Kháng sinh được coi là một phát minh quan trọng nhất của nền y học hiện đại, thế nhưng những tác hại khi lạm dụng kháng sinh quá mức như hiện nay đang khiến con người mất đi nhiều vũ khí quan trọng trong việc điều trị các bệnh lý nhiễm trùng do vi khuẩn gây ra.
Tác hại của lạm dụng kháng sinh không chỉ làm gia tăng tỉ lệ kháng kháng sinh gây khó khăn trong điều trị mà còn gây ra nhiều ảnh hưởng khác. Hãy cùng tìm hiểu về 5 hậu quả không mong muốn do tác hại của lạm dụng thuốc kháng sinh.
Trong đường ruột bình thường luôn tồn tại một quần thể các loài vi khuẩn khác nhau duy trì ở thế cân bằng, tham gia giúp ích cho quá trình tiêu hóa, đồng thời còn có tác dụng kìm hãm và làm mất tác dụng của các vi khuẩn gây bệnh ở đường ruột.
Tác hại của lạm dụng kháng sinh khi sử dụng một hoặc nhiều loại thuốc kháng sinh mạnh với liều cao và kéo dài sẽ dẫn tới các loài vi khuẩn nói trên bao gồm cả vi khuẩn có lợi [lợi khuẩn] cũng bị kháng sinh tiêu diệt. Sau đó, hệ lụy khi lạm dụng kháng sinh là phá vỡ thế cân bằng gây ra hiện tượng loạn khuẩn, do đó thúc đẩy sự phát triển của các vi khuẩn tiềm ẩn khả năng gây bệnh về đường ruột, chủ yếu là chứng tiêu chảy hoặc viêm ruột.
Trẻ nhỏ là đối tượng đặc biệt nhạy cảm trước tác hại của lạm dụng kháng sinh trên hệ vi sinh vật đường ruột.
XEM THÊM: Kháng sinh đồ - giải pháp giảm thiểu đề kháng kháng sinh
Lạm dụng thuốc kháng sinh dẫn đến tình trạng lợi khuẩn đường ruột bị tấn công
Ngoài vi khuẩn có lợi thì bên trong ruột còn có chứa hàng tỷ vi sinh vật khác nhau. Những thuốc kháng sinh mạnh có thể rất có ích trong việc điều trị các tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng, nhưng lại có thể sẽ loại bỏ và làm giảm sự nhạy cảm của rất nhiều loại những vi sinh vật đường ruột khác nhau. Một trong những hệ lụy khi lạm dụng kháng sinh điển hình nhất là trường hợp nhiễm khuẩn C.diff rất khó điều trị.
Vi khuẩn có khả năng ngăn cản lại tác dụng của thuốc kháng sinh nhờ vào quá trình chuyển gen ngang. Điều đặc biệt là vi khuẩn không cần phải sinh sản mới có thể truyền gen kháng kháng sinh cho đời sau mà chúng có thể truyền gen này cho “đồng đội” của mình thông qua việc tiết ra các gen kháng thuốc qua màng để truyền gen kháng thuốc cho vi khuẩn khác. Đây là một hệ lụy khi lạm dụng kháng sinh làm gia tăng nguy cơ vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh ngày càng nặng nề.
Sử dụng kháng sinh sai cách có thể dẫn đến vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh
Hậu quả của lạm dụng kháng sinh dễ làm cho vi khuẩn đề kháng với tác dụng của thuốc kháng sinh, do đó làm giảm tác dụng chữa bệnh của thuốc, đây là hậu quả tai hại, rộng lớn và lâu dài cho toàn xã hội. Theo đó, sự ảnh hưởng lạm dụng kháng sinh đến sự kháng thuốc kháng sinh ở vi khuẩn xảy ra chủ yếu do một trong các nguyên nhân sau đây:
- Sự hình thành những gen kháng thuốc ở nhiễm sắc thể
- Tiếp nhận một plasmid kháng thuốc từ vi khuẩn khác truyền cho
- Vi khuẩn ở một vài trạng thái sinh lý đặc biệt như vi khuẩn ở trạng thái ngủ, không hoạt động, không nhân lên không bị ảnh hưởng bởi tác động của thuốc như vi khuẩn lao.
Khi một biến chủng vi khuẩn có khả năng đề kháng thuốc kháng sinh thì biến chủng này có thể truyền tính kháng thuốc cho những vi khuẩn khác bằng nhiều cơ chế khác nhau bao gồm:
- Biến nạp: gen kháng thuốc được truyền ra môi trường, sau đó từ môi trường lại xâm nhập vào tế bào vi khuẩn nhạy cảm với thuốc kháng sinh làm cho vi khuẩn trở nên đề kháng với kháng sinh.
- Tải nạp: thông qua virus, gen kháng thuốc có thể được truyền một cách trực tiếp từ vi khuẩn này sang vi khuẩn khác của cùng một loài hoặc giữa các loài.
