Chiếu tra i giươ ng nào xài bền nhất

Năm n�o tr�ng m�a, mẹ t�i đặt một đ�i chiếu B�ng v� đ�i chiếu Cỗ theo k�ch thước v� m�u sắc ri�ng do b� chọn. B� n�i: Để "ăn Tết" với người ta! Hồi đ� sống dưới qu�, nh� chỉ d�m x�i chiếu trắng. S�ng n�o ngủ dậy, mẹ cũng dặn phải cuốn chiếu lại đem cất trong buồng (ph�ng ngủ). Thỉnh thoảng thấy mẹ đem chiếu ra s�ng giặt rồi đem phơi nắng. C�n chiếu B�ng b� để d�nh, chỉ trải khi nh� c� kh�ch hoặc c� lễ lộc.

***

Chiếu c� mặt trong mọi gia đ�nh người Việt Nam m�nh từ l�u lắm rồi.

Chiếc chiếu tuy l� vật v� tri, vật d�ng để trải, đ� trở th�nh vật c� t�m hồn, đi v�o trong t�m thức của người Việt Nam m�nh từ l�u lắm rồi.

Chiếc chiếu tuy l� vật v� tri, vật d�ng để trải, đ� trở th�nh vật c� t�m hồn, đi v�o trong t�m thức của người Việt Nam ch�ng ta qua tục ngữ ca dao:

-Buồn ngủ gặp chiếu manh.

-Chiếu b�ng m� trải g�c đền,

Muốn v� l�m b�, biết c� bền hay kh�ng?

-Giường l�o m� trải chiếu m�y,

L�m trai hai vợ như d�y buộc m�nh.

V� v�n v�n.

Thuở mới sanh ra ch�ng ta đ� được mẹ đặt nằm tr�n chiếc chiếu manh v� từ đ� chiếc chiếu trở th�nh vật gần gũi gắn b� với từng cặp vợ chồng cho đến ng�y răng long đầu bạc.

Chiếu C� Mau c� mặt hồi thuở n�o? -Ch�nh x�c th� kh�ng ai biết!

" Chiếu C� Mau nhuộm m�u tươi thắm,

C�ng t�i cực lắm mưa nắng d�i dầu.

Chiếu n�y t�i chẳng b�n đ�u,

T�m em kh�ng gặp...,

T�m em kh�ng gặp, t�i gối đầu mỗi đ�m..."

(Viễn Ch�u, Ghe chiếu C� Mau)

Chỉ biết rằng, từ khi c� mặt, chiếu được người đời đặt cho n� nhiều t�n gọi kh�c nhau, t�y theo vật liệu l�m ra chiếu, t�y theo k�ch thước, t�y m�u sắc, v� t�y theo chiếu d�ng v�o việc g�, v�n v�n.

Như:

T�n chiếu L�c l� chiếu đan bằng sợi l�c c� nhiều ở C� Mau v� Lục Tỉnh. Gọi l� chiếu Trắng l� chiếu đan bằng sợi l�c c� m�u "trắng xanh" tự nhi�n, kh�ng nhuộm m�u.

Chiếu B�ng l� chiếu đan bằng những sợi l�c tốt, sợi m�u trắng đan xen kẽ với những sợi nhuộm m�u xanh đỏ..., tạo n�n những hoa văn, một b�ng hoa, h�nh ảnh... với đường n�t sắc sảo, x�i l�u cả 3, 4 năm v� đặc biệt kh�ng phai m�u. C� loại chiếu B�ng rẻ tiền, l� chiếu đan bằng l�c thường, c� in l�n h�nh ảnh, b�ng hoa (thay v� đan xen những sợi l�c nhuộm m�u sẵn), n�n đường n�t lem nhem, mau bay m�u, gi� rẻ v� s�i kh�ng bền. C�c bậc �ng b� cha mẹ ng�y xưa thường sắm sửa cho cặp vợ chồng mới cưới một cặp chiếu B�ng c� h�nh đ�i chim Loan Phượng hay c� hai chữ Song Hỉ, như ước mong cho hai trẻ sống t�m đầu � hợp (Loan Phượng) hoặc vui vẻ b�n nhau (Song Hỉ) trọn đời!

