sắc tộc" trong nội bộ đội tuyển Pháp. Marion Maréchal-Le Pen, cháu gái của người sáng lập Mặt trận Quốc gia, Jean-Marie Le Pen, từng thẳng thừng tuyên bố: "Benzema nên trở về đất nước của anh ta (Algeria)". Trong khi đó, Marine Le Pen, người từng về nhì trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2017 và 2022, cho biết: "Benzema đang cố gắng che giấu sự xấu xa sau cáo cuộc báo lực chống lại người Pháp".

"Black, Blanc, Beur" và những tranh cãi bất tận

Chức vô địch World Cup 1998 đánh dấu bước ngoặt quan trọng về cái nhìn của người dân Pháp trước vấn đề nhập cư. Những người hùng của đội tuyển Pháp ở giải đấu năm ấy như Zinedine Zidane, Thierry Henry, Thuram đều là những người có gốc châu Phi. Tuy nhiên, họ đã để lại ấn tượng sâu sắc khi hát vang quốc gia "La Marseillaise" và hôn lên chiếc áo đấu của đội tuyển Pháp mỗi khi ghi bàn.

Trên những sân vận động, cổ động viên hát vang cụm từ "Black, Blanc, Beur", một cách chơi chữ của "bleu, blanc, rouge", ba màu trên quốc kỳ của Pháp. Trong đó, "Beur" trong tiếng Pháp ám chỉ những người gốc Bắc Phi. Nó là thông điệp cho thấy những người dân xứ Lục lăng đã mở lòng hơn với "những đứa con nuôi".

Cố Tổng thống Pháp, Jacques Chirac ca ngợi rằng chức vô địch World Cup 1998 là thứ vũ khí chống lại phong trào bài trừ những người nhập cư. Ông tuyên bố: "Đội bóng này (gồm rất nhiều cầu thủ gốc nước ngoài) mang vẻ đẹp tuyệt vời. Đó là hình ảnh của nước Pháp".

Trong mắt ông Jacques Chirac, đội tuyển Pháp cho thấy "đất nước có một linh hồn và đang tìm kiếm những linh hồn mới (ám chỉ những người mang gốc châu Phi hoặc nước ngoài)". Bóng đá đã trở về đúng sứ mệnh của nó, mang tới tinh thần đoàn kết và là sợi dây liên kết tất cả mọi người, không kể màu da, quốc tịch.

Evra cũng cho rằng thành công của đội tuyển Pháp năm 1998 đóng một vai trò trong việc thay đổi động lực gia đình trong xã hội Pháp: "Mọi người ở cùng nhau. Nếu bạn là người gốc Senegal hay Algeria mà kết hôn với người Pháp thì bạn vẫn được chấp nhận sống trong gia đình của họ".

Thế nhưng, không phải lúc nào, vấn đề sắc tộc cũng êm xuôi như vậy. Sự phản đối giống như những con sóng ngầm, có thể trào dâng bất kỳ lúc nào. Evra từng thừa nhận: "Khi các chính trị gia tham gia vào bóng đá thì đó là khi thảm họa sắp xảy ra".

Vấn đề mâu thuẫn sắc tộc mạnh mẽ nhất dưới thời HLV Laurent Blanc. Ông từng đưa ra quyết định gây sốc khi cấm các cầu thủ ăn thịt halal (thịt được giết mổ theo nghi thức của đạo Hồi) trong khẩu phần ăn hàng ngày. Thậm chí, chiến lược gia này không ngần ngại tuyên bố: "Ở Tây Ban Nha, họ chẳng gặp vấn đề gì bởi không có cầu thủ da đen".

Trong một lần khác, Blanc nói: "Chúng tôi có vẻ như đang xây dựng đội theo nguyên mẫu to khỏe. Mà ai to khỏe ư? Chỉ có người da đen". Sau những phát ngôn "không phù hợp" này, Blanc đã lên tiếng xin lỗi nhưng nó không làm dịu đi làn sóng phản đối lớn từ những người nhập cư ở Pháp.

Đó cũng là thời điểm mà Ủy ban kỹ thuật của Liên đoàn bóng đá Pháp (DTN) từng ra lệnh cho các lò đào tạo giới hạn ngạch với những cầu thủ gốc Phi để… hướng tới đội tuyển Pháp đúng nghĩa hơn. Hai CLB Marseille và Lyon từng áp dụng hạn ngạch này, dẫn tới sự noi theo của các CLB khác.