- Tiếp hợp: Đây là hiện tượng khi hai vi khuẩn tiếp hợp, một phần vật chất của yếu tố di truyền di chuyển từ vi khuẩn cho sang vi khuẩn nhận bằng con đường tiếp xúc trực tiếp giữa hai tế bào
Vì thế, một tác hại nữa khi lạm dụng kháng sinh là làm lây lan tính kháng thuốc từ vi khuẩn này sang vi khuẩn khác, gây ra hiện tượng vi khuẩn đa kháng kháng sinh.
XEM THÊM: Làm thế nào để hạn chế đề kháng kháng sinh?
Thuốc kháng sinh cần được sử dụng theo chỉ định của bác sĩ
Nếu tình trạng kháng kháng sinh ngày một phổ biến thì tác hại của lạm dụng khác đồng nghĩa với việc các loại kháng sinh cổ điển, phổ biến sẽ không sử dụng để kịp thời chữa bệnh được nữa và phải cần phải sử dụng loại kháng sinh khác, đắt tiền hơn để điều trị nhiễm trùng và các bệnh khác do vi khuẩn gây ra.
Ngay cả khi thuốc kháng sinh vẫn còn có hiệu quả điều trị thì những bệnh nhân mang vi khuẩn kháng kháng sinh sẽ phải điều trị trong thời gian lâu hơn, cần có sự chăm sóc, giường bệnh đặc biệt, phòng bệnh cách ly... Bên cạnh đó, việc phải nằm viện lâu dài hơn, hồi phục lâu hơn sẽ dẫn tới nguy cơ quá tải bệnh viện, khả năng mắc phải các bệnh như viêm phổi cộng đồng hoặc viêm phổi bệnh viện cũng cao hơn.
Do đó, hệ lụy khi lạm dụng kháng sinh tác động gián tiếp tới cả sức khỏe và kinh tế, đây là một gánh nặng đáng lo ngại đối với mỗi người bệnh, gia đình và hệ thống y tế chăm sóc sức khỏe.
Hiện nay, việc làm dụng thuốc kháng sinh, sử dụng thuốc kháng sinh bừa bãi đã làm tăng nguy cơ tác dụng phụ và trở thành tình trạng kháng kháng sinh. Vì thế, bệnh nhân nên lựa chọn các cơ sở y tế uy tín, có chuyên môn tốt để điều trị và hướng dẫn sử dụng thuốc kháng sinh hiệu quả nhất.
Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là địa chỉ thăm khám, điều trị và phòng ngừa các bệnh lý. Khi thực hiện quy trình thăm khám tại Vinmec, Quý khách hàng sẽ được đón tiếp và sử dụng cơ sở vật chất, hệ thống máy móc hiện đại đi kèm với các dịch vụ y tế hoàn hảo dưới sự chỉ dẫn, tư vấn của các bác sĩ giỏi, được đào tạo bài bản ở cả trong và ngoài nước.
Trong trường hợp cần sử dụng thuốc kháng sinh điều trị các bệnh lý, các bác sĩ tại Vinmec sẽ đưa ra phác đồ điều trị, đồng thời tư vấn, hướng dẫn người bệnh sử dụng thuốc hiệu quả, tránh trình trạng lạm dụng, sử dụng kháng sinh bừa bãi gây ra những tác dụng phụ không mong muốn như kháng kháng sinh.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch trực tuyến TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn!
Nguồn tham khảo: healthline.com
XEM THÊM:
Nhưng uống nhiều loại thuốc cùng một lúc có thể làm tăng nguy cơ tác dụng phụ và tương tác thuốc nguy hiểm.
Mục đích khi phải kết hợp nhiều thuốc cùng lúc
Trong điều trị, việc sử dụng đồng thời nhiều thuốc trên một bệnh nhân là có thể xảy ra. Mục đích sử dụng cùng lúc nhiều loại thuốc rất khác nhau: Do bệnh nhân tự ý mua thêm thuốc ngoài đơn bác sĩ; do bệnh nhân mắc cùng một lúc nhiều bệnh; bác sĩ muốn lợi dụng tác dụng hiệp đồng của các loại thuốc để tăng hiệu quả trong điều trị bệnh; phối hợp thêm thuốc để giảm một tác dụng không mong muốn do thuốc chính gây ra; người bệnh chủ ý muốn dùng thêm thuốc nhằm hỗ trợ sức khỏe như các loại vitamin tổng hợp hoặc thuốc bổ khác...
Điều đáng lưu ý trong trường hợp này là liệu có thể gặp phải những tác dụng bất lợi nào khi phối hợp nhiều thuốc hay không? Việc nắm vững kiến thức về tương tác thuốc sẽ giúp cho việc điều trị của chúng ta đạt kết quả tốt hơn với độ an toàn cao hơn.
Dùng càng nhiều thuốc một lúc càng gây tương tác bất lợi cho người dùng.
Dễ xảy ra tương tác bất lợi
Tương tác thuốc là hiện tượng xảy ra khi dùng đồng thời 2 hoặc nhiều thuốc. Hậu quả của tương tác thuốc có thể là tăng tác dụng [hiệp đồng], giảm tác dụng [đối kháng] hoặc tạo ra một tác dụng khác.
