Cây neem trồng ở đâu

Nói đến Ninh Thuận, ai cũng nghĩ ngay đến những đồi cát trắng hoang hóa, cằn cỗi, thiếu nước quanh năm. Hơn 10 năm trước, vùng đồi trọc ven biển Phước Dinh là như vậy. Nhưng không ai ngờ rằng hôm nay vùng hoang hóa này đã biến thành những cánh rừng xanh tươi, rợp bóng mát. Từng hàng cây neem cao lớn, ngay hàng thẳng lối đang được bảo vệ nghiêm ngặt. 

Ban quản lý rừng phòng hộ Ninh Phước tiếp tục trồng rừng tại những nơi chưa phủ xanh.

Trồng và giữ được hơn 1.500 ha rừng neem mang lại hiệu quả như thế không phải là điều dễ dàng. 23 cán bộ, nhân viên bảo vệ rừng trong đơn vị đã nỗ lực rất lớn. Cũng từ hiệu quả mang lại, Ban quản lý Rừng phòng hộ ven biển Ninh Phước đã nhận được sự cộng tác tích cực của người dân địa phương.

  Cây Neem hay xoan chịu hạn có tên khoa học là: Azadirachta indica – thuộc họ xoan, có nguồn gốc xuất xứ từ vùng Trung cận Đông, Apganistan, Pakistan, ấn Độ, Miến Điện, Thái Lan, và được trồng rải rác ở các nước Đông nam Châu á, Tây Phi, Senegan… hiện nay đã có 30 quốc gia ở châu lục này trồng cây neem, đặc biệt là những nước ven phía nam SA MẠC SAHARA. Neem có thể sống ở những vùng cát khô ven biển nơi chỉ có loài xương rồng sống được…

  Tại Việt Nam, cây Neem được du nhập và nhân giống lần đầu tiên vào năm 1981 tại Bình Thuận do Giáo sư Lâm Công Định [Viện khoa học Lâm nghiệp Việt Nam] mang hạt giống từ Senegan về. Cây Neem chịu hạn đã được trồng thử nghiệm thành công tại 2 tỉnh Bình Thuận và Ninh Thuận. Năm 1994, cây mẹ bắt đầu ra lứa quả đầu tiên và được nhân giống trồng mở rộng tại Tuy Phong, Hàm Thuận Bắc và các vùng khác trong tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận, cả vùng đồi núi khô cằn và vùng bãi cát trắng ven biển.

  Nói về Giáo sư Lâm Công Định. Năm 1944, ông tốt nghiệp Đại học Nông Lâm Hà Nội, và trong kháng chiến chống Pháp, là Giám đốc Sở Thủy Lâm [thủy lợi và lâm nghiệp] Liên khu 5. Có thể nói, suốt từ những năm tuổi 20, GS Định [được phong GS năm 1984] đã dành trọn tâm huyết cho những rừng cây, gồm rừng tự nhiên và rừng trồng.

  Năm 1981, sau khi dự một hội nghị quốc tế về lâm nghiệp, ông Định đã mang được giống neem từ Senegal về. Nơi mà GS nhắm cho cây neem phát triển chính là vùng cát khô cằn ven biển Ninh Thuận. Ông đặt tên Việt Nam cho neem là “xoan chịu hạn”, và đã giúp cho Sở Lâm nghiệp Thuận Hải [cũ] nhân giống. Từ một cây mẹ, sau nhiều năm nhân giống, xoan chịu hạn đã phát triển thành rừng ở Tuy Phong, Phước Dinh, Ninh Phước, Ninh Thuận.

  Xin trích một đoạn trong bức thư của nông dân xã Phước Dinh gửi GS Lâm Công Định, đề ngày 22.10.2004: “Chúng tôi, những người nông dân ở xã Phước Dinh, Ninh Phước, xin chân thành kính chúc GS được nhiều sức khỏe, đồng thời kính cảm ơn GS, một nhà khoa học lớn đã giúp cho địa phương chúng tôi một loài cây mà từ trước chưa có ở đây, đó là cây xoan chịu hạn có tên là cây neem được trồng và phát triển rất tốt ở địa phương chúng tôi. Nơi đây từ trước nay là vùng cát nóng, nghèo dinh dưỡng, không thể trồng cây gì được, chỉ độc nhất một loại xương rồng mọc hoang dại… Nay thì khác hẳn rồi, mới hơn 8 năm mà cây xoan chịu hạn đã phát triển xanh tốt thành rừng, khí hậu không còn khắc nghiệt như xưa, nước ngầm đã có, trồng trọt đang phát triển, người dân Phước Dinh giờ đây không còn sợ nghèo đói nữa”.

GS Lâm Công Định [bìa phải] ăn trưa cùng công nhân lâm nghiệp - Ảnh: T.L

  Cây Neem chịu hạn được trồng và phát triển rất tốt ở địa phương Tuy Phong, Hàm Thuận Bắc và các vùng khác trong tỉnh Bình Thuận, Ninh Thuận. Nơi đây từ trước nay là vùng cát nóng, nghèo dinh dưỡng, không thể trồng cây gì được, chỉ độc nhất một loại xương rồng mọc hoang dại… Những “bức thành xanh” của cây neem không chỉ ngăn gió cát, mà còn cải tạo một vùng đất khô cằn thiếu sức sống thành một vùng đất có nước ngầm và có thể gieo trồng nhiều loại cây sinh lợi khác. Sự biết ơn của những người nông dân xã Phước Dinh thật chân thành, và đó chính là phần thưởng lớn nhất cho vị GS họ Lâm, người đã gắn trọn đời mình với những rừng cây.

  Là một nhà khoa học thực nghiệm, nên tác phẩm suốt đời của GS Lâm Công Định chính là những cánh rừng, cả tự nhiên và nhân tạo. Cho tới khi về già, ông mới có điều kiện ngồi lại và viết nên một cuốn sách mỏng có tên rất khiêm nhường: Giáo trình môn Điều chế rừng, dành cho việc đào tạo chuyên gia lâm nghiệp sau đại học - thạc sĩ, tiến sĩ.

  Chị Kim Anh, người con dâu hiếu thảo của GS, cho tôi biết GS chỉ thiết tha mong cuốn sách nhỏ của mình tới được tay những người nghiên cứu và chăm sóc rừng, trồng mới rừng trong cả nước. Trên giường bệnh, GS cứ hỏi chị Kim Anh: “Sách đã tới tay người đọc chưa?”. Khi sách in xong năm 2011, thì vị GS già họ Lâm đã phải vào nằm lâu dài trong bệnh viện vì tuổi cao sức yếu.

Một rừng neem tại Ninh Thuận - Ảnh: docneem

  Ngày trước, trong những lần dự hội thảo hay đại hội lâm nghiệp quốc tế, GS Định đã đọc những tham luận bằng tiếng Pháp rành rẽ như đọc tiếng Việt. Là một người thực học, nhưng GS Định đã hiến mình cho những công trình thực nghiệm về rừng và cây. Nếu tính những cây số đường rừng ông đã đi qua suốt cuộc đời mình, thì số km có thể nhiều hơn số chữ trong cuốn giáo trình ngắn gọn của ông. Tôi đặc biệt chú ý một trong những đặc điểm về “hoàn cảnh rừng” mà GS Định đã nêu trong cuốn sách: “Vừa mãnh liệt mà lại vừa mong manh trong khả năng tự tồn”, và “Vừa có chu kỳ thực vật rất dài với những loài cây rừng thọ hàng thế kỷ, mà cũng vừa rất dễ bị giảm nhanh tuổi sống, mất hẳn tiềm lực liên tục tái sinh”. Và, cuối cùng: “Vừa sáng tạo và tích lũy vật chất rất hùng hậu, nhưng cũng lại vừa rất dễ bị tiêu hao cạn kiệt tài nguyên, mất đứt nguồn gien đặc hữu”. Cứ như vị giáo sư già đang nói về con người, về cộng đồng người, chứ không phải về những rừng cây.

