Cơ quan nào nằm trong ổ bụng gần cơ hoành

Thực quản là cơ quan quan trọng của hệ tiêu hóa, thực hiện chức năng nuốt, vận chuyển thức ăn đến dạ dày và ngăn tình trạng trào ngược dịch vị. Thực quản có thể bị tổn thương do nhiều nguyên nhân khác nhau, dẫn đến xuất hiện một số vấn đề bệnh lý đáng lo ngại như viêm thực quản, Barrett thực quản, ung thư thực quản… Tùy vào tình trạng người bệnh, bác sĩ sẽ chẩn đoán và chỉ định phương pháp điều trị phù hợp, ngăn chặn biến chứng nguy hiểm về sau.

Thực quản là gì?

Thực quản là một ống cơ rỗng, dài khoảng 25cm (ở người trưởng thành), nằm ở sau khí quản, tim và phía trước cột sống. Nó là phần tiếp nối của hầu ở cổ, xuống ngực, chui qua cơ hoành và kết thúc là tâm vị – phần đầu tiên của dạ dày. Cơ quan này hoạt động như một phần quan trọng của hệ thống tiêu hóa.

Cấu tạo thực quản

Thực quản là một ống cơ rỗng, dài khoảng 25cm (ở người trưởng thành), nằm ở sau khí quản, tim và phía trước cột sống. Nó là phần tiếp nối của hầu ở cổ, xuống ngực, chui qua cơ hoành và kết thúc là tâm vị – phần đầu tiên của dạ dày. Thành thực quản cấu tạo bởi ba lớp, trong cùng là niêm mạc, giữa là lớp dưới niêm, ngoài cùng là cơ. Ở 1/3 trên, cơ vân thực quản hoạt động theo ý muốn, ở 2/3 dưới là khối cơ trơn chịu sự chi phối của hệ thần kinh tự chủ, vì vậy động tác nuốt là không hoàn toàn theo ý muốn.

Hai đầu trên và dưới thực quản được bao quanh bởi hai vòng cơ: cơ vòng thực quản trên và cơ vòng thực quản dưới. Sự đóng – mở của hai khối cơ này có vai trò quan trọng trong hoạt động vận chuyển thức ăn.

Vị trí của thực quản trong đường tiêu hóa

Chức năng thực quản

1. Nuốt

Chức năng chính của thực quản là đưa thức ăn từ miệng qua họng và vào dạ dày. Cơ thắt thực quản trên thường xuyên ở trạng thái đóng. Khi nhận được tín hiệu thức ăn hoặc chất lỏng tiến về phía nó, cơ thắt này sẽ giãn mở ra để thức ăn có thể đi vào thực quản. Tiếp đó, các đợt co thắt cơ (nhu động) nhịp nhàng sẽ đẩy thức ăn xuống dưới.

Giống như cơ thắt thực quản trên, cơ thắt thực quản dưới cũng cảm nhận được khối thức ăn. Nó thư giãn, thoát khỏi trạng thái co và để thức ăn đi vào dạ dày.

2. Ngăn trào ngược dịch vị

Chính việc đóng thường xuyên của cơ thắt thực quản dưới khi không có tín hiệu thức ăn giúp ngăn chặn tình trạng trào ngược dịch vị vào trong thực quản. Dịch vị là sản phẩm chế tiết của dạ dày, một hỗn hợp có tính acid mạnh bao gồm acid hydrochloric (HCl), các enzymes, muối kali và natri để hỗ trợ quá trình tiêu hóa thức ăn. Sự tiếp xúc lâu dài của niêm mạc thực quản với dịch vị có thể là nguyên nhân của nhiều bệnh lý tại vùng này.

3. Các chức năng khác

Mặc dù nhiệm vụ chính của thực quản là vận chuyển thức ăn đến dạ dày, nhưng nó cũng có vai trò tống thải các chất từ dạ dày ra khỏi cơ thể qua các hoạt động nôn mửa, ợ hơi và phản xạ nôn trớ.

