Muỗi - kẻ truyền bệnh nguy hiểm - Video: YOUTUBE
Trước đây khoa học đã tìm ra nguyên nhân tại sao lại như vậy. Nhưng người ta cũng biết rằng khi nguồn "thực phẩm" khan hiếm, muỗi sẽ không còn kén cá chọn canh nữa mà sẽ chích bất kỳ ai chúng tìm thấy. Và chỉ có muỗi cái mới hút máu người vì chúng cần protein trong máu người để sản xuất trứng.
Muỗi dò ra vị trí con người chủ yếu từ lượng khí carbon điôxit [carbon dioxide - CO2] thải ra khi chúng ta hô hấp. Chúng có khả năng cảm nhận khí CO2 ở khoảng cách đến 30m. Do con người thở ra bằng đường mũi và miệng nên thu hút muỗi bay quanh đầu chúng ta.
Mới đây các nhà nghiên cứu ở Đại học Washington đã tìm ra cơ chế của việc chọn lựa "mục tiêu người" của loài muỗi. Họ đã hiểu được tại sao có những người lại thu hút loài muỗi cứ như thể cái nam châm hút muỗi vậy.
Các nhà nghiên cứu đã tiến hành thử nghiệm đưa những chiếc cổ tay áo có mùi mồ hôi người và những chiếc không mùi vào chỗ những con muỗi thí nghiệm. Đa số con muỗi sẽ tìm đến những chiếc tay áo có mùi mồ hôi.
Muỗi Aedes aegypti đang chích người - Ảnh: Guardian
Họ cũng "huấn luyện" một số con muỗi khác bằng cách cho chúng sống trong môi trường có mùi cơ thể người, nhưng có gắn những thiết bị rung để giả lập xung lực và chấn động của một cú đập muỗi [thu từ cú đập tay vào con muỗi của người thật].
Khi những con muỗi đã qua huấn luyện này tiếp xúc với những chiếc tay áo có mùi mồ hôi, chúng sẽ tránh xa ra, không bị thu hút như những con muỗi chưa được huấn luyện.
Điều này dẫn đến kết luận: loài muỗi dù có bộ não bé tí nhưng chúng đủ thông minh để nhận biết rằng có những người mà nếu chúng tấn công thì nhiều khả năng sẽ lãnh một cú đập trời giáng để tránh xa người đó. Chúng có thể phân biệt được những cá nhân khác nhau thông qua mùi cơ thể của từng người.
Nhóm nghiên cứu cũng nhận thấy có một số loại mùi cơ thể người thu hút muỗi nhiều hơn loại khác, có thể là do thành phần các chất cấu tạo của mồ hôi. Còn những người hiếm khi bị muỗi chích là do mùi cơ thể có chứa những chất mà muỗi không ưa.
Có những người thu hút muỗi cứ như thỏi nam châm - Ảnh: Guardian
Khi cho muỗi tiếp xúc với octenol, một chất có trong mồ hôi người kết hợp với việc tạo xung lực của cú đập, muỗi lập tức tránh xa, tương tự như phản ứng của chúng lúc tiếp xúc với thuốc trừ muỗi DEET nồng độ 40% vậy.
Nghiên cứu cũng phát hiện một điều quan trọng hơn có thể ứng dụng vào việc trừ muỗi trong tương lai. Đó là sự liên kết nhận thức của loài muỗi về một loại mùi người nào đó với khả năng bị đập chết, xuất phát từ một chất dẫn truyền thần kinh tên là dopamine.
Những con muỗi bị các nhà nghiên cứu làm hỏng hệ thống truyền dẫn dopamine thì không còn bị thu hút bởi mùi người. Thêm nữa, chúng hầu như không còn phân biệt được mùi của những kẻ chắc chắn sẽ ra tay nện chúng với những người "hiền hòa" hiếm khi có phản ứng.
Nhóm nghiên cứu cũng đưa ra lời khuyên là khi bị muỗi chích, người ta cứ mạnh dạn đập thẳng tay. Cơ chế nhận biết mùi cơ thể sẽ giúp cho những con muỗi đủ thông minh để nhận thức rằng nếu tấn công "cái mùi" đó lần nữa thì coi như tiêu đời.
Kết quả nghiên cứu này sẽ góp phần vào việc phòng trừ muỗi một cách hiệu quả hơn. Trong tương lai, người ta sẽ áp dụng biện pháp chỉnh sửa gene di truyền của loài muỗi nhà để làm hỏng hệ thống dẫn truyền dopamine, làm chúng không còn bị thu hút bởi mùi cơ thể nữa.
