Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất, ngày 24-11-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Lấy văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Có nghĩa là, dân tộc Việt Nam muốn giải phóng, xây dựng và phát triển đất nước, nhất định phải phát triển văn hóa. Theo Người, văn hóa là toàn bộ giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo, phát minh ra, theo đó lẽ tất nhiên, văn hóa xuất phát từ con người và phải đem văn hóa để giải phóng con người, trước hết là giải phóng con người thoát khỏi áp bức, bóc lột, bất công và được phát triển toàn diện. Cho nên, nội dung cốt lõi trong tư tưởng của Người: Văn hóa là động lực, mục tiêu của sự nghiệp cách mạng Việt Nam, muốn có chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa, phải giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, văn hóa là một mặt trận, mỗi văn nghệ sĩ là một chiến sĩ trên mặt trận ấy, văn hóa phục vụ quần chúng nhân dân, xây dựng nền văn hóa Việt Nam “dân tộc - khoa học - đại chúng”…
Có thể khẳng định rằng, tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa là sợi chỉ đỏ xuyên suốt quá trình xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam. Do đó, quá trình cách mạng Việt Nam, đặc biệt là qua 35 đổi mới toàn diện, trong đó có đổi mới trên lĩnh vực văn hóa đã đạt nhiều kết quả quan trọng: “Nhận thức về văn hóa, xã hội, con người ngày càng toàn diện sâu sắc hơn. Các loại hình, sản phẩm văn hóa phát triển ngày càng đa dạng, đáp ứng nhu cầu mới, nhiều mặt của đời sống xã hội. Nhiều giá trị văn hóa truyền thống và di sản văn hóa được kế thừa, bảo tồn và phát huy. Văn hóa trong chính trị và trong kinh tế bước đầu được coi trọng và phát huy hiệu quả tích cực. Phát triển toàn diện con người Việt Nam đang từng bước trở thành trung tâm của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội”[2]. Kết quả đó là sự hiện thực hóa quan điểm văn hóa là nền tảng tinh thần, là mục tiêu, động lực của sự phát triển đất nước từ khi Đảng ta lãnh đạo cách mạng đến nay.
Tuy nhiên, quá trình xây dựng và phát triển trên lĩnh vực văn hóa chưa có nhiều đột phá, hiệu quả chưa cao: “Văn hóa chưa được quan tâm tương xứng với kinh tế và chính trị, chưa thật sự trở thành nguồn lực, động lực nội dung của sự phát triển bền vững đất nước. Vai trò của văn hóa trong xây dựng con người chưa được xác định đúng tầm, còn có chiều hướng coi trọng chức năng giải trí đơn thuần… Môi trường văn hóa, xã hội tiếp tục bị ô nhiễm bởi các tệ nạn xã hội, tham nhũng, tiêu cực. Chênh lệch về hưởng thụ văn hóa giữa các vùng, miền còn lớn; đời sống văn hóa ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa còn khó khăn…”[3]. Đây là những hạn chế, bất cập đòi hỏi Đảng ta phải có những chủ trương, giải pháp căn cơ để phát triển văn hóa tương xứng với kinh tế, chính trị trong quá trình phát triển đất nước.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, phát triển kinh tế tri thức, cách mạng Công nghiệp lần thứ tư, Việt Nam hội nhập quốc tế sâu rộng và diễn biến phức tạp của tình hình thế giới và khu vực như hiện nay, cần tập trung vào những giải pháp phát triển văn hóa thực sự là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và là động lực đột phá cho phát triển kinh tế xã hội:
Một là, tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng về vị trí, vai trò của văn hóa đối với đời sống xã hội, cũng như chính trị, kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh. Giải pháp này nhằm làm cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân thấm nhuần quan điểm “văn hóa là động lực, mục tiêu của sự phát triển đất nước, là nền tảng tinh thần của xã hội”, từ đó mỗi người dân Việt Nam đều xác định trách nhiệm, nhu cầu tự bồi bổ về văn hóa cho mình, tự hoàn thiện những chuẩn mực con người Việt Nam.
Quá trình tuyên truyền, giáo dục phải làm cho chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng chiếm vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần của toàn xã hội. Trong giai đoạn hiện nay, cần tuyên tuyền sâu rộng, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh về ý chí tự lực, tự cường, ý chí, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh hạnh phúc, phấn đấu đến năm 2045, nước ta trở thành nước phát triển, có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa…là động lực bên trong thúc đẩy sự phát triển đất nước.
Hai là, nghiên cứu, xác định và triển khai xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ mới
Đây là giải pháp rất quan trọng nhằm làm cho văn hóa thấm sâu và phát triển tương xứng với chính trị và kinh tế. Bởi vì, phát triển kinh tế, xây dựng chủ nghĩa xã hội đều do nhân dân tiến hành xây dựng và thực hiện. Hơn nữa, khi hoàn cảnh lịch sử thay đổi, sự nghiệp của cách mạng có sự phát triển, thì tất yếu hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị con người cũng phải thay đổi cho phù hợp với sự phát triển của đất nước và thời đại. Vì vậy, xây dựng hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa và chuẩn mực con người Việt Nam thời kỳ mới cần tập trung xây dựng toàn diện cả “đức - trí - thể, mỹ”, những giá trị văn hóa phù hợp với sự phát triển của thời đại, kết hợp hài hòa giữa giá trị truyền thống và hiện đại. Trong đó, phải bảo vệ và phát huy các giá trị tốt đẹp, bền vững trong truyền thống văn hóa và giữ gìn bản sắc văn hóa con người Việt Nam, như: đoàn kết, yêu nước, cần cù, thông minh trong, anh dũng, bất khuất, kiên cường, thương yêu, đùm bọc, giúp đỡ, nhân ái, nhân nghĩa, vị tha, bao dung, độ lượng… Đồng thời, khắc phục những hạn chế của con người Việt Nam như: tư tưởng tiểu nông, ích kỷ, hẹp hòi, đố kỵ…
Ba là, thực hiện có hiệu quả việc ngăn chặn sự xuống cấp về đạo đức, lối sống, đẩy lùi tiêu cực xã hội và các tệ nạn xã hội
Giải pháp này thực chất là kết hợp giữa “xây” và “chống” trong phát triển văn hóa, trong đó xây là cơ bản, lâu dài, chống là cần thiết, cấp bách. Trên thực tế, sự xuống cấp về đạo đức, lối sống, biểu hiện tiêu cực, tệ nạn xã hội ở một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân đã đến mức báo động. Nó không chỉ “gặm nhấm” làm suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của từng con người, mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến văn hóa tinh thần của xã hội. Do đó, cần tăng cường giáo dục lòng yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, truyền thống lịch sử dân tộc; đặc biệt là ý thức trách nhiệm xã hội cho cán bộ, đảng viên, các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh, thiếu niên. Bên cạnh đó, cần có những biện pháp kiên quyết đấu tranh, khắc phục những hành vi xuống cấp về đạo đức, lối sống, đẩy lùi tham nhũng, tiêu cực và tệ nạn xã hội. Trong đó, tiếp tục đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đạt hiệu quả thiết thực trên thực tế của mỗi cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân là biện pháp thường xuyên, liên tục.
Bốn là, gắn kết chặt chẽ, hài hoà giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hoá và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Xây dựng, phát huy yếu tố văn hoá để thực sự là đột phá phát triển kinh tế - xã hội, hội nhập quốc tế. Đây là giải pháp tổng thể nhằm khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, đồng thời thể hiện rõ mục đích phát triển văn hóa là nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Do đó, trong mỗi kế hoạch, chính sách phát triển kinh tế đều quan tâm đúng mức và tương xứng với phát triển văn hóa xã hội và thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh để phát triển kinh tế, cải thiện điều kiện và bảo đảm sự công bằng trong thụ hưởng các giá trị văn hóa của nhân dân; khắc phục sự chênh lệch về trình độ phát triển và đời sống văn hóa giữa các vùng, miền, các giai tầng xã hội, các dân tộc thiểu số; xây dựng văn hóa doanh nghiệp, doanh nhân và văn hóa kinh doanh.
Như vậy, phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần cho sự phát triển của đất nước là quan điểm cơ bản trong Đại hội lần thứ XIII của Đảng, đòi hỏi toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta luôn quán triệt, triển khai thực hiện có hiệu quả trên thực tế. Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam, trong đó có Học viện Lục quân, tiếp tục nghiên cứu, quán triệt và triển khai thực hiện quan điểm của Đảng, tiếp tục xây dựng các đơn vị trong Quân đội có môi trường văn hóa quân sự lành mạnh, thực sự là những điểm sáng về văn hóa, trực tiếp là hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao, phát huy truyền thống “Bộ đội Cụ Hồ” là những hành động có ý nghĩa hiện thực hóa quan điểm của Đảng ta “Văn hóa là nền tảng tinh thần của sự phát triển đất nước” trong thời kỳ mới./.
N.S.H
Tài liệu tham khảo:
- [1], [2], [3]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Tập I, Nxb CTQG, Hà Nội, 2021, tr.47, 64-65, 84.
Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng phát biểu tại hội nghị. [Ảnh: Đăng Khoa]
Đó là những quan điểm, nội dung nổi bật tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc do Bộ Chính trị, Ban Bí thư tổ chức ngày 24/11 theo hình thức trực tuyến từ điểm cầu tại phòng họp Diên Hồng, tòa nhà Quốc hội, Hà Nội đến các địa phương trong cả nước để triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng. Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng chủ trì và phát biểu ý kiến chỉ đạo.
Phát biểu tại hội nghị, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhấn mạnh: Từ ngày thành lập đến nay, Đảng ta luôn luôn coi trọng vai trò của văn hóa và hết sức quan tâm đến công tác xây dựng văn hóa trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Nhận thức của Đảng về văn hóa ngày càng toàn diện, đầy đủ và sâu sắc hơn. Đảng ta xác định: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hoà với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, thể hiện tính ưu việt của chế độ ta.
Để tiếp tục xây dựng, giữ gìn, chấn hưng và phát triển nền văn hóa của dân tộc, Tổng Bí thư đề nghị cần tập trung thực hiện thật tốt một số nhiệm vụ trọng tâm sau đây:
Một là, khơi dậy mạnh mẽ hơn nữa tinh thần yêu nước, ý chí tự cường, tinh thần đoàn kết, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc của toàn dân tộc; phát huy cao độ những giá trị văn hóa, sức mạnh và tinh thần cống hiến của mọi người Việt Nam, tạo nguồn lực nội sinh và động lực đột phá để thực hiện thành công mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2025, 2030, tầm nhìn 2045 mà Đại hội XIII của Đảng đã đề ra.
Hai là, xây dựng con người Việt Nam thời kỳ đổi mới, phát triển, hội nhập với những giá trị chuẩn mực phù hợp, gắn với giữ gìn, phát huy giá trị gia đình Việt Nam, hệ giá trị văn hóa, giá trị của quốc gia - dân tộc; kết hợp nhuần nhuyễn những giá trị truyền thống với giá trị thời đại,...
Ba là, phát triển toàn diện và đồng bộ các lĩnh vực văn hóa, môi trường văn hóa, đời sống văn hóa: Bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời nâng cao chất lượng, hiệu quả sáng tạo các giá trị văn hóa mới. Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, văn minh gắn liền với đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu, cái ác, phi văn hóa, phản văn hóa; bảo vệ những giá trị chân - thiện - mỹ,..
Bốn là, phát huy vai trò chủ thể sáng tạo, chủ thể thụ hưởng văn hóa là nhân dân; tôn trọng và bảo vệ sự biểu đạt đa dạng của văn hóa, của người dân, các dân tộc, các vùng, miền; phát triển các phong trào văn hóa sâu rộng, thực chất; cải thiện điều kiện, nâng cao mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân, bảo đảm sự công bằng,...
Năm là, chú trọng xây dựng Đảng và hệ thống chính trị về văn hóa, về đạo đức; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, để Đảng ta và hệ thống chính trị của nước ta thật sự là đạo đức, là văn minh, tiêu biểu cho lương tri và phẩm giá con người Việt Nam; phát huy vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ cấp chiến lược, người đứng đầu theo tư tưởng, đạo đức, phong cách văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh,...
Sáu là, xây dựng môi trường văn hóa số phù hợp với nền kinh tế số, xã hội số và công dân số, làm cho văn hóa thích nghi, điều tiết sự phát triển bền vững đất nước trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Khẩn trương phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, xây dựng thị trường văn hóa lành mạnh...