Điều trị iod hay i-ốt phóng xạ là một phương pháp xạ trị nội bộ có sử dụng một dạng phóng xạ i-ốt. Theo đó, i-ốt phóng xạ lưu thông khắp cơ thể trong máu của người bệnh. Các tế bào ung thư có đặc điểm hấp thu các i-ốt từ bất kỳ nơi nào trong cơ thể, bức xạ trong i-ốt có tác dụng tiêu diệt các tế bào ung thư.
1. Iod phóng xạ [Radioiodine] và vai trò đối với tuyến giáp
Tuyến giáp hấp thụ gần như tất cả iốt trong cơ thể con người. Mỗi ngày một người bình thường cần được cung cấp từ 150 – 300μg Iode. Tuyến giáp có khả năng bắt giữ và di chuyển các nguyên tử Iode vào tế bào để sử dụng cho việc tổng hợp hormon. Chính vì thế khi bị cường giáp, Iode sẽ tập trung nhanh và nhiều hơn tại tuyến giáp.
Từ Iode bình thường có thể sử dụng các máy gia tốc để chế biến thành 2 loại Iode có khả năng giải phóng các tia phóng xạ [radiation] được sử dụng cho mục đích y khoa: I-123 [vô hại với tế bào tuyến giáp, thường dùng để chẩn đoán] và I-131 [có thể phá hủy tế bào tuyến giáp, được sử dụng cho cả chẩn đoán và điều trị]. Có thể sử dụng Iode phóng xạ an toàn cho những người có dị ứng với hải sản hoặc chất cản quang có chứa Iode vì thực ra người bệnh phản ứng với hợp chất chứa Iode chứ không phải Iode.
Iod phóng xạ
Phương pháp điều trị này có thể được sử dụng để cắt bỏ [phá hủy] bất kỳ mô tuyến giáp nào không được loại bỏ bằng phẫu thuật hoặc để điều trị một số loại ung thư tuyến giáp đã di căn đến các hạch bạch huyết và các bộ phận khác của cơ thể.
Liệu pháp i-ốt phóng xạ giúp mọi người sống lâu hơn nếu họ bị ung thư tuyến giáp thể nhú hoặc nang [ung thư tuyến giáp thể biệt hóa] đã di căn đến cổ hoặc các bộ phận cơ thể khác, và hiện nay nó là phương pháp tiêu chuẩn trong những trường hợp như vậy. Nhưng lợi ích của liệu pháp RAI ít rõ ràng hơn đối với những người bị ung thư tuyến giáp nhỏ mà dường như chưa di căn, thường có thể được loại bỏ hoàn toàn bằng phẫu thuật .
Liệu pháp i-ốt phóng xạ không thể được sử dụng để điều trị ung thư biểu mô tuyến giáp thể tủy [không biệt hóa] và thể tủy vì những loại ung thư này không sử dụng i-ốt.
2. Iode phóng xạ được sử dụng trong chẩn đoán và điều trị bệnh tuyến giáp như thế nào?
Điều trị i131 bởi vì tuyến giáp có khả năng hấp thu iod khá tốt. Vì vậy, I131 có thể được sử dụng hiệu quả trong việc phá huỷ mô giáp còn lại [lành tính và ung thư] sau khi phẫu thuật. I131 sau khi được hấp thu vào cơ thể sẽ phá huỷ DNA và làm chết tế bào tuyến giáp. Đồng thời, do không có đặc tính bắt giữ I131 nên các tế bào khác ở các cơ quan khác của cơ thể sẽ ít chịu tác động của chất phóng xạ này.
Xạ hình tuyến giáp
Sau khi cho uống [I-131] hoặc tiêm [I-123], Iode sẽ tập trung về tuyến giáp làm hiện hình tuyến giáp, được phát hiện qua một đầu ghi. Ngoài ra, Iode tập trung về tuyến giáp nhiều hay ít cũng còn phản ánh tuyến giáp hoạt động mạnh hay yếu. Do I-123 có thời gian bán hủy ngắn hơn nên an toàn hơn và được ưa dùng trong xạ hình tuyến giáp, kể cả cho phụ nữ đang nuôi con nhỏ. I-123 còn có ưu điểm khác là hoàn toàn không gây hại cho cơ thể và không cần lưu ý gì đặc biệt sau khi làm xạ hình tuyến giáp.
Minh họa xạ hình tuyến giáp
Xạ hình tuyến giáp thường được chỉ định trong chẩn đoán các bệnh bướu nhân tuyến giáp, chẩn đoán mô giáp còn sót lại sau phẫu thuật điều trị ung thư tuyến giáp hoặc để chuẩn bị cho điều trị cường giáp…
Điều trị bệnh tuyến giáp
I-131 được sử dụng để diệt bớt mô tuyến giáp đang hoạt động quá mạnh [cường giáp] hoặc làm giảm kích thước tuyến giáp quá to. Những bệnh nhân này phải tuân thủ một số yêu cầu về an toàn phóng xạ. Lưu ý là có thể phải mất đến vài tháng thì phương pháp này mới đạt được hiệu quả.
