I. ĐẠI CƯƠNG VỀ BỆNH TRẦM CẢM
Trầm cảm ở người vị thành niên về cơ bản cũng giống với trầm cảm ở người trưởng thành. Giai đoạn trầm cảm kéo dài ít nhất 2 tuần, trong đó phải có ít nhất là một trong hai triệu chứng chủ yếu là khí sắc giảm hoặc là mất hứng thú/sở thích cho hầu hết các hoạt động. Ở người vị thành niên khí sắc có thể bị kích thích hơn là buồn, nghĩa là có một thờ điểm trong ngày, bệnh nhân nổi cáu vô cớ. Ngoài ra, bệnh nhân cần biểu hiện ít nhất 4 triệu chứng trong số các triệu chứng: thay đổi cảm giác ngon miệng hoặc khối lượng cơ thể [ăn ít hoặc ăn nhiều, sút cân hoặc tăng cân], rối loạn giấc ngủ [mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều] và hoạt động tâm thần vận động chậm chạp [hoặc kích động], giảm sút năng lượng, cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi, khó suy nghĩ, tập trung hoặc ra quyết định, ý nghĩ tái diễn về cái chết hoặc ý nghĩ, kế hoạch và hành vi tự sát.
Các triệu chứng cần bền vững phần lớn thời gian trong ngày, gần như hàng ngày trong thời gian ít nhất là 2 tuần liên tiếp. Giai đoạn trầm cảm ảnh hưởng xấu đến các chức năng xã hội, nghề nghiệp hoặc trong các lĩnh vực quan trọng khác. Ở một số bệnh nhân có các giai đoạn nhẹ, chức năng còn ở phạm vi bình thường, nhưng cần một sự cố gắng đáng kể. Nghĩa là người vị thành niên trầm cảm sẽ có kết quả học tập rất sút kém, hầu như không có mối quan hệ bạn bè, hoặc các thành viên khác trong họ hàng của mình.
Như vậy, điểm khác biệt lớn nhất của trầm cảm ở người vị thành niên và người lớn là hay cáu gắt, học hành sút kém và thường xuyên nghĩ về cái chết. Từ ý nghĩ về cái chết [mình chết quách đi cho đỡ khổ], bệnh nhân sẽ nhanh chóng có kế hoạch thực hiện hành vi tự sát.
Hành vi tự sát của người vị thành niên thường có kế hoạch từ trước. Nghĩa là bệnh nhân đã lên kế hoạch để tự sát rất chi tiết [tự sát ở đâu, lúc nào, bằng cách nào], vì vậy họ rất tích cực chuẩn bị cho tự sát [viết thư tuyệt mệnh, mua thuốc hoặc các công cụ để tự sát…].
Điều trị trầm cảm ở người vị thành niên cũng giống như trầm cảm ở người lớn, nghĩa là tốt nhất là được điều trị nội trú trong viện [khoa] Tâm thần. Lý do là người vị thành niên bị trầm cảm hay tự sát nên nếu để ở nhà sẽ rất khó quản lý và phòng hành vi tự sát của bệnh nhân.
II. CÁC THUỐC ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM
1. Clomipramin [anafranil, clomidep]
– Là thuốc chống trầm cảm 3 vòng nhưng tác dụng chủ yếu trên hệ serotonin, vì vậy, ngoài tác dụng chống trầm cảm, thuốc còn có hiệu quả cao trong điều trị các rối loạn ám ảnh.
– Hiệu quả chống trầm cảm và ám ảnh của clomipramin xuất hiện sớm hơn và tốt hơn so với các thuốc chống trầm cảm TCA và SSRI khác.
– Tác dụng phụ chủ yếu là trên dạ dày, ruột [buồn nôn, nôn, đầy bụng…], các triệu chứng này hết nhanh chóng sau 1-2 tuần điều trị. Nên uống thuốc sau bữa ăn và uống sữa tươi để hạn chế tác dụng phụ này. Ngoài ra, thuốc cũng ảnh hưởng nhiều đến chức năng tình dục của bệnh nhân [mất ham muốn tình dục, khó cương dương vật, chậm xuất tinh].
– Nên tăng liều từ từ để bệnh nhân kịp thích ứng với thuốc. Khởi đầu liều 25mg/ngày. Sau đó cứ 3 ngày thì tăng thêm 25mg cho đến khi đạt liều điều trị [50-150mg/ngày]. Liều trung bình 75mg/ngày. Thời gian bán huỷ dài nên có thể uống 1 lần mỗi ngày.
– Nên kết hợp với piracetam để hạn chế tác dụng phụ của thuốc [piracetam 0,4 x 4 viên/ngày]. Nếu điều trị ngoại trú, nên bắt đầu đợt điều trị vào thời gian cuối tuần để hạn chế ảnh hưởng của thuốc đến công việc của bệnh nhân.
– Viên nén 25mg và 75mg.