Chiếu m�y l� chiếu đan bằng d�y m�y chẻ nhỏ - mịn như sợi l�c. C�n chiếu Gon l� chiếu dệt bằng một loại l� Gon (thường d�ng đan chiếu, đan buồm, đan bao...) ở ngo�i Bắc.

-"Ả ở đ�u b�n chiếu gon

Chẳng hay chiếu ấy hết hay c�n

Xu�n xanh nay được chừng bao nả

Đ� c� chồng chưa được mấy con."

-"T�i ở T�y Hồ b�n chiếu gon

Can chi �ng hỏi hết hay c�n

Xu�n xanh nay được trăng tr�n lẻ

Chồng c�n chưa c�, c� chi con."

(Giai thoại Nguyễn Thị Lộ v� Nguyễn Tr�i)

Chiếu Manh(Buồn ngủ gặp chiếu manh), l� chiếu cũ v� đ� r�ch, thuở xưa người nh� ngh�o thường d�ng trải ăn cơm, trải tr�n đất, trải v�ng cho em b�, hoặc trải giường cho người bịnh người sanh đẻ, v�n v�n. Nay chiếu manh l� chiếu dệt khổ nhỏ, cỡ: 60cmx80cm.

Chiếu Cỗ l� chiếu nhỏ m� d�i, khổ chừng 0, m50x1m80, chỉ d�ng để trải b�n thờ, hoặc d�ng dọn cỗ c�ng trong c�c lễ nghi gia đ�nh v� ch�a đ�nh miếu. Chiếu cỗ cũng d�ng trải tr�n chiếu B�ng để dọn cỗ đ�i kh�ch trong những bữa tiệc sang trọng. Ng�y xưa, nh� c� tiền, trong c�c c� lễ lộc chủ nh� đem những chiếc chiếu B�ng đẹp nhứt, với những chiếc chiếu cỗ tốt nhất trải ra, mời những người lớn tuổi, người c� chức sắc trong l�ng ngồi l�n để ăn uống, n�i chuyện với nhau tr�ng oai quyền.

Chiếu C� Mau: từ đời thường đến chiếu t�n h�n

C� Mau nguy�n l� l�nh thổ của người Ph� Nam, sau đ� thuộc Thủy Ch�n Lạp, vương quốc Cao Mi�n. Cuối thế kỷ 17, Mạc Cửu được Ch�a Nguyễn cho đến ở v�ng H� Ti�n tập họp đ�m qu�n phản Thanh phục Minh c�ng lưu d�n lập n�n 7 x� trong đ� c� C� Mau. T�n C� Mau do tiếng Mi�n l� "Tuk-Khm�u" nghĩa l� v�ng nước đen.

C� Mau l� xứ đầm lầy ngập nước, c� nhiều bụi l�t mọc tự nhi�n v� hoang d�. N�n thuở xưa c� c�u ca dao: C� Mau l� xứ qu� m�a/Muỗi bằng g� m�i, cọp t�a bằng tr�u.

Thế rồi từ những cọng l�c, ai đ� dệt n�n những chiếc chiếu d�ng để x�i trong gia đ�nh hoặc gởi cho con ch�u như l� m�n qu� C� Mau. Theo thời gian, chiếu theo ghe thương hồ l�n tận S�i G�n, chiếu cũng đi khắp v�ng Lục tỉnh rồi rong ruổi khắp c�c nẻo đường đất nước. V� chiếu dự phần trong đời sống thường của từng gia đ�nh người m�nh một c�ch lặng lẽ như bao vật dạng kh�c trong nh�.

Cho tới khi b�i ca vọng cổ "T�nh anh b�n chiếu" của soạn giả Viễn Ch�u được nghệ sĩ �t Tr� �n th�u v�o đĩa h�t m�y, th� "Chiếu C� Mau" đ� thật đi v�o t�m tư t�nh cảm v� đ�nh động h�ng triệu con tim người m�nh.

Soạn giả Viễn Ch�u đ� n�ng chiếc chiếu đời thường th�nh "đ�i chiếu b�ng bề d�i 2 thước", tức l� chiếu T�n H�n, "thi�ng li�ng"!

Lời ca �t Tr� �n đ� đưa mối t�nh của anh b�n chiếu "với c� g�i mỹ miều tr�n v�m s�ng Ng� Bảy" từ đất Cần Thơ, l�n S�i G�n, v�o tận Đồng Th�p, Bạc Li�u, Rạch Gi�, Mỹ Tho, Vĩnh Long, Đồng Nai... ra tận miền Trung xa x�i nơi m� nhiều người chưa hề biết C� Mau!

V� Chiếu C� Mau từ đ� đ� trở th�nh huyền thoại.

"C� đ� đặt đ�i chiếu b�ng bề d�i hai thước,

C� lẽ để điểm t� ở chốn loan ph�ng.

H�m nay c� đ� qu�n t�i để cất bước theo chồng.

C� ơi, đ�i chiếu n�y tự tay t�i dệt lấy,

T�i đ� lựa từng cọng l�c, sợi gai..."

Chiếc chiếu B�ng T�n H�n với đ�i Loan Phượng từ l�u như l� nh�n chứng cho bao mối t�nh trai g�i, kh�c n�o �ng Tơ b� Nguyệt xe duy�n nồng thắm cho đ�i trẻ cho đến ng�y răng long t�c bạc. Nếu c� gặp vợ chồng n�o đ� m� ăn ở với nhau "chưa r�ch chiếc chiếu" m� th�i nhau, th� lỗi tại b� mai trải chiếu đ�m t�n h�n, chớ n�o tại chiếu T�n H�n!

"Ghe Chiếu C� Mau đ� cắm s�o tr�n bờ kinh Ng� Bảy

Sao c� g�i năm xưa chẳng thấy ra... ch�o.

Cửa vườn c� đ� kh�a k�n tự h�m n�o.

T�i đ� v�c đ�i chiếu b�ng từ dưới ghe l�n x�m Rẩy, chiếc �o nhuộm b�n đ� lấm tấm giọt mồ h�i.

Nh� của c� sau trước vắng tanh, trong gi� lạnh chiều đ�ng, bỗng c� ai dạo l�n tiếng nguyệt cầm, như gieo v�o l�ng t�i một nỗi buồn th� thảm..."

Chiếu C� Mau xưa v� nay

Mời bạn theo ch�n hai người nghệ sĩ t�i hoa Viễn Ch�u v� �t Tr� �n, ch�ng ta về thăm C� Mau, qu� hương chiếc chiếu.

C� Mau c�ch S�i G�n 380km đường bộ.

Từ C� Mau bạn c� thể đi đến khắp v�ng đồng bằng s�ng Cửu Long, đến S�i G�n dễ d�ng nhờ c�c s�ng lớn ở C� Mau như s�ng Bảy H�p, s�ng G�nh H�o, s�ng Đốc, s�ng Trẹm...

Dưới thời Việt Nam Cộng H�a, tỉnh An Xuy�n được th�nh lập tr�n cơ sở tỉnh C� Mau cũ, l� một trong 22 tỉnh của Nam Phần bấy giờ, theo Sắc lệnh 143-NV ng�y 22 th�ng 10 năm 1956. Theo đ� tỉnh An Xuy�n gồm 6 quận: Quận Quản Long, Quận C�i Nước, Quận Đầm Dơi, Quận Thới B�nh, Quận Năm Căn v� Quận S�ng �ng Đốc, tỉnh lỵ l� Quản Long, với d�n số t�nh đến năm 1971 l� 279.113 người.

T�n An Xuy�n ch�nh l� t�n của l�ng An Xuy�n, một l�ng sở tại trước kia thuộc tổng Quản Long.

Th�ng 2 năm 1976 t�nh An Xuy�n v� một phần tỉnh Bạc Li�u hợp nhất th�nh tỉnh Minh Hải, đến năm 1997, Minh Hải được t�ch th�nh hai tỉnh Bạc Li�u v� C� Mau. Khi đ� tỉnh C� Mau mới chỉ c� tổng cộng 6 huyện: Thới B�nh, Ngọc Hiển, Trần Văn Thời, C�i Nước, Hồng D�n v� U Minh.

Nay tỉnh C� Mau gồm 1 th�nh phố v� 8 huyện l�: th�nh phố C� Mau, huyện Đầm Dơi, huyện Ngọc Hiển, huyện C�i Nước, huyện Trần Văn Thời, huyện U Minh, huyện Thới B�nh, huyện Năm Căn, huyện Ph� T�n.

C� Mau l� tỉnh ven biển ở cực nam của Việt Nam, ph�a Bắc gi�p tỉnh Ki�n Giang, ph�a Đ�ng gi�p tỉnh Bạc Li�u; bờ ph�a T�y gi�p vịnh Th�i Lan d�i 145km, bờ ph�a Đ�ng gi�p biển Đ�ng Hải d�i 104km. C� Mau c� hải cảng Năm Căn từ đ�y c� thể tới v�ng Singapore, Indonesia, Malaysia.

C� Mau với những con s�ng c� t�n tới nay nghe xa lạ như: S�ng Bảy H�p đổ ra biển T�y d�i hơn 50km; S�ng Cửa Lớn d�i 58km; S�ng �ng Đốc d�i hơn 60km; S�ng C�i T�u d�i 43km; S�ng Trẹm từ C�i T�u đổ về Ki�n Giang d�i 36km; S�ng Đầm C�ng d�i khoảng 36km; S�ng Bạch Ngưu chảy qua địa phận C� Mau 30km; S�ng G�nh H�o d�i 45km từ trung t�m C� Mau đổ ra biển Đ�ng.

C� Mau địa thế l� v�ng ngập nước, từ l�u c� nhiều đầm l�c hoang d� m�nh m�ng. C� lẽ do đ� m� C� Mau sớm ph�t triển nghề dệt chiếu với nguồn nguy�n liệu sẵn c� tại địa phương. Chiếu ở C� Mau nỗi tiếng từ l�u l�: chiếu T�n Duyệt Đầm Dơi, chiếu T�n Lộc Thới B�nh... nhưng nỗi tiếng nhứt vẫn l� chiếu T�n Th�nh C� Mau. Theo người địa phương th� �c�i nghề dệt chiếu đ� c� nguồn gốc từ miền Ngo�i, truyền v�o miền đất nầy khoảng thế kỷ 15, đời vua L� Th�nh T�n chiến Thắng Chi�m Th�nh�. Từ đ� chiếu C� Mau sớm c� khắp Nam Kỳ Lục Tỉnh h�ng mấy trăm năm, v� giờ đ�y tại C� Mau c�n c� nhiều gia đ�nh theo nghề dệt chiếu tr�n 60 năm!

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử c�ng với sự ph�t triển c�c loại chiếu ni l�ng nhập cảng b�n T�u, nhưng chiếu C� Mau vẫn bền bỉ tồn tại v� ph�t triển theo c�ch của m�nh. Bởi chiếu C� Mau d�y, l�u bay m�u, nằm �m, giữ kỷ x�i được 3, 4 năm.

Về T�n Th�nh C� Mau mới thấy rằng để l�m ra những tấm chiếu tuy đơn sơ nhưng c�ng lao thật vất vả biết l� dường n�o. Bằng những cọng l�c, sợi gai v� với bao c�ng lao của người thợ nhuộm, thợ dệt mới cho ra những chiếc chiếu c� nhiều m�u sắc v� nhiều k�ch thước kh�c nhau.

Nguy�n liệu ch�nh để dệt chiếu l� c�y l�c, bố sợi v� phẩm m�u. L�c tươi đem về nh� phải cạo vỏ, chẻ mỗi cọng l�m 3 rồi đem phơi nắng chừng ba ng�y. Cọng l�c kh� se nhỏ lại c� m�u �trắng xanh�. Sau đ� người ta đem nhuộm m�u, thường nhuộm c� 3 m�u ch�nh l�: đỏ, v�ng v� m�u xanh con k�t.

Dụng cụ l�m chiếu gồm c�: Khung cửi, c�y dập l�c, c�y ch�i để đưa l�c v�o khung. Một c�i b�n quay bố th�nh sợi tr�n gai để mắc từng sợi l�c theo khoảng c�ch đều v�o khung cửi.

Dệt chiếu phải c� hai người. Người ngồi tr�n l�m động t�c dập c�y kh�ng để những cọng l�c s�t v�o nhau qu�. Người ngồi dưới d�ng c�y ch�i để đưa v�o khung tr�n gai.

Chiếu C� Mau dệt c� nhiều khổ, như: �khổ chiếc� rộng 1,2m x d�i 1,8m, �khổ đ�i� rộng 1,6m x d�i 1,8m. C�n loại chiếu nhỏ, chiếu manh, cỡ 80cm x 60cm. Đặc biệt l� chiếu b�ng, chiếu t�n h�n d�i tới 2m.

C� Mau kh�ng chỉ đặc biệt �dệt n�n đ�i chiếu b�ng c� chiều d�i hai thước, để điểm t� nơi chốn loan ph�ng� m� c�n dệt những đ�i chiếu thường, hợp với t�i tiền của những gia đ�nh b�nh d�n, lao động ngh�o.

Tại sao ai cũng ưa d�ng v� th�ch chiếu C� Mau?

Bởi chiếu C� Mau dệt d�y (nặng chừng 3kg) nằm �m lưng hơn so với chiếu của c�c địa phương kh�c. Nằm tr�n chiếu C� Mau bạn sẽ cảm được c�i �m�t rượi� khi trời n�ng bức, v� sẽ cảm thấy �ấm �p� khi trời mưa sa gi� lạnh. Nằm chiếu C� Mau bạn c�n sẽ ngửi thấy m�i thơm d�u dịu từ c�y l�c sợi đai, m�i hương đồng cỏ nội C� Mau, tuyệt vời!

Bởi nghệ thuật nhuộm l�c của người thợ nhuộm chiếu C� Mau đặc biệt, l�m n�n những chiếu B�ng đa dạng vừa đẹp vừa kh�ng phai, l�m n�n thương hiệu chiếu C� Mau tới nay.

Nếu như ng�y xưa �Chiếu C� Mau nhuộm m�u tươi thắm...� th� nay chiếu C� Mau biết kết hợp nhuộm � dệt tạo ra chiếu B�ng c� chữ, c� hoa văn, c� h�nh minh họa với nhiều chi tiết bắt mắt, trang tr� rất tinh xảo hơn xưa nhiều lắm.

V� nếu xưa ghe chiếu C� Mau chỉ �cắm s�o tr�n d�ng k�nh Ng� Bảy� th� ng�y nay chiếu C� Mau theo ghe t�u, qu� giang xe đ�, thậm ch� c�n ngồi m�y bay đi từ Nam ra Bắc v� c�n ra cả ngoại quốc nữa...

***

�Hỡi �i, con s�ng Phụng Nghiệp n� chảy ra bảy ng�,

M� sao lệ của t�i n� cũng lai l�ng mu�n d�ng.

C� ai hiểu được tấm l�ng của t�i với c� g�i mỹ miều tr�n kinh Ng� Bảy.

S�ng s�u b�n lở, b�n bồi, t�nh anh b�n chiếu trọn đời kh�ng phai.�

L�m nghề dệt chiếu kh�ng gi�u, chỉ kiếm được đủ miếng cơm, tấm �o v� đủ nu�i sống m�nh, nhưng m� vui..., như người con g�i dệt chiếu C� Mau t�m sự.

V� v� bởi kh�ng phải dầm mưa d�i nắng n�n con g�i dệt chiếu C� Mau nỗi tiếng l� xinh đẹp, đặc biệt �trắng trẻo nguy�n sơ� như chiếu C� Mau. Thật dễ thương!