Quyền khiếu nại, quyền tố cáo là những quyền cơ bản của công dân đã được Hiến pháp và pháp luật ghi nhận và đảm bảo thực hiện. Quá trình phát triển của pháp luật và qua những đòi hỏi của thực tiễn mà khiếu nại và tố cáo dần dần có sự phân biệt và qua một thời gian đã dẫn đến việc xuất hiện hai đạo Luật: Luật Khiếu nại năm 2011 và Luật Tố cáo năm 2018. Đây là những cơ sở pháp lý hết sức quan trọng giúp người dân thuận tiện trong việc thực hiện quyền khiếu nại, quyền tố cáo. Đồng thời giúp cho cơ quan hành chính nhà nước và những người có trách nhiệm có thể tiến hành xử lý các vụ việc theo đúng trình tự, thủ tục, thẩm quyền mà pháp luật quy định.
Tuy nhiên, trên thực tế việc phân biệt khiếu nại và tố cáo là công việc không hề đơn giản. Sự phức tạp có thể do nhiều nguyên nhân, từ sự phân tích các quy định của pháp luật cũng như thực tiễn công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, chúng ta có thể đưa ra một số tiêu chí để có thể phân biệt giữa khiếu nại và tố cáo, cũng như xử lý những tình huống có sự lẫn lộn giữa khiếu nại, tố cáo đang xảy ra trong thực tiễn. Cụ thể:
- Thứ nhất về khái niệm: Khiếu nại là việc công dân, tổ chức, cán bộ công chức đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi vi phạm hành chính của cơ quan hành chính Nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính Nhà nước hoặc quyết định trong kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của của mình. Còn Tố cáo là việc công dân báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, Nhà nước.
Thứ hai về chủ thể: Luật Tố cáo thì chủ thể của tố cáo chỉ có thể là cá nhân, trong khi đó theo quy định của Luật Khiếu nại thì người khiếu nại là công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức thực hiện quyền khiếu nại.
- Thứ ba về đối tượng: Đối tượng của khiếu nại là quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật đối với cán bộ, công chức. Còn tố cáo có đối tượng rộng hơn, đó là “hành vi vi phạm pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại tới lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức”.
- Thứ tư về mục đích: Mục đích của khiếu nại hướng tới bảo vệ và khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của người khiếu nại, còn mục đích của tố cáo không chỉ nhằm bảo vệ và khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của người tố cáo mà còn hướng tới lợi ích của Nhà nước và xã hội.
- Thứ năm về cách thức thực hiện: Cách thức thực hiện của khiếu nại là việc người khiếu nại “đề nghị” người có thẩm quyền “xem xét lại” các quyết định hành chính, hành vi hành chính... trong khi đó, cách thức thực hiện tố cáo là việc người tố cáo “báo” cho người có thẩm quyền giải quyết tố cáo “biết” về hành vi vi phạm pháp luật.
- Thứ sáu, giải quyết khiếu nại là việc xác minh kết luận và quyết định giải quyết của người giải quyết khiếu nại. Trong khi đó giải quyết tố cáo là việc người giải quyết tố cáo xác minh, kết luận về nội dung tố cáo, từ đó áp dụng biện pháp xử lý cho thích hợp với tính chất, mức độ sai phạm của hành vi chứ không phải ra quyết định giải quyết tố cáo.
- Thứ bảy về hướng giải quyết sau khi rút đơn: Người khiếu nại rút đơn thì Cơ quan Nhà nước đình chỉ giải quyết. Còn khi người tố cáo rút đơn thì Cơ quan Nhà nước vẫn tiếp tục giải quyết vụ việc tố cáo nếu có căn cứ cho rằng hành vi bị tố cáo có dấu hiệu vi phạm pháp luật, hoặc người tố cáo bị uy hiếp, mua chuộc hoặc người tố cáo lợi dụng việc tố cáo để vu khống, xúc phạm, gây thiệt hại cho người bị tố cáo..