Trong bệnh ung thư tuyến giáp, I-131 liều cao được sử dụng để diệt hết các tế bào tuyến giáp còn sót lại sau mổ. Do dùng liều cao nên các BN sẽ phải cách ly trong khoảng 24h tại bệnh viện để tránh ảnh hưởng đến người khác, đặc biệt là những trẻ em sống trong cùng gia đình; Thường thì sẽ bị viêm tuyến nước bọt do nằm gần tuyến giáp, với các biểu hiện như đau, sưng… để giảm thiểu thì nên uống nhiều nước hoặc phòng bằng súc miệng nước chanh.
Minh họa điều trị ung thư tuyến giáp bằng iod [I – 131]
Chuẩn bị trước khi điều trị tuyến giáp bằng iod phóng xạ
Để liệu pháp RAI đạt hiệu quả cao nhất, cơ thể người bệnh phải có một lượng hormone kích thích tuyến giáp [TSH hoặc thyrotropin] cao trong máu. Hormone này là thứ làm cho mô tuyến giáp [và tế bào ung thư] hấp thụ iốt phóng xạ. Nếu tuyến giáp đã bị cắt bỏ, có một số cách để nâng cao mức TSH trước khi được điều trị bằng RAI:
- Ngừng uống thuốc hormone tuyến giáp trong vài tuần. Điều này khiến lượng hormone tuyến giáp rất thấp [suy giáp], khiến tuyến yên tiết ra nhiều TSH hơn. Suy giáp cố ý này là tạm thời, nhưng nó thường gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, trầm cảm, tăng cân, táo bón, đau cơ và giảm khả năng tập trung.
- Tiêm thyrotropin [Thyrogen], có thể làm cho việc giữ lại hormone tuyến giáp trong một thời gian dài là không cần thiết. Thuốc này được dùng hàng ngày trong 2 ngày, tiếp theo là RAI vào ngày thứ 3 .
Hầu hết các bác sĩ cũng khuyên bạn nên tuân theo chế độ ăn ít i-ốt trong 1 hoặc 2 tuần trước khi điều trị. Điều này có nghĩa là tránh thực phẩm có chứa muối i-ốt và thuốc nhuộm màu đỏ # 3, cũng như các sản phẩm từ sữa, trứng, hải sản và đậu nành.
Các tác dụng phụ ngắn hạn của điều trị RAI có thể bao gồm:
- Đau và sưng cổ
- Buồn nôn và ói mửa
- Sưng và đau các tuyến nước bọt
- Khô miệng, khô mắt
- Thay đổi hương vị
3. Những lưu ý đặc biệt sau khi điều trị
Người điều trị bằng iod phóng xạ cần phải lưu ý một số biện pháp phòng ngừa để ngăn ngừa phơi nhiễm bức xạ cho người khác.
- Nên ngủ một mình trong 3 – 5 đêm đầu tiên sau khi điều trị.
- Tránh tiếp xúc cá nhân trong khoảng 3 – 7 ngày sau khi điều trị. Trong 3 ngày đầu tiên sau khi trị liệu,nên giữ khoảng cách an toàn với những người khác, tránh những nơi công cộng.
- Trong 3 ngày đầu tiên sau khi nhận iốt phóng xạ, không được dùng chung bất cứ thứ gì — bao gồm đồ dùng, giường và vật dụng cá nhân.
- Uống nhiều nước. Điều này sẽ kích thích việc loại bỏ iốt phóng xạ qua nước tiểu
– Đặc biệt với phụ nữ:
- Không bao giờ được dùng Iode phóng xạ, dù là I-123 hay I-131 để chẩn đoán hay điều trị cho các phụ nữ có thai.
- Những phụ nữ muốn có con phải đợi ít nhất 6-12 tháng sau điều trị I-131, vì buồng trứng cũng có nguy cơ tiếp xúc với phóng xạ.
- Cho đến nay không có bằng chứng nào về việc điều trị Iode phóng xạ có thể gây vô sinh, nhưng nó có thể gây mãn kinh sớm.
– Với nam giới
Các bệnh nhân nam được điều trị Iode phóng xạ có thể bị giảm số lượng tinh trùng và bị vô sinh tạm thời trong khoảng 2 năm. Vì thế các BN phải điều trị Iode phóng xạ nhiều đợt [ví dụ ung thư tuyến giáp] thì nên gửi tinh trùng vào ngân hàng tinh trùng.
Bệnh nhân nam phải điều trị Iode phóng xạ nhiều đợt nên gửi tinh trùng vào ngân hàng tinh trùng
Mắc ung thư tuyến giáp điều trị iod phóng xạ là phương pháp tích cực nhưng đôi khi nó lại không phải là phương pháp hiệu quả nhất. Trong trường hợp này, xạ trị ngoài lại là phương pháp có thể áp dụng để điều trị di căn xương và các di căn khác.
Nói chung, tiên lượng ung thư tuyến giáp đặc biệt là đối với người bệnh dưới 45 tuổi và có kích thước u nhỏ là tốt. Nhưng với những bệnh nhân trên 45 tuổi, u kích thước lớn, xâm lấn thì tỷ lệ tái phát của nhóm này cũng khá cao. Tuy nhiên, tiên lượng thường không tốt đối với bệnh nhân được phẫu thuật triệt căn và điều trị bổ sung với I131. Nhưng bệnh nhân vẫn có thể sống trong một thời gian dài mặc dù họ vẫn có những tâm lý nặng nề của người mang bệnh ung thư. Điều quan trọng nhất ở đây là bệnh nhân cần phối hợp với bác sĩ để có thể theo dõi chặt chẽ sau điều trị.