2. Mirtazapin [remeron, tzap, tazimed, noxibel]
– Thuốc tác dụng trên hệ serotonin và adrenalin, vì thế rất ít tác dụng phụ.
– Tác dụng phụ chủ yếu là an dịu [buồn ngủ], ăn nhiều, rất thích hợp cho bệnh nhân có lo âu, mất ngủ nặng, chán ăn. Nhưng thuốc không thích hợp với những người làm việc với máy móc [lái xe, thợ tiện…] và những người béo [gây tăng cân].
– Thuốc ít tác dụng trên chức năng tình dục, vì thế dùng để thay thế các thuốc chống trầm cảm khác ảnh hưởng xấu trên chức năng tình dục.
– Thời gian bán hủy dài [30 giờ] nên chỉ cần uống 1 lần [vào buổi tối]/ngày là đủ.
– Viên nén 30mg, liều dựng 15-45 mg/ngày. Trung bình dùng 30mg/ngày.
3. Fluoxetin [prozac, oxeflu, oxedep]
Thuốc đóng viên nén hoặc viên nhộng 20mg. Thuốc nên uống sau bữa ăn sáng vì nếu uống buổi tối có thể gây mất ngủ.
Tác dụng phụ của thuốc chủ yếu là trên hệ dạ dày ruột [đầy bụng, buồn nôn, nôn]. Để hạn chế tác dụng phụ nên uống thuốc sau bữa ăn sáng, uống sữa tươi, nếu cần thì dùng thêm bezodiazepin [rivotril, lexomil, seduxen]. Ngoài ra thuốc còn ảnh hưởng đến chức năng tình dục của bệnh nhân. Có thể dùng thêm sulbutiamin [arcalion], ginko biloba [tanakan] để hạn chế tác dụng phụ này.
Liều thuốc dùng điều trị chống trầm cảm là 20-40mg/ngày, uống 1 lần duy nhất vào sau bữa ăn sáng.
4. Fluvoxamin [luvox]
Thuốc đóng viên nén 100mg. Thuốc này ít ảnh hưởng đến chức năng tình dục của bệnh nhân. Có thể uống thuốc buổi tối hoặc buổi sáng, nên uống thuốc sau bữa ăn để hạn chế tác dụng phụ của thuốc trên đường tiêu hóa. Thời gian bán hủy của thuốc chỉ có 17 giờ, vì thế có thể dùng 1-2 lần/ngày.
Liều dùng 100-200mg/ngày, chia làm 1-2 lần.
5. Paroxetin [wicky, xalexa, pharmapar]
Thuốc đóng dạng viên nén 20mg và 30mg. Thuốc dung nạp tốt, ít tác dụng phụ, được dùng điều trị trầm cảm, lo âu. Thuốc có thể uống 1 lần duy nhất vào buổi tối.
Liều dùng 20-40mg/ngày.
6. Sertralin [zoloft, serenata, utralene]
Viên nén 50mg và 100mg. Thuốc dùng điều trị trầm cảm, ám ảnh, cơn hoảng sợ kích phát, rối loạn lo âu lan tỏa. Thuốc được dung nạp tốt, có thể dùng 1 liều duy nhất trong ngày. Liều dùng 50-200mg/ngày. Trung bình là 100mg/ngày.
7. Escitalopram [eslo]
Viên nén hoặc viên nhộng 10, 20mg. Thuốc dung nạp tốt, được dùng điều trị trầm cảm, rối loạn lo âu.
Liều dùng 20mg/ngày. Có thể uống thuốc 1 lần duy nhất trong ngày sau bữa ăn tối.
Thời gian dùng thuốc cho bệnh nhân vị thành niên bị trầm cảm tối thiểu là 3 năm, nhưng đa số trường hợp bệnh nhân phải dùng thuốc điều trị hàng chục năm. Các thuốc này không gây độc hại cho gan, thận, não, tim, hệ tạo máu, hệ sinh dục nên các bậc phụ huynh có thể yên tâm cho bệnh nhân uống thuốc.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Bùi Quang Huy [2008], Rối loạn trầm cảm, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, 7-72.
American Psychiatric Association [2013], Diagnostic and Statistical manual of mental disorder, 155-188.
Pedro Ruiz, Robert Boland, Marcia Verdiun [2021], Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry, LWW Wolters Kluwer Health, 1215-1284.
Sadock B.J and Sadock V.A [2007], Synopsis of psychiatry, Synopsis of psychiatry 10th edition, William and Wilkins, 527-562.
Gotlib I.H, Hammen C.L [2009], Handbook of Depression, New York, 187-218.
Organization World Health [1993], The Icd-10 Classification of Mental and Behavioral Diseases, World Health Organization, 77-90.
Andrade Laura, Caraveo-anduaga Jorge J., Berglund Patricia et al [2003], “The epidemiology of major depressive episodes: results from the International Consortium of Psychiatric Epidemiology [ICPE] surveys”, 12[1], 3-21.
Cao Tiến Đức [2020], Lâm sàng và Điều trị trầm cảm, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, 7-131.
Bùi Quang Huy, Đỗ Xuân Tĩnh, Đinh Việt Hùng [2016], Rối loạn trầm cảm, NXB Y học, Hà Nội, 7-104.
Seedat S., Scott K. M., Angermeyer M. C. et al [2009], “Cross-national associations between gender and mental disorders in the World Health Organization World Mental Health Surveys”, Arch Gen Psychiatry, 66[7], 785-95.
PGS. TS. Bùi Quang Huy
CNK Tâm thần, Bệnh viện 103
Thuốc chống trầm cảm thường được dùng ở dạng viên nén. Người bệnh sẽ bắt đầu với liều thấp nhất phù hợp với tình trạng bệnh.Thuốc chống trầm cảm thường phải dùng liên tục trong 1 hoặc 2 tuần để cho hiệu quả tốt nhất. Điều quan trọng là không nên ngừng dùng thuốc nếu bạn bị một số tác dụng phụ nhẹ, vì những tác dụng này sẽ biến mất nhanh chóng.
Một đợt điều trị uống thuốc chống trầm cảm tốt nhất thường kéo dài ít nhất 6 tháng. Một số người bị trầm cảm tái phát có thể được khuyên dùng chúng vô thời hạn.
Tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm
Hầu hết các loại thuốc chống trầm cảm an toàn, nhưng Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm [FDA] yêu cầu tất cả các loại thuốc chống trầm cảm phải có cảnh báo. Bởi trong một số trường hợp, trẻ em, thanh thiếu niên và thanh niên dưới 25 tuổi có thể sẽ gia tăng suy nghĩ hoặc hành vi tự sát khi dùng thuốc chống trầm cảm, nhất là trong vài tuần đầu hoặc thay đổi liều lượng. Do đó, bất kỳ ai dùng thuốc chống trầm cảm đều phải được bác sĩ kê đơn và theo dõi chặt chẽ để quan sát tiến trình bệnh và ngăn ngừa những hành vi bất thường.
Ngoài ra, tác dụng phụ thường gặp của thuốc chống trầm cảm tăng nhịp tim, mờ mắt, táo bón, khô miệng, hạ huyết áp, suy giảm trí nhớ hoặc rối loạn chức năng tình dục…
Cách sử dụng thuốc chống trầm cảm tốt nhất
Kiên nhẫn
Sau khi dùng thuốc chống trầm cảm dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, có thể bạn sẽ thấy sự cải thiện trong vài tuần, nhưng cũng có trường hợp phải mất nhiều tuần để thuốc có hiệu quả hoàn toàn. Người bệnh cần kiên nhẫn uống thuốc chống trầm cảm đúng liều lượng và theo chỉ dẫn của bác sĩ. Nếu thuốc của bạn không hiệu quả hoặc gây ra các tác dụng phụ khó chịu, hãy liên hệ với bác sĩ.
Theo dõi các tác dụng phụ có được cải thiện không
Đa số các tác dụng phụ thường gặp khi dùng thuốc chống trầm cảm sẽ biến mất sau một thời gian ngắn.Ví dụ, các tác dụng phụ ban đầu khi bắt đầu dùng SSRI là khô miệng, buồn nôn, đi phân lỏng, nhức đầu và mất ngủ. Các triệu chứng này sẽ biến mất khi cơ thể bạn thích nghi với thuốc chống trầm cảm. Nếu bạn gặp các tác dụng phụ khó chịu hoặc không cải thiện sau vài tuần, hãy liên hệ bác sĩ để được cân nhắc thay đổi liều lượng, thử một loại thuốc chống trầm cảm khác hoặc tăng cường thêm thuốc chống trầm cảm khác.
Thử liệu pháp tâm lý
Để sử dụng thuốc chống trầm cảm tốt nhất, trong nhiều trường hợp, việc kết hợp thuốc chống trầm cảm với liệu pháp tâm lý sẽ cho kết quả tốt hơn, nó cũng có thể giúp ngăn ngừa bệnh tái phát.
Không uống rượu và sử dụng các chất kích thích
Rượu và các chất kích thích có thể sẽ giảm triệu chứng bệnh trầm cảm một cách ngắn hạn. Tuy nhiên, về lâu dài, chúng sẽ khiến tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng và khó điều trị hơn. Hãy điều trị trầm cảm một cách khoa học và dài hạn.
Trầm cảm là một dạng rối loạn có thể chữa khỏi. Người bệnh hoàn toàn có thể quay lại cuộc sống bình thường nếu biết phối hợp và tuân theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ. Điều này cũng được xem là thuốc chống trầm cảm tốt nhất cho mọi bệnh nhân. Hello Bacsi hy vọng những thông tin này hữu ích và chúc bạn nhanh hồi phục!