- Thứ tám, thời hiệu khiếu nại là 90 ngày, kể từ ngày nhận được quyết định hành chính hoặc biết được quyết định hành chính, hành vi hành chính. Còn tố cáo không quy định thời hiệu tố cáo vì nó phụ thuộc vào ý chí chủ quan của người tố cáo.
Trong xã hội pháp quyền, quyền của công dân được đảm bảo và bảo vệ qua từng điều khoản của pháp luật. Trong đó, khiếu nại và tố cáo là hai công cụ quan trọng giúp người dân bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời góp phần vào việc phát hiện và xử lý các vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, không ít trường hợp người dân còn mơ hồ trong việc hiểu và phân biệt hai khái niệm này, dẫn đến việc sử dụng không chính xác. Vậy, theo quy định của pháp luật, khiếu nại và tố cáo có điểm gì khác biệt?
1.Thế nào là khiếu nại?
Khiếu nại được xác định là một quyền cơ bản của mỗi công dân, được Hiến pháp của chúng ta công nhận và bảo vệ.
Ở Việt Nam, các quy định về khiếu nại đang dựa vào Luật Khiếu nại 2011. Luật này đóng vai trò quan trọng, giúp người dân dễ dàng thực hiện quyền khiếu nại của mình và đồng thời đảm bảo các cơ quan chính quyền và những cá nhân có trách nhiệm xử lý các vụ việc một cách đúng quy trình và theo đúng quyền hạn.
Theo Điều 2 của Luật Khiếu nại 2011, khiếu nại là việc một cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức, cán bộ, công chức theo quy định của Luật yêu cầu xem xét lại một quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính mà họ cho là vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
2. Thế nào là tố cáo?
Theo Điều 2 của Luật tố cáo 2018: "Tố cáo được hiểu là hành động mà trong đó một công dân, tuân theo quy trình mà Luật này đề ra, thông báo cho các cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có quyền hạn về những hành vi vi phạm pháp luật. Những hành vi này của bất kỳ cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân nào đã gây ra hoặc có khả năng gây ra thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, quyền lợi hợp pháp của công dân, hoặc các cơ quan, tổ chức."
Vì vậy, quyền tố cáo tạo nên một liên kết giữa Nhà nước và công dân. Mục đích chính là để các cá nhân có thể cung cấp thông tin cho cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có thẩm quyền về các vi phạm pháp luật. Những vi phạm này có thể gây thiệt hại hoặc tiềm ẩn nguy cơ gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước và quyền lợi hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.
3. Phân biệt khiếu nại và tố cáo theo quy định pháp luật
Bảng so sánh giữa "Khiếu nại" và "Tố cáo" như sau:
Tiêu chíKhiếu nạiTố cáoLuật điều chỉnhLuật khiếu nại 2011Luật tố cáo 2018Khái niệmCông dân, cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức đề nghị xem xét lại quyết định, hành vi trái pháp luật.Cá nhân báo cáo hành vi vi phạm pháp luật gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước và lợi ích hợp pháp khác.Chủ thể có quyềnCông dân, cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức.Cá nhân.Đối tượngQuyết định hành chính, hành vi của cơ quan hành chính và quyết định kỷ luật cán bộ, công chức.Hành vi vi phạm pháp luật trong nhiệm vụ, công vụ và quản lý nhà nước.Yêu cầu về tính chính xácKhông có quy định.Người tố cáo cần trung thực, cung cấp thông tin và chịu trách nhiệm trước pháp luật.Thời hiệu90 ngày; 15 ngày và 10 ngày đối với quyết định kỷ luật [30 ngày cho việc buộc thôi việc].Không quy định.Về việc rút đơn khiếu nại, tố cáoCó thể rút bất cứ khi nào.Chỉ rút trước khi ra kết luận.Cơ quan nhà nước đình chỉ việc giải quyếtĐình chỉ khi người khiếu nại rút đơn.Tiếp tục nếu hành vi vi phạm pháp luật hoặc người tố cáo bị uy hiếp, mua chuộc.
4. Điểm khác biệt cơ bản giữa khiếu nại và tố cáo
Chủ thể:
- Tố cáo: Chỉ có cá nhân [công dân] được quyền tố cáo theo quy định của Luật Tố cáo.