Tương tác thuốc có thể thay đổi cách thức hoạt động của thuốc trong cơ thể. Các tương tác có thể là tương tác dược động học [thay đổi hấp thu, phân bố hoặc đào thải của thuốc này hay thuốc khác] hoặc tương tác dược lực học [thí dụ tương tác giữa duy trì và đối kháng ở các thụ thể thuốc]. Các tương tác có hại quan trọng nhất thường xảy ra ở những thuốc có độc tính cao hoặc có chỉ số điều trị thấp, vì nồng độ thuốc chỉ thay đổi tương đối nhỏ có thể đã dẫn đến những hậu quả có hại rõ rệt. Ngoài ra, các tương tác thuốc có thể ảnh hướng lớn về mặt lâm sàng trên người bệnh nặng hoặc có thể dẫn đến tử vong nếu điều trị không đủ liều.
Ước tính tần suất tương tác thuốc trong lâm sàng khoảng 3 - 5% ở số người bệnh dùng từ hai loại thuốc trở lên và tới 20% ở người bệnh đang dùng 10 - 20 loại thuốc. Nguy cơ tương tác thuốc tăng cùng với số lượng thuốc theo đơn và thuốc mua không cần đơn mà bạn sử dụng chung.
Các loại thuốc khác nhau ảnh hưởng đến nhau thế nào?
Gần như tất cả các loại thuốc được phân hủy bởi các enzym cụ thể trong gan và sau đó được bài tiết dưới dạng các phân tử nhỏ hơn qua thận. Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến cách các loại thuốc khác bị phá vỡ trong gan hoặc được thận lọc qua nước tiểu.
Nếu thuốc A ức chế enzym chịu trách nhiệm phá vỡ thuốc B, kết quả có thể là một lượng thuốc B quá mức trong máu. Điều này có thể làm tăng nguy cơ tác dụng phụ nghiêm trọng. Nếu bác sĩ nghĩ rằng cả hai loại thuốc này đều cần thiết cùng một lúc, họ sẽ đảm bảo giảm liều thuốc B, để tránh mọi tác dụng phụ.
Mặt khác, nếu thuốc A làm tăng hoạt động của enzym chịu trách nhiệm phá vỡ thuốc B, sự phân hủy sẽ xảy ra nhanh hơn nhiều và tác dụng của thuốc B sẽ bị giảm hoặc mất. Trong trường hợp đó, bác sĩ sẽ tăng liều thuốc B.
Thuốc cũng có thể ảnh hưởng lẫn nhau theo những cách khác. Ví dụ, chúng có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ từ ruột hoặc bài tiết qua thận. Trong cả hai trường hợp, điều này có thể dẫn đến các hiệu ứng tương tự như các mô tả ở trên - quá nhiều hoặc quá ít thuốc trong máu, có thể dẫn đến các tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc ít hoặc không có tác dụng.
Nếu các loại thuốc có thể có tác dụng phụ tương tự được dùng cùng nhau cũng có thể có khả năng các tác dụng phụ sẽ là phụ gia. Ví dụ, nếu một loại thuốc kháng histamin có thể khiến bạn buồn ngủ được uống bởi một người cũng đang dùng thuốc giảm đau mạnh có thể gây buồn ngủ, ví dụ như morphine, thì bất kỳ cơn buồn ngủ nào cũng có thể tăng lên.
Các vấn đề do dùng quá nhiều thuốc
Dùng quá nhiều loại thuốc có thể dẫn đến một số vấn đề, bao gồm: tăng nguy cơ tác dụng phụ, tương tác thuốc, tiểu không tự chủ, nguy cơ té ngã, giảm khả năng tập trung, dinh dưỡng kém, sự cố khi thực hiện các hoạt động thường ngày và chi phí chăm sóc sức khỏe cao hơn...
Nguy cơ tương tác thuốc tăng cùng với số lượng thuốc theo đơn và thuốc mua không cần đơn mà bạn sử dụng chung. Hơn nữa, loại thuốc bạn dùng, tuổi tác, chế độ ăn uống, bệnh tật và sức khỏe tổng thể có thể ảnh hưởng đến quá trình sử dụng thuốc của bạn. Người cao tuổi có nguy cơ tương tác thuốc cao hơn người trẻ tuổi do tỷ lệ người già uống thuốc theo toa hoặc các sản phẩm không cần kê toa khá lớn.
Sự tương tác thuốc nói chung rất phức tạp, nhưng trong điều trị vẫn phải cần đến phối hợp thuốc. Do đó, thầy thuốc sẽ cân nhắc liều dùng sao cho phối hợp thuốc là có lợi hay giảm thiểu tối đa tác dụng phụ. Ðặc biệt, mọi người không được tự ý dùng thuốc, không dùng thuốc theo mách bảo hoặc dùng đơn thuốc của người khác.