Tôi là người hàng xóm của nhà chị Dậu, đang ngồi nhặt cỏ trong vườn, tôi bỗng nghe thấy tiếng ồn ào, quát tháo của ai đó vang lên từ nhà chị Dậu văng vẳng đến tai tôi. Tôi không biết chuyện gì xảy ra, tôi tò mò chạy đến hàng rào ngó sang xem. Tôi hoảng sợ, khi từ sân, tên cai lệ và người nhà lý trưởng với khuôn mặt hậm hực với những roi song, tay thước, dây thừng sầm sập tiến vào nhà chị Dậu. Tôi sợ hãi quá nên cũng chỉ dám ngó đầu ra xem mà không dám đến gần. Tên cai lệ với gương mặt dữ tợn, hung ác, hắn gõ mạnh đầu roi xuống đất quát tháo, mắng mỏ đến đòi sưu. Từ trong nhà bước ra, chị Dậu tiến đến, gương mặt chị lúc này tái nhợt lại, xanh xao, tay run run hết lời van xin lễ phép với tên cai lệ. Tôi nhìn cảnh ấy mà thương chị Dậu quá, nhà thì nghèo, nhìn quần áo chị mặc vá đến sáu, bảy miếng. Vẫn cái tiếng thét ấy, tên cai lệ một mực đòi trói anh Dậu kiệu ra đình. Chị Dậu xám mặt lại, khóc mải miết xin nài. Nhưng không, bắn bịch luôn mấy bịch vào ngực chị Dậu, rồi lại đánh một cái đánh bốp vào mặt chị. Tôi thấy thương chị quá, định chạy đến ngăn cản nhưng lại sợ hãi vì bọn chúng là người của nhà nước. Rồi tự nhiên, sự việc trước mắt tôi khiến tôi không tin là có thật. Chị Dậu đứng lên trước sự tàn nhẫn, hống hách của hai tên quỷ dữ, chị Dậu nghiến hai hàm răng quát: ” mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem”. Rồi chị chạy tới bên cai lệ túm lấy cổ hắn, ấn dúi hắn ra cửa. Sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện ngập cũng không chống lại được sức của một người đàn bà lực điền. Quần áo hai người xộc xệch. Rồi cuối cùng, tên cai lệ cũng ngã xuống mà miệng vẫn lảm nhảm thét. Nhìn vậy, tôi vừa sợ vừa run. Người lý trưởng lại sấn sổ tới, chị Dậu nhanh như cắt, chống lại tên người nhà lý trưởng, cuộc chiến dằng co hơn, hai người túm lấy tóc nhau, du đẩy nhau, áp vào vật nhau. Thế là người nhà lý trưởng cuối cùng vẫn bị chị ấn dúi ngã nhào ra thềm. Hai đứa con của chị khóc om sòm vang cả một góc xóm. Anh Dậu thì sợ sệt, run rẩy, cố can ngăn vợ. Chứng kiến cảnh ấy tôi vừa lo sợ cho chị Dậu, sợ chị có chuyện gì vì chị đang chống lại bọn của Nhà nước. Nhưng lòng tôi lại vừa sung sướng hả hê, tôi căm ghét trước sự tàn ác, thâm độc của bọn phong kiến, bọn chúng dám thẳng tay đánh đập, hành hạ một người phụ nữ giàu tình yêu thương chồng con tha thiết.
Năm 1939, ở làng Đông Xá, tôi còn là một đứa trẻ con 14 tuổi. Hồi ấy là những ngày sưu thuế, không khí rất căng thẳng, đột ngột. Buổi sáng hôm ấy, tôi đang chơi ở đầu làng, bỗng tôi thấy có một toán người đi qua, tay cầm roi thước, dây thừng vừa đi vừa đánh trống, thooit tù và, mặt hầm hầm trông rất sợ. Tò mò. Tôi đi theo và thấy họ vào nhà chị Dậu.