- Khiếu nại: Công dân, cơ quan, tổ chức đều được quyền khiếu nại. Sự khác biệt này nhấn mạnh việc cá thể hóa trách nhiệm trong tố cáo. Những người cố ý tố cáo sai sự thật sẽ bị xử lý pháp lý tùy theo mức độ vi phạm.
Đối tượng:
- Khiếu nại: Gồm quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước và quyết định kỷ luật đối với cán bộ, công chức.
- Tố cáo: Phạm vi rộng hơn, gồm mọi hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân gây thiệt hại cho lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.
Mục đích:
- Tố cáo: Nhằm bảo vệ lợi ích Nhà nước và quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.
- Khiếu nại: Mục tiêu chính là bảo vệ và phục hồi quyền và lợi ích hợp pháp của người khiếu nại. Trong một số trường hợp, nó cũng nhằm bảo vệ quyền lợi của người tố cáo.
Như vậy, khiếu nại và tố cáo trong quản lý Nhà nước là hai khía cạnh nhạy cảm, liên quan đến quyền lợi của công dân. Việc phân biệt rõ ràng giữa chúng là cần thiết để giải quyết hiệu quả các vấn đề bức xúc liên quan đến đơn thư khiếu nại, tố cáo hiện nay và đảm bảo việc thực thi pháp luật một cách nghiêm túc.
Kết luận:
Qua việc tìm hiểu quy định của pháp luật, ta có thể thấy rằng khiếu nại và tố cáo mặc dù cùng hướng tới mục tiêu bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của công dân, nhưng mỗi khái niệm đều có mục đích, phạm vi và quy trình giải quyết riêng biệt. Việc phân biệt rõ ràng giữa chúng không chỉ giúp người dân nắm bắt đúng quyền lợi của mình mà còn đảm bảo sự nghiêm chỉnh, hiệu quả trong việc thực thi pháp luật. Đối với mọi công dân, việc hiểu rõ và sử dụng đúng quyền khiếu nại và tố cáo theo quy định pháp luật là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền và lợi ích của bản thân và cộng đồng.
Trong xã hội pháp quyền, quyền của công dân được đảm bảo và bảo vệ qua từng điều khoản của pháp luật. Trong đó, khiếu nại và tố cáo là hai công cụ quan trọng giúp người dân bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của mình, đồng thời góp phần vào việc phát hiện và xử lý các vi phạm pháp luật. Tuy nhiên, không ít trường hợp người dân còn mơ hồ trong việc hiểu và phân biệt hai khái niệm này, dẫn đến việc sử dụng không chính xác. Vậy, theo quy định của pháp luật, khiếu nại và tố cáo có điểm gì khác biệt?1.Thế nào là khiếu nại?Khiếu nại được xác định là một quyền cơ bản của mỗi công dân, được Hiến pháp của chúng ta công nhận và bảo vệ.Ở Việt Nam, các quy định về khiếu nại đang dựa vào Luật Khiếu nại 2011. Luật này đóng vai trò quan trọng, giúp người dân dễ dàng thực hiện quyền khiếu nại của mình và đồng thời đảm bảo các cơ quan chính quyền và những cá nhân có trách nhiệm xử lý các vụ việc một cách đúng quy trình và theo đúng quyền hạn.Theo Điều 2 của Luật Khiếu nại 2011, khiếu nại là việc một cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức, cán bộ, công chức theo quy định của Luật yêu cầu xem xét lại một quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính mà họ cho là vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của mình.2. Thế nào là tố cáo?Theo Điều 2 của Luật tố cáo 2018: "Tố cáo được hiểu là hành động mà trong đó một công dân, tuân theo quy trình mà Luật này đề ra, thông báo cho các cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có quyền hạn về những hành vi vi phạm pháp luật. Những hành vi này của bất kỳ cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân nào đã gây ra hoặc có khả năng gây ra thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, quyền lợi hợp pháp