Đây là giải pháp được đánh giá là an toàn hơn so với dự định chỉnh sửa gene để triệt sản loài muỗi Anopheles truyền bệnh sốt rét.
Công trinh nghiên cứu này được công bố trên chuyên san sinh học Current Biology.
Muỗi là loài động vật giết nhiều người nhất trên thế giới - Ảnh: GatesNotes
Muỗi - kẻ nguy hiểm nhất với con người
Muỗi là thuộc lớp côn trùng họ Culicidae. Chúng đã có mặt trên Trái đất từ 170 triệu năm nay.
Muỗi đực hút nhựa cây và hoa quả để sống, muỗi cái hút thêm máu người và động vật. Kích thước thay đổi theo loài, nhưng ít khi lớn hơn vài mm. Đa số có trọng lượng khoảng 2 đến 2,5mg. Chúng có thể bay với tốc độ từ 1,5 đến 2,5 km/h.
Triệu chứng ngứa và sưng khi bị muỗi đốt là một phản ứng của cơ thể với kháng nguyên trong nước bọt của muỗi. Khi muỗi đốt, chúng bơm một chút nước bọt để "gây tê", nên chúng ta không nhận ra đang bị muỗi đốt. Chất này còn có tác dụng chống đông máu nên muỗi có thể tự do hút máu đến no.
Động vật nguy hiểm nhất đối với con người không phải là hổ, cá mập hay rắn mà chính là muỗi. Trên thực tế, muỗi là loài động vật giết chết nhiều người nhất trên thế giới với khả năng truyền các bệnh nguy hiểm như sốt xuất huyết, sốt rét và viêm não.
Hàng năm có khoảng 725.000 người chết và hơn nửa tỉ người mắc các bệnh truyền nhiễm, phần lớn ở châu Phi, là do bị muỗi truyền bệnh.
ĐỒNG LỘC [Nguồn: Guardian, Current Biology]
Những nguyên nhân khiến bạn hay bị muỗi đốt:
Khi chúng ta thở, chúng ta thải ra khí CO2. Bạn càng vận động nhiều thì lượng khí thải ra càng nhiều.
Theo nghiên cứu cho thấy, muỗi có thể phát hiện ra sự thay đổi nồng độ khí CO2 trong môi trường. Việc tăng nồng độ khí CO2 có thể là một cảnh báo cho muỗi rằng đang có vật chủ tiềm năng ở khu vực gần đó, và điều này sẽ khiến muỗi tập trung về đó.
Muỗi có thể bị thu hút bởi một số chất trên da hay mùi cơ thể. Nhiều chất được xác định là hấp dẫn đối với muỗi, có thể kể đến như mùi acid lactic hay mùi amoniac.
Việc có mùi cơ thể hấp dẫn so với muỗi có thể mang tính di truyền. Giả sử cha mẹ của bạn hay bị muỗi đốt thì bạn cũng có thể bị muỗi đốt thường xuyên hơn. Theo một nghiên cứu được tiến hành vào năm 2015 cho thấy muỗi rất dễ bị thu hút bởi những cặp song sinh có mùi bàn tay tương tự nhau.
Tình trạng vi khuẩn trên da cũng đóng vai trò định hướng cho muỗi. Theo nghiên cứu, những người có nhiều vi khuẩn trên da sẽ kém hấp dẫn muỗi hơn so với những người có làn da sạch sẽ.
Nhiều nghiên cứu chứng minh rằng muỗi dễ bị thu hút bởi những người mặc đồ tối màu, tuy nhiên nguyên nhân vẫn chưa rõ ràng. Nếu bạn mặc đồ tối màu, bạn hoàn toàn có thể dễ bị muỗi đốt hơn những người khác.
- Nhiệt độ cơ thể và hơi nước
Cơ thể chúng ta sản sinh ra nhiệt lượng và giải thoát ra ngoài bằng nhiều con đường, trong đó có qua da bằng cách tỏa hơi nước. Đối với muỗi, chúng có thể phát hiện ra nguồn nhiệt và hơi nước. Điều này có thể lý giải cho việc nhiều người hay bị muỗi đốt hơn những người khác.
Theo nghiên cứu, muỗi thường hay di chuyển về vị trí của các nguồn nhiệt gần xung quanh nó. Điều này là khá quan trọng trong việc tìm vật chủ của muỗi. Tuy nhiên, các nhóm động vật khác nhau sẽ lại có nhiệt lượng và hơi nước tỏa ra khác nhau, và điều này có thể không hấp dẫn đối với muỗi thích hút máu người.
Muỗi có khả năng thích nghi với một loại vật chủ nào đó nhất định. Chúng có khả năng liên kết những đặc điểm từ một vật chủ có “bữa ăn ngon nhất” với những yếu tố của vật chủ đó, chẳng hạn như mùi hương.