Tôi đứng núp ngoài cổng ngó vào xem. Tôi nhận ra đó là tên cai lệ và người nhà lí trưởng. Tên cai lệ gõ đầu roi xuống đất để ra oai, Hắn thét chị Dậu nộp tiền sưu. Khổ thân chị Dậu, chị đã phải bán khoai, bán chó, bán con mà vẫn không đủ tiền nộp. Nhà chị rất nghèo khổ, nghèo thuộc loại nhất nhì trong hạng cùng đinh. Chị vẫn tiếp tục van xin. Tôi tưởng khi nghe thấy thế tên cai lệ sẽ tha thứ, cho chị khất tiền sưu, nhưng tôi không ngờ hắn lại bịch vào ngực chị Dậu mấy bịch. Những giọt nước mắt tuôn như mưa trên khuôn mặt gầy gò của chị. Tôi vừa sợ, vừa thương chị Dậu. Lúc này, tôi đã rơm rớm nước mắt. Rồi hình như tức quá chị Dậu liều mạng cự lại. Cai lệ tát vào mặt chị Dậu một cái đánh bốp khiến tôi giật nảy mình. Chị dậu nghiến răng túm lấy cổ hắn, ấn dúi ra cửa. Tôi há hốc mồm ngạc nhiên. Thường ngày, chị Dậu rất hiền lành tốt bụng. Lúc nào gặp tôi chị cũng cười hiền hậu và cho tôi củ khoai nhỏ hay bắp ngô non. Tôi lại nghe thấy tên cai lệ vẫn nham nhảm thét trói vợ chồng anh chị Dậu. Tên người nhà lí trưởng lại sấn sổ xông tới giơ gậy định đánh chị Dậu, nhưng chị nắm ngay được gậy của hắn, hai người giằng co, du đẩy nhau rồi cả hai cùng bỏ tay ra, áp vào vật nhau. Thằng Dần và cái Tí kêu khóc om sòm, tôi thấy tội cho chúng nó quá. Chắc từ sáng tới giờ chúng nó vẫn chưa có gì vào bụng. Nhưng kết cục anh chàng hầu cận lí yếu hơn chị Dậu- người đàn bà làm ruộng.
Tôi rất khâm phục chị Dậu vì chị đã dám đứng lên chống lại bọn cầm quyền, nhưng tôi cũng lo bởi thế nào chúng cũng quay lại trả thù gia đình chị.
Tôi vốn là hàng xóm của chị Dậu. Hôm đó, tôi vừa đi chợ về thì chợt thấy cai lệ và người nhà lí trưởng sầm sập đi vào nhà chị Dậu. Biết là có chuyện, tôi vội bỏ dở công việc, chạy tắt hàng rào sang báo cho chị Dậu. Thế là vô tình tôi đã được chứng kiến cảnh chị Dậu đánh nhau với cai lệ.
Khi tôi sang, ở góc nhà, thằng Dần đang vục đầu húp soàn soạt bát cháo loãng, còn chị Dậu thì đang quạt một bát khác cho nhanh nguội. Sau đó, chị bê bát cháo ra cho anh Dậu và ngồi xem anh ăn có ngon miệng không. Nhìn hoàn cảnh đáng thương của gia đình chị, tôi không khỏi xót xa. Anh Dậu hình như biết ý vợ nên cố gắng ngồi dậy. Anh vừa kề bát cháo vào miệng thì cai lệ và người nhà lí trưởng tay roi, tay gậy hùng hổ bước vào. Cai lệ hống hách gõ đầu gậy xuống đất, cất giọng khàn khàn, bắt vợ chồng anh Dậu phải nộp sưu ngay lập tức. Sợ quá, anh Dậu lăn đùng ra phản. Lúc đó trông anh thật tội nghiệp. Cái anh này sức lực đã yếu lại còn bị ốm một trận dài từ năm ngoái nên mọi việc đều do một mình chị Dậu cáng đáng hết. Chỉ vì thiếu tiền sun mà anh đã bị cùm trói cả ngày đến mức ngất đi chúng mới thả cho về. Chắc sợ quá, anh rúm người lại, không dám nói năng gì. Đã vậy, khi nhìn thấy anh Dậu như thế, người nhà lí trưởng còn mỉa mai: “Anh ta lại sắp phải gió như đêm qua đấy”. Cái anh người nhà lí trưởng này cũng hách dịch ghê quá. Anh ta quay sang bảo chị Dậu muốn khất sưu thì hãy đi gặp ông lí mà khất còn anh ta không cho chị khất thêm một giờ nào nữa. Nghe thấy thế, chị Dậu khẩn thiết van xin, giãi bày. Chị bảo nhà chị đã túng lại phải đóng thêm suất sưu cho chú em nên chưa xoay kịp chứ chị không dám khất sưu “nhà nước”. Cai lệ không để chị nói hết câu, hắn trợn ngược hai mắt lên, quát chị, không đồng ý cho chị khất sưu. Chị Dậu vẫn nhẫn nhục hạ mình van xin trong tiếng chửi mắng quát nạt của cai lệ và người nhà lí trưởng. Để được khất sưu, chị đã “một điều ông hai điều cháu” với cai lệ. Chị đã hạ mình hết mức để cứu chồng. Là hàng xóm của chị, tôi biết lắm chứ, nhà chị hiện nay đâu còn gì bán được. Để đóng suất sưu cho chồng, chị đã phải bán hết mấy gánh khoai, đàn chó và cả đứa con gái đầu lòng mới sáu, bảy tuổi. Vì chồng, chị đã hạ mình để khơi dậy chút lương tâm ít ỏi của tên cai lệ, nhưng hắn đâu còn là người nữa. Nghe những lời van xin thống thiết của chị, chẳng những hắn không động lòng mà còn quay sang hét người nhà lí trưởng trói anh Dậu lại. Trong khi người nhà lí trưởng còn đang lóng ngóng – anh ta không nỡ trói một người đang ốm bê ốm bết – thì cai lệ chạy đến giật phắt lấy sợi dây thừng, xông đến để trói anh Dậu. Chị Dậu mặt xám lại. Tôi nghĩ hình như chị đã căm tức lắm rồi nhưng vẫn cố nhịn. Chị kêu khóc van xin tha cho chồng chị. Nhìn cảnh đấy, tôi trào nước mắt vì thương anh chị Dậu. Tôi cũng nghèo, tôi bất lực, không giúp được gì cho chị cả. Tên cai lệ vẫn bỏ mặc ngoài tai những lời van vỉ, hắn gạt chị ra, xông vào trói anh Dậu. Đến nước này, không chịu được nữa, không “ông – cháu” nữa, chị lớn tiếng: “Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!”. Chị hiền lành nhưng cũng thật sắc sảo, lời nói của chị thật thấu tình đạt lí. Nhưng tên cai lệ đâu có để ý, hắn tát chị Dậu đánh “bốp” một cái để thách thức rồi lại tiếp tục xông vào trói anh Dậu. Đến nước này thì không thể nào chịu đựng hơn được nữa, chị xông vào kéo tên cai lệ ra, mồm rít lên, thách thức : “Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!”. Chị lao vào trận chiến giằng co với tên cai lệ để bảo vệ chồng. Cuối cùng, sức lực của một anh chàng nghiện đành thua sức lực của một người đàn bà lực điền. Hắn bị chị Dậu tóm gáy, lẳng ra thềm. Tên người nhà lí trưởng xông vào ứng cứu nhưng rồi cũng phải chịu trận như cai lệ. Tôi nhìn cảnh ấy mà lòng hả hê sung sướng. Lúc chúng mới đến thì hùng hổ, tráo trâng bây giờ thì như một lũ chuột ngập nước, trông thảm hại rúm ró. Nhưng khi nghe anh Dậu khuyên can vợ và nói: “Người ta đánh mình không sao, mình đánh người ta thì phải tù, phải tội”, tôi lại thấy lo cho chị Dậu quá. Chị đã dám đứng lên tự bảo vệ gia đình mình, giờ đây, ai bảo vệ cho chị? Cuộc đời chị sẽ thế nào đây? Tôi chỉ biết cầu mong cho cuộc đời của chị sẽ tốt đẹp hơn.
Bài làm
Tôi vốn là hàng xóm của chị Dậu. Hôm đó, tôi vừa đi chợ về thì chợt thấy cai lệ và người nhà lí trưởng sầm sập đi vào nhà chị Dậu. Biết là có chuyện, tôi vội bỏ dở công việc, chạy tắt hàng rào sang báo cho chị Dậu. Thế là vô tình tôi đã được chứng kiến cảnh chị Dậu đánh nhau với cai lệ.
Khi tôi sang, ở góc nhà, thằng Dần đang vục đầu húp soàn soạt bát cháo loãng, còn chị Dậu thì đang quạt một bát khác cho nhanh nguội. Sau đó, chị bê bát cháo ra cho anh Dậu và ngồi xem anh ăn có ngon miệng không. Nhìn hoàn cảnh đáng thương của gia đình chị, tôi không khỏi xót xa. Anh Dậu hình như biết ý vợ nên cố gắng ngồi dậy. Anh vừa kề bát cháo vào miệng thì cai lệ và người nhà lí trưởng tay roi, tay gậy hùng hổ bước vào. Cai lệ hống hách gõ đầu gậy xuống đất, cất giọng khàn khàn, bắt vợ chồng anh Dậu phải nộp sưu ngay lập tức. Sợ quá, anh Dậu lăn đùng ra phản. Lúc đó trông anh thật tội nghiệp. Cái anh này sức lực đã yếu lại còn bị ốm một trận dài từ năm ngoái nên mọi việc đều do một mình chị Dậu cáng đáng hết. Chỉ vì thiếu tiền sun mà anh đã bị cùm trói cả ngày đến mức ngất đi chúng mới thả cho về. Chắc sợ quá, anh rúm người lại, không