của công dân, hoặc các cơ quan, tổ chức."Vì vậy, quyền tố cáo tạo nên một liên kết giữa Nhà nước và công dân. Mục đích chính là để các cá nhân có thể cung cấp thông tin cho cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có thẩm quyền về các vi phạm pháp luật. Những vi phạm này có thể gây thiệt hại hoặc tiềm ẩn nguy cơ gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước và quyền lợi hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.3. Phân biệt khiếu nại và tố cáo theo quy định pháp luậtBảng so sánh giữa "Khiếu nại" và "Tố cáo" như sau: Tiêu chíKhiếu nạiTố cáoLuật điều chỉnhLuật khiếu nại 2011Luật tố cáo 2018Khái niệmCông dân, cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức đề nghị xem xét lại quyết định, hành vi trái pháp luật.Cá nhân báo cáo hành vi vi phạm pháp luật gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước và lợi ích hợp pháp khác.Chủ thể có quyềnCông dân, cơ quan, tổ chức, cán bộ, công chức.Cá nhân.Đối tượngQuyết định hành chính, hành vi của cơ quan hành chính và quyết định kỷ luật cán bộ, công chức.Hành vi vi phạm pháp luật trong nhiệm vụ, công vụ và quản lý nhà nước.Yêu cầu về tính chính xácKhông có quy định.Người tố cáo cần trung thực, cung cấp thông tin và chịu trách nhiệm trước pháp luật.Thời hiệu90 ngày; 15 ngày và 10 ngày đối với quyết định kỷ luật [30 ngày cho việc buộc thôi việc].Không quy định.Về việc rút đơn khiếu nại, tố cáoCó thể rút bất cứ khi nào.Chỉ rút trước khi ra kết luận.Cơ quan nhà nước đình chỉ việc giải quyếtĐình chỉ khi người khiếu nại rút đơn.Tiếp tục nếu hành vi vi phạm pháp luật hoặc người tố cáo bị uy hiếp, mua chuộc.4. Điểm khác biệt cơ bản giữa khiếu nại và tố cáoChủ thể:Tố cáo: Chỉ có cá nhân [công dân] được quyền tố cáo theo quy định của Luật Tố cáo.Khiếu nại: Công dân, cơ quan, tổ chức đều được quyền khiếu nại. Sự khác biệt này nhấn mạnh việc cá thể hóa trách nhiệm trong tố cáo. Những người cố ý tố cáo sai sự thật sẽ bị xử lý pháp lý tùy theo mức độ vi phạm.Đối tượng:Khiếu nại: Gồm quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước và quyết định kỷ luật đối với cán bộ, công chức.Tố cáo: Phạm vi rộng hơn, gồm mọi hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân gây thiệt hại cho lợi ích Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.Mục đích:Tố cáo: Nhằm bảo vệ lợi ích Nhà nước và quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức.Khiếu nại: Mục tiêu chính là bảo vệ và phục hồi quyền và lợi ích hợp pháp của người khiếu nại. Trong một số trường hợp, nó cũng nhằm bảo vệ quyền lợi của người tố cáo.Như vậy, khiếu nại và tố cáo trong quản lý Nhà nước là hai khía cạnh nhạy cảm, liên quan đến quyền lợi của công dân. Việc phân biệt rõ ràng giữa chúng là cần thiết để giải quyết hiệu quả các vấn đề bức xúc liên quan đến đơn thư khiếu nại, tố cáo hiện nay và đảm bảo việc thực thi pháp luật một cách nghiêm túc.Kết luận:Qua việc tìm hiểu quy định của pháp luật, ta có thể thấy rằng khiếu nại và tố cáo mặc dù cùng hướng tới mục tiêu bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của công dân, nhưng mỗi khái niệm đều có mục đích, phạm vi và quy trình giải quyết riêng biệt. Việc phân biệt rõ ràng giữa chúng không chỉ giúp người dân nắm bắt đúng quyền lợi của mình mà còn đảm bảo sự nghiêm chỉnh, hiệu quả trong việc thực thi pháp luật. Đối với mọi công dân, việc hiểu rõ và sử dụng đúng quyền khiếu nại và tố cáo theo quy định pháp luật là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền và lợi ích của bản thân và cộng đồng.