Có lời hát trong một ca khúc của nhạc sĩ Trần Long Ẩn cứ trở lại trong đầu khi tôi “đọc lướt” qua cuộc đời GS Lâm Công Định “Ai cũng chọn việc nhẹ nhàng/Gian khổ sẽ dành phần ai?/Ai cũng một thời trẻ trai/Cũng thường nghĩ về đời mình/Phải đâu may nhờ rủi chịu…/”.

  Suốt cuộc đời, GS Lâm Công Định đã không chọn “việc nhẹ nhàng”, và cái ông được cuối cùng, chính là một cái cây và những cánh rừng cho Tổ quốc.    

Các sản phẩm từ Neem Ninh Thuận:

Ông Đặng Kim Cương, Trưởng Ban quản lý rừng phòng hộ ven biển Ninh Phước cho biết để tạo điều kiện cho gần 1.000 hộ dân trồng cây Neem ở hai huyện Ninh Phước và Thuận Nam có thu nhập, Ban quản lý đã trực tiếp tìm đầu ra cho lá và quả Neem.

Bước đầu, Ban quản lý đã tổ chức liên kết với Công ty quốc tế Phi Long [Hà Nội] thu mua lá Neem cho người dân. Hiện 10 tấn lá Neem khô đã được Công ty này xuất sang Nhật Bản để chế biến dược phẩm, phân bón...

Do có đầu ra, hiện giá thu mua Neem tương đối ổn định, từ 1.500 đồng đến 2.000 đồng/kg lá tươi và 5.000 đồng/kg lá khô.

Cuộc sống của nhiều hộ dân trồng cây Neem ở Thuận Nam và Ninh Phước đã dần đổi khác. Trung bình một người dân thu hái được khoảng 200kg lá Neem tươi để bán, với giá thu mua như vậy, thu nhập của họ được khoảng 300.000 đồng/ngày.

Theo ông Cương, quy định của đối tác thu mua, lá cây Neem để bán phải được thu hái theo một quy trình, chỉ thu hái loại lá già màu xanh đậm, không trộn lẫn với lá non và cành. Đây cũng chính là điều kiện để tránh tình trạng người dân thu hái ào ạt, làm hại đến cây trồng.

Trong quá trình thu mua, Ban quản lý rừng phải tiến hành kiểm tra kỹ loại lá, chất lượng lá trước khi thu mua rồi phơi khô, sau đó gom hàng chuyển cho Công ty quốc tế Phi Long.

Hiện nay, cây Neem được người dân Ninh Thuận trồng ở khắp mọi nơi và được trồng trên diện rộng ở tất cả các địa phương trong tỉnh. Hiện diện tích trồng cây Neem thuộc dự án 661, ở Thuận Nam và Ninh Phước đã lên đến 1.200ha.

Nguồn nguyên liệu dồi dào, đủ cung cấp cho chế biến chính là điều kiện để thu hút các nhà đầu tư nước ngoài vào Ninh Thuận xây dựng nhà máy chế biến các sản phẩm từ cây Neem.

Hiện các hộ trồng Neem ở địa phương đang tập trung thu hoạch quả và lá tươi để bán, với giá tương đối cao, sau mỗi đợt thu hoạch cả lá và quả, trung bình mỗi hộ có thu nhập trên dưới 40 triệu đồng/hecta.

Cây Neem không những được trồng để phủ xanh đất trống, đồi trọc, tiến đến chặn đứng nguy cơ sa mạc hóa đất đai mà còn tạo vùng nguyên liệu ổn định cho các nhà máy chế biến sản phẩm từ cây Neem, chủ yếu là sản phẩm dùng trong nông nghiệp.

Trong các loài cây trồng rừng hiện nay ở tỉnh Ninh Thuận, Neem là cây trồng chủ lực, dễ trồng trên vùng đất nghèo dinh dưỡng, thích ứng cao với khí hậu khô hạn và có giá trị kinh tế cao, do được chế biến thành các chế phẩm sinh học phục vụ nông nghiệp công nghệ cao./.

Công Thử [TTXVN/Vietnam+]