dám nói năng gì. Đã vậy, khi nhìn thấy anh Dậu như thế, người nhà lí trưởng còn mỉa mai: “Anh ta lại sắp phải gió như đêm qua đấy”. Cái anh người nhà lí trưởng này cũng hách dịch ghê quá. Anh ta quay sang bảo chị Dậu muốn khất sưu thì hãy đi gặp ông lí mà khất còn anh ta không cho chị khất thêm một giờ nào nữa. Nghe thấy thế, chị Dậu khẩn thiết van xin, giãi bày. Chị bảo nhà chị đã túng lại phải đóng thêm suất sưu cho chú em nên chưa xoay kịp chứ chị không dám khất sưu “nhà nước”. Cai lệ không để chị nói hết câu, hắn trợn ngược hai mắt lên, quát chị, không đồng ý cho chị khất sưu. Chị Dậu vẫn nhẫn nhục hạ mình van xin trong tiếng chửi mắng quát nạt của cai lệ và người nhà lí trưởng. Để được khất sưu, chị đã “một điều ông hai điều cháu” với cai lệ. Chị đã hạ mình hết mức để cứu chồng. Là hàng xóm của chị, tôi biết lắm chứ, nhà chị hiện nay đâu còn gì bán được. Để đóng suất sưu cho chồng, chị đã phải bán hết mấy gánh khoai, đàn chó và cả đứa con gái đầu lòng mới sáu, bảy tuổi. Vì chồng, chị đã hạ mình để khơi dậy chút lương tâm ít ỏi của tên cai lệ, nhưng hắn đâu còn là người nữa. Nghe những lời van xin thống thiết của chị, chẳng những hắn không động lòng mà còn quay sang hét người nhà lí trưởng trói anh Dậu lại. Trong khi người nhà lí trưởng còn đang lóng ngóng – anh ta không nỡ trói một người đang ốm bê ốm bết – thì cai lệ chạy đến giật phắt lấy sợi dây thừng, xông đến để trói anh Dậu. Chị Dậu mặt xám lại. Tôi nghĩ hình như chị đã căm tức lắm rồi nhưng vẫn cố nhịn. Chị kêu khóc van xin tha cho chồng chị. Nhìn cảnh đấy, tôi trào nước mắt vì thương anh chị Dậu. Tôi cũng nghèo, tôi bất lực, không giúp được gì cho chị cả. Tên cai lệ vẫn bỏ mặc ngoài tai những lời van vỉ, hắn gạt chị ra, xông vào trói anh Dậu. Đến nước này, không chịu được nữa, không “ông – cháu” nữa, chị lớn tiếng: “Chồng tôi đau ốm, ông không được phép hành hạ!”. Chị hiền lành nhưng cũng thật sắc sảo, lời nói của chị thật thấu tình đạt lí. Nhưng tên cai lệ đâu có để ý, hắn tát chị Dậu đánh “bốp” một cái để thách thức rồi lại tiếp tục xông vào trói anh Dậu. Đến nước này thì không thể nào chịu đựng hơn được nữa, chị xông vào kéo tên cai lệ ra, mồm rít lên, thách thức : “Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!”. Chị lao vào trận chiến giằng co với tên cai lệ để bảo vệ chồng. Cuối cùng, sức lực của một anh chàng nghiện đành thua sức lực của một người đàn bà lực điền. Hắn bị chị Dậu tóm gáy, lẳng ra thềm. Tên người nhà lí trưởng xông vào ứng cứu nhưng rồi cũng phải chịu trận như cai lệ. Tôi nhìn cảnh ấy mà lòng hả hê sung sướng. Lúc chúng mới đến thì hùng hổ, tráo trâng bây giờ thì như một lũ chuột ngập nước, trông thảm hại rúm ró. Nhưng khi nghe anh Dậu khuyên can vợ và nói: “Người ta đánh mình không sao, mình đánh người ta thì phải tù, phải tội”, tôi lại thấy lo cho chị Dậu quá. Chị đã dám đứng lên tự bảo vệ gia đình mình, giờ đây, ai bảo vệ cho chị? Cuộc đời chị sẽ thế nào đây? Tôi chỉ biết cầu mong cho cuộc đời của chị sẽ tốt đẹp hơn.
Ra về, tôi cứ suy nghĩ mãi về chị Dậu – người phụ nữ giàu lòng yêu chồng thương con nhưng cũng rất dũng cảm, kiên cường. Chị là người đầu tiên trong làng đã dám chống lại “người nhà nước”. Rồi đây chắc chắn sẽ có nhiều người khác theo gương chị, bởi “tức nước” thì “vỡ bờ”.
Ngô Ngọc Thảo
[Trường THCS Nguyễn Huy Tưởng]
Xem thêm Đóng vai người hàng xóm chứng kiến kể lại cảnh lão Hạc sang nhà ông giáo kể việc bán chó tại đây.