Theo Mediapart, các thành viên của DTN từng nhiều lần bày tỏ quan điểm về việc các cầu thủ da màu như Patrick Evra hay những cầu thủ theo đạo Hồi như Franck Ribery là nguyên nhân phá nát đội tuyển Pháp ở World Cup 2010. Trong khi đó, trả lời phỏng vấn tờ Foot Mag, HLV Mombaerts từng tuyên bố: "Đội tuyển Pháp không cần những kẻ không tôn trọng màu áo Lam".

Tan rồi hợp, hợp rồi tan

Những câu chuyện mâu thuẫn sắc tộc chỉ tạm thời lắng xuống tại Pháp. Nhưng có một thực tế rằng, sức mạnh của đội tuyển Pháp đang nghiêng rất nhiều về nhóm cầu thủ nhập cư. Thống kê chỉ ra rằng 19/23 cầu thủ Les Bleus giành chức vô địch World Cup 2018 mang hai quốc tịch.

Cũng tại giải đấu đó, 29 cầu thủ sinh ra ở Pháp (13 người từng thi đấu cho các đội U18 hoặc U21 Pháp) đã chinh chiến trong màu áo đội bóng khác. Ở giải đấu tại Qatar, con số này lên tới 38 người.

Chính điều này biến đội tuyển Pháp giống như "quả bom nổ chậm". Nếu tập thể ấy duy trì được trạng thái đoàn kết, Les Bleus sẽ rất mạnh. Nhưng ngược lại, chỉ cần mâu thuẫn nổ ra, nó sẽ phá tan tành "Những chú gà trống Gaulois". Điều đáng mừng là thời điểm này, HLV Deschamps đã duy trì đươc sự đoàn kết của tập thể ấy, bất chấp việc ông vẫn tạo ra tranh cãi liên quan tới việc đối xử với Benzema (không hỏi thăm cầu thủ này lúc chấn thương, khiến cho Benzema giận dỗi không tới thi đấu trận chung kết World Cup).

Dù vậy, vấn đề mâu thuẫn sắc tộc vẫn còn âm ỉ. Còn nhớ, sau khi đội tuyển Pháp vô địch World Cup 2018, người dẫn chương trình The Daily Show, Trevor Noah từng vui mừng tuyên bố: "Chúc mừng một đội bóng châu Phi lên ngôi ở World Cup". Trong cuộc tranh luận sau đó, Trevor Noah tiếp tục đổ thêm dầu vào lửa: "Để đại diện cho đội tuyển Pháp, họ cần phải xóa đi gốc gác châu Phi. Tôi không phủ nhận về chất Pháp của họ nhưng họ cũng cần "cất đi" chất châu Phi của mình".

Evra từng thừa nhận: "Khi bạn chọn khoác áo đội tuyển quốc gia, đó không chỉ đơn thuần về vấn đề thể thao. Nó là một sự lựa chọn về chính trị".

Không phải không có bài học nhãn tiền. Đội tuyển Pháp hùng mạnh từng bị "phá nát" bởi sự rạn nứt nội bộ ở kỳ World Cup 2010. Những cầu thủ da màu như Evra, Anelka, Abidal  công khai chống đối HLV da trắng Raymond Domenech, tạo nên vụ nổi loạn công khai xấu hổ trong lịch sử bóng đá Pháp.

Hay mới nhất, tại Euro 2020, họ cũng một lần nữa hứng chịu hậu quả của bài học này. Mbappe công kích Giroud từ đầu giải và muốn cạnh tranh ngầm quyền lực của Griezmann. Rabiot cãi nhau trực tiếp với Pogba trên sân. Thậm chí, mẹ của hai cầu thủ này cũng "đấu võ mồm" trên khán đài. Theo báo giới Pháp, có sự mâu thuẫn nhất định giữa nhóm cầu thủ da trắng gồm Giroud, Griezmann, Pavard và Rabiot, với những cầu thủ da màu như Mbappe, Pogba cùng Varane.

Đội tuyển Pháp có thể lên ngôi vô địch World Cup 2022. Điều đó không làm ai bất ngờ. Nhưng cũng đừng bất ngờ nếu một ngày nào đó, "quả bom chậm" về sắc tộc sẽ lại nổ ra với tập thể ấy.