Theo nghiên cứu, các bệnh truyền nhiễm qua muỗi cho thấy 20% vật chủ chiếm tới 80% nguồn truyền bệnh trong cộng đồng. Điều này có nghĩa là muỗi có xu hướng chọn một phần nhỏ vật chủ trong cộng đồng.
Theo nghiên cứu, việc sử dụng các đồ uống có cồn có khả năng làm hấp dẫn muỗi. Nghiên cứu thấy rằng những người uống bia dường như hấp dẫn muỗi hơn và dễ bị muỗi đốt hơn những người không sử dụng rượu bia.
Việc mang thai dẫn đến khả năng bị muỗi đốt cao hơn. Đây là kết luận của nghiên cứu về mối liên quan giữa mang thai và khả năng bị muỗi đốt. Một cách lý giải cho điều này là những phụ nữ mang thai thường có thân nhiệt cao hơn so với người bình thường, và họ cũng có chuyển hóa hô hấp và đào thải khí CO2 cao hơn người bình thường.
Muỗi hay đốt ở vị trí nào?
Bình thường thì muỗi sẽ đốt ở bất cứ vị trí nào của cơ thể. Tuy nhiên, cũng có những vị trí mà muỗi hay đốt hơn so những vị trí khác.
Trong một nghiên cứu cho thấy 2 vị trí mà muỗi hay đốt nhất là khu vực đầu và chân. Nghiên cứu cho thấy rằng 2 vị trí này thường có nhiệt độ và tuyến mồ hôi hấp dẫn hơn các vị trí khác so với muỗi.
Tại sao muỗi đốt lại ngứa?
Khi muỗi đốt bạn, chúng đưa một lượng nhỏ nước bọt của chúng vào trong mạch máu của bạn để giữ mạch máu không bị đông và máu có thể chảy liên tục. Điều này khiến hệ miễn dịch của bạn phản ứng các chất hóa học có trong nước bọt của muỗi, và gây sưng, ngứa, đau.
Làm thế nào để giảm ngứa do muỗi đốt?
Nếu bạn bị muỗi đốt, bạn có thể làm một số việc sau để giảm ngứa:
- Tránh gãi. Thực tế là bạn không nên gãi, vì gãi sẽ làm sưng và có thể tổn thương bề mặt da.
- Chườm lạnh. Bạn có thể sử dụng một miếng gạc hay khăn lạnh và chườm vào vị trí muỗi đốt. Điều này có thể giúp giảm sưng và ngứa.
- Sử dụng các thuốc kem bôi. Có nhiều loại kem giảm ngứa có sẵn, bao gồm những kem có chứa hidrocortisol hay kem dưỡng da chứa calamine.
- Hãy cân nhắc sử dụng thuốc kháng histamine nếu tình trạng của bạn không quá nghiêm trọng.
Đa phần các nốt muỗi đốt sẽ biến mất sau vài ngày. Tuy nhiên, nếu bạn bắt gặp các tình trạng như sốt, sưng đau hay đau đầu sau khi bị muỗi đốt, bạn nên đến gặp bác sĩ.
Làm thế nào để tránh muỗi đốt?
Nếu bạn đang chuẩn bị đến những nơi có khả năng có nhiều muỗi, hay chuẩn bị vào mùa muỗi phát triển, bạn có thể thực hiện những cách dự phòng sau:
- Sử dụng các thuốc chống côn trùng
- Mặc quần dài, áo dài tay và đi tất nếu có thể
- Chọn các loại quần áo sáng màu.
- Tránh các thời điểm hoạt động mạnh nhất của muỗi, ví dụ như chập tối hay hoàng hôn.
- Loại bỏ các môi trường sống của muỗi.
- Giữ cho muỗi không bay vào trong nhà.
Tổng kết
Khi bạn thấy mình bị muỗi đốt nhiều tức là bạn có thể có một hoặc nhiều yếu tố gây hấp dẫn với muỗi như lượng khí CO2 thở ra nhiều, có mùi cơ thể hay nhiệt độ cơ thể cao. Nếu bạn bị muỗi đốt, bạn có thể thực hiện một vài biện pháp nhẹ nhàng để giảm sưng và ngứa như sử dụng kem bôi hay chườm lạnh.
Muỗi có thể truyền bệnh truyền nhiễm, do đó bạn nên thực hiện các bước để bảo vệ bản thân và dự phòng trước khi di chuyển hay đến mùa phát triển của muỗi.
Tham khảo thêm thông tin tại: Biện pháp đơn giản để phòng muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết