Theo Đông y, cá tràu [còn có tên là cá lóc, cá chuối, cá quả, cá hoa, cá sộp…] có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng bổ khí huyết, gân xương, trừ đàm...
Cá tràu [còn có tên là cá lóc, cá chuối, cá quả, cá hoa, cá sộp…] có tên khoa học: Ophiocephalus striatus. Đây là giống cá nước ngọt, sinh sống tự nhiên ngoài sông suối, đồng ruộng, ao hồ, kênh rạch.
Mỗi vùng đều gọi loài cá này với tên khác nhau: Nhiều tỉnh phía Bắc gọi là cá quả, cá sộp; các tỉnh trong Nam gọi là cá lóc, miền Trung xứ Quảng gọi là cá tràu. Một vài trường hợp người ta còn gọi nó là cá lóc đen để phân biệt với cá lóc bông.
Theo Đông y, cá tràu có vị ngọt, tính bình, không độc, có tác dụng bổ khí huyết, gân xương, trừ đàm [dùng tốt cho những trường hợp bị các bệnh phổi], chữa phụ nữ ít sữa, bồi bổ cho người mới khỏi bệnh vì dễ hấp thu. Theo ẩm thực dưỡng sinh, cá tràu cho tác dụng cao nhất vào mùa hạ để trừ thấp nhiệt do mùa này sinh ra.
Sau đây là một số món ăn bỗ dưỡng và chữa bệnh của cá tràu:
- Bổ não an thần, ích khí bổ huyết: Đầu cá tràu [300 g], xuyên khung [12 g], hà thủ ô chế [15 g], hoàng kỳ [30 g], táo đỏ [4 quả], gừng tươi vài lát. Đầu cá bỏ mang, táo bỏ hạt, nước vừa đủ. Tất cả cho vào nồi nấu với lửa to. Khi sôi nấu 2 tiếng với lửa nhỏ, thêm gia vị. Thường dùng cho trường hợp cao tuổi lú lẫn, kém trí nhớ, phản ứng chậm, mắt tai kém, sức yếu, mệt mỏi, kém ăn.
- Chữa thận hư nhiễm mỡ: Cá tràu 1 con [250 g] bỏ ruột, nấu với 200 g đậu đỏ cho nhừ. Ăn hết một lần
- Chữa trĩ: Cá tràu [200 g] trát đất xung quanh rồi lùi vào đống lửa. Khi thấy đất khô cứng, nứt nẻ là cá đã chín. Bóc bỏ lớp đất, bỏ ruột để ăn với lá dấp cá và các loại rau thơm khác như ngò tàu, rau quế, húng chanh.
- Bổ nguyên khí, thông tiểu: Cá tràu 1 con [400 g], đông quỳ tử [24 g], hồng sâm [9 g], hoài sơn [30 g], sinh hoàng kỳ [30 g], lấy vải mỏng bọc đông quỳ tử, hồng sâm thái phiến. Cho nước vừa đủ. Nấu lửa nhỏ trong 2 giờ là ăn được.
-Thanh nhiệt, điều hòa dạ dày, tiêu thũng: Cá tràu 1 con [250 g], đậu đỏ [50 g], vỏ bí đao [30 g]. Cho vỏ bí đao vào bụng cá rồi nấu với đậu đỏ đã nấu chín, sau 30 phút là dùng được. Ngày dùng 2 lần, ăn cả cái lẫn nước.
- Làm mát máu, tiêu thũng: Cá tràu 1 con [250 g], đậu đỏ [500 g], bí đao [200 g], đường phèn [30 g]. Nước vừa đủ, lúc đầu nấu bằng lửa to cho sôi, sau đó bớt lửa, hầm nhừ cho đến khi đậu nở. Chia làm 2 lần ăn trong ngày. Ăn cả cái lẫn nước.
- Chữa an thần, ích trí, tiêu thũng: Cá tràu [500 g], thịt lợn nạc [120 g], long nhãn [6 g], táo đỏ [6 quả], rượu [2 muổng canh]; muối, hành, gừng. Rán cá; thịt lợn thái mỏng, táo bỏ hột. Cho nước vừa đủ. Nấu nhừ ăn nóng.
- Chữa tiểu rắt, nóng đầu ngọc hành, nước tiểu ít và vàng: Cá tràu 1 con [ 500 g], giá đậu xanh [150 g], cà chua [100 g], me [70 g], gia vị vừa đủ. Thịt cá lóc thái mỏng ướp gia vị; phần đầu và xương luộc lấy nước bỏ bã, nấu chung với các thứ trên. Trái me hoặc lá me giã nhuyễn lấy nước cho vào canh. Nấu chín, thêm gia vị ăn với cơm. Ngày ăn 2 lần trong 1-2 tuần.
- An thần, sinh tân nhuận phế, kiện tỳ, dưỡng trí: Cá tràu 1 con [500 g], táo đỏ [10 quả], táo tây vỏ đỏ [2 quả], gừng tươi [2 lát], gia vị, dầu thực vật. Cá tràu rán với gừng cho thơm. Táo tây gọt bỏ vỏ, hạt; thái miếng nhỏ. Táo đỏ bỏ hạt. Nấu nước sôi rồi cho tất cả vào, tiếp đến là táo. Nước phải ngập các thứ trên. Đậy kín, nấu 2 tiếng. Cho gia vị, ăn nóng.
- Bổ não, tăng trí nhớ, chữa các bệnh đau đầu, hay quên: Cá tràu [500 g] rửa sạch để ráo, khứa xéo trên thân cá rồi ướp gừng, xì dầu, tương hột, tiêu bột. Hấp cách thủy 2 tiếng ăn với cơm.
- Dưỡng huyết, chữa tiểu ra máu do tỳ hư: Cá tràu [250 g] thái mỏng, lá tỏi cắt đoạn hầm nhừ, nêm gia vị, chia 2 lần ăn trong ngày.
Có lần tui hỏi mọi người [qua Facebook] một chuyện như vầy:
Từ nhỏ xíu, chắc ai cũng biết con cá lóc. Tui hồi nhỏ chỉ biết... ăn các món cá lóc do má làm thôi, nhưng cũng biết được con cá lóc nó ra làm sao.Tới hồi sau 75 đi làm rẫy làm ruộng, cắm câu, câu được cá lóc. Nhưng bà ngoại [dân gốc miền Tây chính hiệu] ngó rồi nói: Con này là cá quả, hổng phải cá lóc. Rồi bà giải thích gì gì đó để phân biệt mà tui hổng hiểu và cũng... hổng nhớ luôn, chỉ mang máng là con cá quả nó nhỏ hơn con cá lóc.
Sau này, đọc linh tinh, tui thấy người ta nói cá lóc còn gọi là cá quả, cá trầu,cá bông, cá chuối hoa... Dĩ nhiên là với trình độ của mình, tui hổng biết mấy cái tên kể trên có đúng là chỉ một loại cá hay không. Vậy nên tui đăng status này để hỏi, ai biết giải thích và phân biệt dùm tui.
Nói thêm là dạo sau này tui đi miền Tây thường khoái ăn cá lóc: cá lóc nướng trui, cá lóc chiên xù... như mấy hình này. Ngon hết xẩy! Mà toàn nghe kêu là cá lóc không à, hổng có kêu tên gì khác hết á!
Không ngờ đây trở thành một đề tài phong phú về chuyện con cá lóc, góp ý của mọi người rất phong phú hấp dẫn. Để lâu trên Facebook sợ nó trôi đi mất tiêu nên tui mạn phép biên tập những ý đó tại đây để lưu trữ và mọi người có dịp đọc lại [và có thể góp ý thêm qua phần nhận xét phía dưới].
Phân biệt cá lóc, cá quả và những tên gọi khác của con cá lóc:
Con cá lóc bán ở chợ
Tuyết Lê: Theo tui, cá quả là cách gọi của người miền Bắc, cá lóc con nhỏ xíu như đầu đũa gọi là cá trào, không hiểu sao hồi đó người ta vớt cá trào lên bán mà không để cho nó lớn , vì nó nhỏ xíu vậy nên khỏi làm cá, để nguyên vậy kho tiêu với chút tóp mỡ
Phạm Hoài Nhân Tui cũng thấy nhiều người nói cá quả là cách gọi của người Bắc, nhưng tui ngạc nhiên là bà ngoại tui - sinh ra và lớn lên ở Tiền Giang, và bà con họ hàng không có quan hệ gì với người Bắc ráo trọi - lại gọi là cá quả. Và đặc biệt là bà phân biệt cá quả và cá lóc là 2 loại khác nhau nữa chứ. Tiếc là bà ngoại mất lâu rồi nên không hỏi được!
Viet Hung Mai: "Cá Quả" là cá Bông đó A. Phạm Hoài Nhân... Lớn con hơn cá lóc .... cái tên đó nghe lần đầu từ miệng đám Bắc Kỳ sống trên ghe ở trước nhà thờ Cái Bè ... từ năm 1960 xa lắc ....
Có khi còn nghe họ kêu là "cá/con lóc bông" nữa ... Quan sát kỹ thì ngoài việc "lớn hơn" ... thân con cá Bông còn có khoang/vòng giống như hình kỷ hà ... khác hẳn cá Lóc .... Có thể bà ngoại A. Phạm Hoài Nhân đã qua giao dịch mà biết tên đó rồi ... Chứ miền Nam không ai kêu cá Lóc là cá Quả hết...
Phạm Hoài Nhân: Bà ngoại tui không kêu cá lóc là cá quả anh Viet Hung Mai ạ, mà bà phân biệt 2 loại khác nhau. Hồi đó câu được cá, tụi tui kêu là cá lóc, bà nói không phải, đó là cá quả và giải thích cho con cháu [có tui] biết sự khác nhau để nhận dạng, nhưng mà... tui đâu có để ý nghe và nhớ!
Viet Hung Mai:Như vậy là bà ngoại đã phân biệt đúng đó anh ... Người Nam không hề xài tên "Quả" với cá Lóc .... Ngay thịt cá Bông cũng khác ... không "ngọt" bằng cá Lóc ....
Tuyết Lê: Cá bông cứng mình hơn cá lóc và giá bán rẻ hơn cá lóc .
Hoang Lan Chị Tuyết Lê ơi, em thấy người ta kiu con cá lóc con nhỏ xíu kho tiêu là cá rồng rồng mờ ,chắc chỗ em ở kiu khác hén .
Tuyết Lê Đúng đó HL, TL nhớ lộn
Còn đây là một hình ảnh gọi là cá tràu tiến vua ở Ninh Bình.Nguồn: báo Dân trí
Trung Hưng Cá ròng ròng là lúc còn theo bầy đi với cá lóc mẹ, đến khi "rã bầy" sống riêng thì gọi là cá trào, lớn lên thì gọi là cá lóc [lớn như thế nào gọi là cá lóc thì tùy người]. Ở Cù lao Phố xưa nay gọi như thế
Duy Duc Ha: Cá Lóc ở miền Nam. Cá Tràu ở miền Trung. Cá Quả ở miền Bắc. Cá Lóc miền Nam có 4 tên gọi theo từng thời kỳ: sơ sinh kêu Ròng ròng. Nhi đồng kêu Tràu Cửng. Thiếu niên kêu cá Tràu. Trưởng thành kêu Cá Lóc.
Khiêm Phan Nguyễn Bắc còn gọi là cá chuối bác ạ.
Dang Huu Tri Dạ em Bắc 54, sinh 1962 trong Nam ở sát chợ chồm hổm đối diện trường Ngô Quyền thường xuyên phục vụ nước cho mấy bác bán cá: cá lóc đen, cá lóc bông. Má em cũng gọi cá lóc, ít nghe gọi cá quả/ mãi khi có người quen miền Bắc vào gọi cá quả nấu canh chua/còn gọi là cá chuối. Em ngẩn tò te và má em mới nói: cá lóc là cá quả , và miền Bắc thường là cá lóc bông hiếm có cá lóc đen. Còn hỏi tại sao gọi là cá quả hay cá chuối con của nông dân Bắc kỳ chịu!
Những câu chuyện về con cá lóc ở quê
Quan Tang Cái nầy tui nói theo trí nhớ ba chớp ba sáng của tui mà thôi, chứ chưa hỏi ông bạn gú gồ.
Tui đã có từng.... nghe, trong sách giáo khoa tập đọc cấp 1 , sau giải phóng, cái tên CÁ QUẢ, và có kèm theo hình. Và nếu vậy thì tên CÁ QUẢ theo địa phương khu vực phía BẮC. Nhìn hình thấy cũng giống cá lóc trong miền nam, nhưng cái ĐẦU cá ốm thon và dài hơn.
Cá lóc bông. Ảnh: Wikipedia
Cá lóc đồng. Ảnh: báo Dân trí
Cá lóc theo tui biết, có 2 loại, CÁ LÓC ĐỒNG [lưng màu xám đen tới đen, màu nhạt dần xuống bụng], đầu và mình thon, hơi...hiền. Xớ thịt mịn, dai hơn, ngọt hơn. CÁ LÓC BÔNG thân xọc rằn từ từ đầu tới đuôi, mập hơn, đầu hơi to một chút, xớ thịt to hơn, thứ nầy...dữ lắm.Ngày xưa, cá lóc nhiều, nên nhà tui thường ăn cá lóc đồng mà thôi, còn cá bông chỉ để làm cá chà bông. Dĩ nhiên cá đồng bán mắc hơn cá bông.Cá lóc khi đẻ con, cá con màu đo đỏ, theo bầy, gọi là bầy RÒNG RÒNG. Hể ở đâu thấy bầy ròng ròng, chắc chắn có cá mẹ. Nhưng cá mẹ lúc nầy thân ốm nhom, đầu chờ dờ, ít ai chịu mua.Còn sao gọi là...CÁ LÓC, ai dân ruộng thấy mới biết. Tại vì con cá nó ....lóc, di chuyển từ đìa đi nơi khác khi trời mưa xuống, [ con cá RÔ cũng có thói quen nầy ]. Nên muốn nuôi cá lóc, hầm cá vách phải dựng đứng, và rào lưới cao xong quanh, vì cá lóc cũng là....vận động viên nhảy cao có tiếng.
Xưa cá lóc miệt biên giới ĐỒNG KY, LONG BÌNH, QUẬN AN PHÚ, CHÂU ĐỐC, có mùa hay bị MỰC. mực là con sên móc, trong thịt cá, thường quanh vùng bụng, màu đen cỡ hạt đậu xanh. Nên khi mua cá , phải yêu cầu người bán LẠN DA vùng bụng để kiểm tra.
Tống Phong Con cá lóc ở Long Khánh nhỏ hơn cá lóc bông miền tây... Gần chót đuôi nó có điểm tròn bằng đầu đủa ,màu đỏ. ..mùa nắng, nước suối cạn chúng nằm một ổ trong hang...đi tát cá bắt được nhiều... Thịt cá dẻ,nhiều xương... Đó là những trải nghiệm ở Suối Cát, Long Khánh.
Và chuyện con cá lóc ở Mỹ
Cherry Phạm: còn cái tên khác nữa là cá đầu rắn [snakehead] gì gì đó
Snakehead fish. Ảnh: Wikipedia
Viet Hung Mai Đó là tên dịch từ tiếng Anh qua ... chứ người Việt đâu ai kêu như vậy .... Nói chính xác là Việt-Anh: Cá Lóc = snakehead fish ... Sau đó giới "học thuật" mới dịch Anh-Việt Snakehead fish = Cá Đầu Rắn.... Chung quy cũng vì cái đầu của con cá Lóc giống đầu rắn .... Chứ tiếng Anh không có chữ "cá Lóc" ...
Lê Dũng: nhân tiện tui xin kể luôn chuyện cá lóc trên xứ Mẽo mà họ gọi là Snakehead đó...
Trước kia xứ này không có giống cá đó, một gia đình gốc Hoa đã nhập lén cá sống qua để nấu món súp cá truyền thống cho người già đang hấp hối...
Cá đến nơi vẫn còn sống nhưng người ốm thì đã chết trước rồi! Với cái tri thức và niềm tin kiểu của họ, mấy người đó mang cá lóc ra sông"phóng sinh"!
Thế là nước Mỹ mang họa với con cá lóc, nó ăn tạp, tàn sát các loại thủy sản khác và sống được dưới mọi điều kiện khắc nghiệt nên ngày càng phát triển theo sự liên thông nguồn nước. Haizzzz
Có dịp tui sẽ dẩn nguồn chính thống từ cơ quan khoa học và thủy sản xứ này hầu chuyện thêm với các bạn. Mọi thứ cá khác đều có quy định hạn chế và kích cỡ khai thác, trừ snakehead là vô tư. Thậm chí còn biết ơn người đã bắt nó!
Quan Tang: Tui đang ở tiểu bang VIRGINIA, là nơi từng nổi đình đám về con cá lóc. Nhiều chuyện nói lắm, nhưng mà qua quá trình nhiều năm .... ăn cá lóc Mỹ, nghe cảnh sát Mỹ nói, thì cá lóc cũng nhập lậu từ.... CHÂU PHI. Thật ly kỳ, và tui cũng từng... xực loại nầy trên chục con !
Phạm Hoài Nhân: Vậy con cá lóc châu Phi nó có... đen hơn con cá lóc châu Á hông vậy Quan Tang?
Lê Dũng: đen như nhau nhưng râu nó quăn hơn!
Quan Tang: thật sự MÔI nó... dầy hơn, mình thon dài, đầu dài hơn, đặc biệt BÔNG TRÊN MÌNH nó dạng giống như TRĂN, chứ không xọc rằn.
Tản mạn quanh những loài cá khác
Cá bã trầu Nha Trang. Ảnh: Wikipedia
Ng Hoang: Cá bã trầu là cá biển, hơi giống cá hồng, nướng rất ngon. Còn cá tràu viết với chữ U.
Tuyết Lê: Mình nhớ câu hát ru em :
Con chim chìa vôi bay ngang đám thuốc .
Con cá bã trầu lội tuốt mương cau
Nên nghĩ cá bã trầu ở ruộng mương vườn .
Hai Hanh: Dân miền Trung khu 5 gọi là con tràu. Không phải cá trầu. Có con cá bảy trầu là cá kiểng con nít hay vớt bỏ keo thôi. Tụi em hồi nhỏ đi vớt dưới mương chỉ gọi là bảy trầu. Cũng có thể biến âm của bã trầu.
Phạm Hoài Nhân ghi chép lại
Page 2