Thực quản thực hiện nhiều chức năng quan trọng trong hệ tiêu hóa

Các bệnh lý thực quản thường gặp

• * Trào ngược dạ dày thực quản: Bệnh lý phổ biến, xảy ra khi cơ vòng thực quản dưới mở ra bất thường khiến axit dạ dày và dịch tiêu hóa chảy ngược vào thực quản, gây viêm, ợ nóng và nhiều vấn đề nghiêm trọng khác.
• * Co thắt tâm vị: Một dạng rối loạn chức năng mà thực quản không thể đẩy thức ăn xuống dạ dày (bất thường nhu động thân thực quản), cơ vòng dưới thực quản không mở ra hoàn toàn (tăng áp lực cơ vòng dưới) gây ứ đọng thức ăn tại thực quản.
• * Túi thừa thực quản: Có nhiều loại túi thừa thực quản với nguồn gốc khác nhau. Đây là những cấu trúc dạng túi, nằm nhô ra khỏi giới hạn bình thường của thực quản, thường xuất hiện tại những vị trí nối giữa thực quản với các cấu trúc khác hoặc những điểm yếu của thành thực quản. Túi thừa thực quản nhỏ thường không có triệu chứng, tuy nhiên túi thừa kích thước lớn có thể dẫn đến nhiều biến chứng phức tạp.
• * Giãn tĩnh mạch thực quản: Đây là tình trạng các tĩnh mạch dưới niêm mạc thực quản giãn lớn – biểu hiện của tình trạng tăng áp lực tĩnh mạch cửa, thường là hậu quả của bệnh lý xơ gan. Các búi giãn tĩnh mạch thực quản có thể vỡ gây xuất huyết, nếu không được điều trị kịp thời sẽ là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong.
• * Viêm thực quản: Là tình trạng viêm niêm mạc thực quản do nhiều nguyên nhân như trào ngược axit, nôn mửa, nhiễm trùng, tác dụng phụ của thuốc, xạ trị…
• * Viêm thực quản tăng bạch cầu ái toan: Viêm thực quản do sự thâm nhiễm của bạch cầu ái toan. Nguyên nhân có thể do dị ứng thức ăn, cơ địa, có tiền sử dị ứng…
• * Barrett thực quản: Barrett thực quản là tình trạng chuyển đổi dần dần niêm mạc biểu mô vảy bình thường của thực quản thành biểu mô trụ, nguyên nhân chủ yếu do viêm thực quản trào ngược mạn tính. Barrett thực quản có liên quan đến việc tăng nguy cơ tiến triển thành ung thư thực quản .
• * Ung thư thực quản xuất hiện khi các tế bào của thực quản phát triển bất thường không thể kiểm soát, thường gặp 2 loại sau:
• Ung thư biểu mô tế bào gai (còn gọi là tế bào vảy): thường gặp ở thực quản đoạn trên và giữa, phổ biến ở người châu Á và Đông u.
• Ung thư biểu mô tế bào tuyến: thường gặp ở thực quản đoạn dưới. Dạng này thường gặp ở người Bắc Mỹ và Tây u.
  Ung thư thực quản là bệnh lý nghiêm trọng cần được điều trị sớm

Dấu hiệu nhận biết thực quản có vấn đề?

Một trong những triệu chứng phổ biến nhất của tình trạng tổn thương thực quản là cảm giác nóng rát sau xương ức. Ngoài ra có thể gặp các triệu chứng khác:

• * Nuốt khó
  • Đau ngực
  • Trớ thức ăn
  • Nghẹn
  • Ho
  • Khàn giọng
  • Đau họng
  • Nôn mửa
  • Nôn ra máu
  • Hơi thở có mùi
  • Sụt cân…
    Theo dõi các triệu chứng bất thường cảnh báo bệnh lý về thực quản

Các phương tiện chẩn đoán bệnh lý thực quản

Hiện nay có nhiều công cụ giúp các bác sĩ chẩn đoán bệnh lý thực quản. Có thể tạm chia các cận lâm sàng này thành hai nhóm, nhóm đánh giá chức năng và nhóm đánh giá hình ảnh học của thực quản như sau:(1)

1. Nhóm cận lâm sàng khảo sát hình ảnh

• * Chụp X quang thực quản với thuốc cản quang: Để khảo sát hình thái thực quản, người bệnh nuốt một loại chất lỏng có chứa chất cản quang- thường là barium. Đặc điểm bắt màu cản quang sáng trên phim giúp làm nổi bật lên hình ảnh của thực quản, đường bờ lót bên trong cũng như những thay đổi về hình dạng của thực quản trong cử động nuốt.
• * Chụp CT scan ngực- bụng: Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) cho biết những thay đổi ở thành thực quản, tổn thương tại chỗ, mối tương quan với các cấu trúc lân cận và đánh giá di căn xa- điều mà các phương pháp khác không thể hiện được.
• * Nội soi thực quản- dạ dày- tá tràng: Thủ thuật đưa ống soi mềm có gắn camera dẫn truyền hình ảnh thời gian thực để khảo sát thực quản, dạ dày và tá tràng. Đây là phương pháp an toàn, hiệu quả cao trong việc phát hiện, nhận định các tổn thương của đường tiêu hóa trên. Trong quá trình nội soi, bác sĩ có thể sinh thiết tổn thương nghi ngờ để xác định bản chất bệnh lý, hoặc sử dụng một số dụng cụ đặc biệt để cắt polyp, cầm máu, lấy dị vật trong ống tiêu hóa, nong những phần bị hẹp, thắt búi giãn tĩnh mạch thực quản… Có thể nói nội soi không chỉ là phương tiện khảo sát hình ảnh hiện đại bậc nhất hiện tại, mà còn đóng vai trò quan trọng trong can thiệp, điều trị các bệnh lý tiêu hoá.
• * Siêu âm qua ngả nội soi (EUS- Endoscopic Utrasound): Là kỹ thuật hiện đại, được thực hiện với máy nội soi tiêu hoá có tích hợp đầu dò siêu âm, giúp tiếp cận tổn thương từ bên trong lòng thực quản. Theo đó, so với máy nội soi thông thường, EUS thể hiện được lợi điểm trên các khía cạnh: xác định và phân biệt mạch máu, nguồn gốc tổn thương; đánh giá cấu trúc, kích thước, mức độ xâm lấn, giai đoạn phát triển của khối u…

2. Nhóm cận lâm sàng đánh giá chức năng

• * Đo pH trở kháng thực quản 24 giờ: Đây được xem là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán, phát hiện bệnh trào ngược dạ dày thực quản. Một ống nhỏ được đưa vào mũi đi xuống dạ dày để theo dõi độ pH của thực quản trong vòng 24 giờ. Các thông tin thu thập được bao gồm: Tần suất trào ngược, thời gian dịch axit tồn tại trong thực quản, trở kháng nền về đêm, mối liên hệ giữa các cơn trào ngược và triệu chứng gặp phải. Dựa vào các dữ liệu từ máy đo pH, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị bổ trợ phù hợp. Trong quá trình này, người bệnh vẫn có thể ăn uống và sinh hoạt như bình thường.
• * Đo áp lực thực quản độ phân giải cao (HRM): Là công cụ hữu hiệu để chẩn đoán các dạng rối loạn nhu động thực quản. Hiện nay, đo áp lực và nhu động thực quản độ phân giải cao (HRM) sử dụng catheter với nhiều đầu dò nhận cảm áp lực cho phép đánh giá được áp lực cơ thắt thực quản trên và dưới, hình thái vùng nối dạ dày – thực quản, cũng như các dạng rối loạn nhu động thực quản chính xác hơn.

Điều trị bệnh về thực quản

Tuỳ thuộc vào loại bệnh lý, nguyên nhân và mức độ nghiêm trọng, bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị phù hợp. Một số vấn đề có thể được kiểm soát bằng điều trị nội khoa kết hợp thay đổi lối sống, chế độ dinh dưỡng. Những trường hợp khác có thể cần đến các biện pháp can thiệp thủ thuật, phẫu thuật tương ứng.

Phòng ngừa bệnh về thực quản

Các bệnh lý về thực quản có thể được phòng ngừa hiệu quả thông qua một số biện pháp sau đây:

• * Từ bỏ thói quen hút thuốc lá: Hút thuốc lá làm tăng nguy cơ ung thư thực quản, đặc biệt là ung thư biểu mô tế bào vảy.
• * Hạn chế uống rượu: Uống nhiều rượu làm tăng nguy cơ mắc ung thư biểu mô tế bào vảy ở thực quản, do cơ chế phá hủy niêm mạc thực quản theo thời gian.
• * Điều trị bệnh trào ngược dạ dày thực quản ngay từ sớm: Biến chứng của bệnh lý này làm tăng nguy cơ mắc ung thư biểu mô tuyến thực quản.
• * Duy trì cân nặng ổn định: Béo phì góp phần gây ra bệnh trào ngược dạ dày thực quản.
• * Xây dựng chế độ ăn uống khoa học và lành mạnh: Ăn nhiều rau củ, trái cây, đặc biệt là các loại rau họ cải (súp lơ, bắp cải…).

Trung tâm Nội soi và Phẫu thuật nội soi tiêu hóa (BVĐK Tâm Anh TP.HCM) và Khoa Ngoại Tổng hợp (BVĐK Tâm Anh Hà Nội) là những chuyên khoa Tiêu hóa uy tín, cung cấp dịch vụ thăm khám và điều trị cao cấp, hiệu quả cho các bệnh nhân mắc những bệnh lý tiêu hóa từ nhẹ đến nặng. Hệ thống BVĐK Tâm Anh quy tụ đội ngũ bác sĩ Nội khoa – Ngoại khoa – Nội soi tiêu hóa chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm, bên cạnh đó là sự hỗ trợ của hệ thống thiết bị y tế hiện đại, nhập khẩu từ nước ngoài, phục vụ tối đa nhu cầu thăm khám và điều trị của khách hàng.

Để đặt lịch thăm khám và điều trị các bệnh lý tiêu hóa với các chuyên gia bác sĩ về Tiêu hóa của Hệ thống Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, xin vui lòng liên hệ:

Trên đây là tổng hợp một số các thông tin về thực quản: cấu tạo, chức năng, các tình trạng bệnh lý có thể gặp phải, công cụ chẩn đoán-điều trị và cách bảo vệ thực quản luôn khỏe mạnh. Hi vọng thông qua những chia sẻ này, người bệnh sẽ có thêm nhiều thông tin hữu ích để chủ động theo dõi sức khỏe, thăm khám sớm, hạn chế tối đa biến chứng nguy hiểm.