Quá trình chuyển hóa lipid trong cơ thể năm 2024
Chuyển hóa lipid (chuyển hóa mỡ) là quá trình cực kỳ quan trọng và phức tạp trong cơ thể, cần phải được vận hành một cách liên tục để đảm bảo cơ thể hoạt động bình thường. Vậy, chuyển hóa lipid là gì? Quá trình chuyển hoá mỡ trong cơ thể bắt đầu và kết thúc ra sao? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome khám phá ngay trong bài viết sau. Show
Cơ thể tiêu hóa, hấp thụ, lưu trữ và chuyển hóa lipid ra sao? Lipid, hay còn gọi là chất béo, là một tập hợp nhiều hợp chất hữu cơ khác nhau, bao gồm dầu / mỡ (oil), sáp (waxes), triglyceride (chất béo trung tính), phospholipid và sterol… Trong cơ thể, lipid đóng nhiều vai trò không thể thiếu đối với sức khỏe con người. Trong thực phẩm, lipid giúp cung cấp năng lượng, mang lại cảm giác ngon miệng và hỗ trợ cơ thể hấp thụ các vitamin tan trong chất béo (A, D, E, K). Chuyển hóa lipid là gì?Chuyển hóa lipid (lipid metabolism) là quá trình bao gồm nhiều phản ứng sinh học phức tạp, trong đó các chất béo đến từ thực phẩm được tiêu hóa, hấp thụ, vận chuyển, lưu trữ, tổng hợp, phân giải và sử dụng trong cơ thể. Chuyển hóa lipid diễn ra chủ yếu trong gan nhưng cũng có thể xảy ra ở các mô khác như mô mỡ và cơ bắp. Các loại lipid tham gia vào quá trình chuyển hóa lipidCác tất cả 11 loại lipid khác nhau tham gia vào quá trình chuyển hóa lipid trong cơ thể, bao gồm: 1. Các lipid tham gia cấu tạo màng tế bào
2. Các lipid khác
Phospholipid là thành phần chính cho màng tế bào Quá trình chuyển hóa lipid diễn ra thế nào?Quá trình chuyển hóa lipid trong cơ thể bao gồm một loạt các bước từ tiêu hóa, hấp thụ cho đến lưu trữ và phân giải. Dưới đây là một cái nhìn tổng quan và dễ hiểu về diễn biến trong mỗi quá trình: 1. Tiêu hóa lipid (lipid digestion)Tiêu hóa chất béo là quá trình phân giải lipid trong thực phẩm thành các phần nhỏ hơn như monoglyceride nhờ vào sự giúp đỡ của enzyme lipase. Quá trình này bắt đầu ngay ở khoang miệng với enzyme lipase trong nước bọt. Sau đó, khi chất béo di chuyển xuống dạ dày, chúng tiếp tục được phân giải với sự hỗ trợ của lipase dạ dày và các kích thích nhu động tại đây. Lưu ý, quá trình tiêu hóa lipid tại khoang miệng và dạ dày không thể phân giải được cholesterol và các axit béo chuỗi dài. Do đó, phần lớn việc chuyển hoá mỡ trong cơ thể sẽ diễn ra tại ruột non, nơi các enzyme từ tuyến tụy và dịch mật giúp phân giải chất béo trung tính (triglyceride) thành axit béo tự do và glycerol để các tế bào ruột có thể hấp thụ. Sau khi được phân giải, axit béo tự do cùng monoglyceride và cholesterol sẽ được “đóng gói” lại cùng với nhau, trong một cấu trúc gọi là “micelle” để lớp biểu mô ruột có thể dễ dàng hấp thụ. 2. Hấp thụ lipid (lipid absorption)Bước thứ hai trong quá trình chuyển hóa lipid là hấp thụ chất béo, diễn ra chủ yếu tại dạ dày và ruột. Cụ thể:
Minh họa cấu trúc chylomicron chứa nhiều cholesterol và triglyceride được tổng hợp tại ruột non 3. Vận chuyển lipid (lipid transportation)Vì chất béo và cholesterol không thể hòa tan được trong nước, nên chúng cần được vận chuyển trong máu bởi các protein đặc biệt gọi là lipoprotein. Một số lipoprotein được tạo ra ở gan, nhưng không phải tất cả lipoprotein đều xuất phát từ cơ quan này. Có nhiều loại lipoprotein khác nhau. Mỗi loại chuyên “vận chuyển” một loại chất béo khác nhau và được đặt tên dựa trên mật độ protein của chúng. Ví dụ:
Minh họa tỷ trọng của thành phần lipid chứa trong từng loại lipoprotein 4. Lưu trữ lipid (lipid storage)Trong quá trình chuyển hóa lipid, cơ thể lưu trữ chất béo bằng cách chuyển đổi chúng thành triglyceride (TG) và giữ TG trong tế bào mỡ. Cụ thể như sau:
Trung bình ở một người trưởng thành trẻ và gầy, lượng chất béo trung tính được lưu trữ trong mô mỡ có thể đạt từ 10 – 20 kg. 5. Dị hóa lipid (lipid catabolism)Dị hóa lipid, hay còn gọi là phân giải chất béo (lypolysis), là quá trình mà cơ thể phá vỡ các lipid (chủ yếu là triglyceride) thành các thành phần nhỏ hơn để tế bào sử dụng làm năng lượng. Quá trình này diễn ra như sau:
Qua đó, dị hóa lipid giúp cơ thể chuyển hóa chất béo dự trữ thành năng lượng có thể sử dụng. Điều này đặc biệt cần thiết khi lượng glucose trong cơ thể hạ thấp hoặc khi bạn trải qua quá trình tập luyện kéo dài. Phân giải axit béo ra nhiều thành phần cơ bản là bước đầu tiên trong quá trình dị hóa lipid 6. Tổng hợp lipid (lipid biosynthesis)Tổng hợp lipid trong cơ thể (lipid biosynthesis) là quá trình tạo ra các lipid khác nhau như lipid màng tế bào, triglyceride, axit béo tự do và cholesterol từ các nguyên liệu cơ bản. Dưới đây là cách quá trình này diễn ra một cách dễ hiểu và ngắn gọn:
Cơ chế điều hòa chuyển hóa lipidQuá trình chuyển hóa lipid có thể được điều hòa thông qua nội tiết tố, enzyme hoặc qua hoạt động của gen. Cụ thể như sau: 1. Điều hòa thông qua nội tiết tố
Như vậy, quá trình chuyển hóa lipid có mối liên hệ chặt chẽ với các hoóc-môn điều hòa nội tiết. Khi quá trình này cân bằng, chúng giúp cơ thể duy trì mức năng lượng ổn định, kiểm soát cân nặng và duy trì sức khỏe tổng thể. Thông qua việc tác động đến gan và mô mỡ, insulin và glucagon giúp làm chậm hoặc thúc đẩy quá trình phân giải lipid 2. Điều hòa thông qua enzymeMỗi enzyme dưới đây đều đóng một vai trò cụ thể trong việc duy trì sự cân bằng năng lượng và sức khỏe tổng thể bằng cách điều hòa quá trình chuyển hóa chất béo, từ việc phân giải chất béo để tạo năng lượng đến tổng hợp chất béo mới để dự trữ năng lượng. Cụ thể như sau:
Minh họa enzyme lipase giúp thủy phân triglyceride thành axit béo tự do và glycerol 3. Điều hòa thông qua hoạt động genDưới đây là một số hoạt động gen quan trọng giúp điều hòa quá trình chuyển hóa lipid:
Ý nghĩa của quá trình chuyển hóa chất béo trong cơ thểChuyển hóa lipid có vai trò quan trọng trong việc cung cấp / duy trì cân bằng năng lượng, hỗ trợ sản xuất các hormone quan trọng (testosterone, estrogen,….) và đảm bảo chức năng của tất cả tế bào. Mặt khác, sự hiện diện của chất béo còn giúp:
Các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa lipid1. Yếu tố dinh dưỡngYếu tố dinh dưỡng ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa lipid trong cơ thể như sau:
Vì vậy, xây dựng một chế độ ăn cân đối, ưu tiên chất béo không bão hòa (dầu ô-liu, dầu hạt cải, dầu đậu nành,…), chất xơ và carbohydrate phức hợp (đến từ rau củ quả, đậu, hạt và ngũ cốc nguyên hạt) có thể hỗ trợ quá trình chuyển hóa lipid diễn ra lành mạnh. Tiêu thụ nhiều thực phẩm chiên (rán) và carbohydrate tinh chế có thể làm tăng mức mỡ máu 2. Hoạt động thể chấtHoạt động thể chất giúp tăng cường quá trình chuyển hóa lipid bằng cách kích thích cơ thể chuyển hóa chất béo thành năng lượng. Khi bạn vận động, cơ thể tăng cường phân giải triglyceride trong tế bào mỡ thành axit béo và glycerol để tạo ra năng lượng. Điều này không chỉ giúp giảm mỡ thừa mà còn cải thiện thành phần lipid máu, từ đó giảm nguy cơ mắc bệnh liên quan đến rối loạn chuyển hóa lipid, chẳng hạn như bệnh tim mạch. 3. Yếu tố di truyềnGen mà bạn thừa hưởng từ bố mẹ có thể tăng cường hoặc giảm khả năng chuyển hóa lipid, dẫn đến sự khác biệt về lượng chất béo dự trữ và mức độ cholesterol trong máu. Điều này giải thích tại sao một số người có xu hướng tăng cân hoặc mắc các vấn đề sức khỏe như bệnh tim mạch và tiểu đường dễ dàng hơn người khác, ngay cả khi họ có lối sống và chế độ ăn tương tự. 4. Tuổi và giới tínhKhi tuổi tác tăng lên, tốc độ chuyển hóa (trao đổi chất) chung của cơ thể thường giảm đi, bao gồm cả quá trình chuyển hóa lipid, làm tăng khả năng tích tụ chất béo và cholesterol trong máu. Phụ nữ và nam giới cũng có sự khác biệt về chuyển hóa lipid do ảnh hưởng của hormone. Cụ thể, phụ nữ trước tuổi mãn kinh (45 – 52 tuổi) thường có mức cholesterol HDL (cholesterol tốt) cao hơn và nguy cơ bệnh tim thấp hơn so với nam giới cùng tuổi, nhưng sự chênh lệch này giảm đi sau tuổi mãn kinh. 5. Tình trạng sức khỏeTình trạng sức khỏe cá nhân hoàn toàn có thể ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa lipid. Ví dụ:
Vì thế, các tình trạng sức khỏe cần được quản lý chặt chẽ để giữ cho quá trình chuyển hóa lipid diễn ra ổn định, hạn chế rủi ro sức khỏe tim mạch. Người có bệnh lý nền cần tuân thủ chặt chẽ chỉ định từ bác sĩ để quá trình chuyển hóa lipid diễn ra ổn định Rối loạn chuyển hóa lipid ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏeRối loạn chuyển hóa lipid có thể gây:
Tóm lại, chuyển hóa lipid trong cơ thể là một quá trình vô cùng thiết yếu, không chỉ đóng góp vào việc duy trì nguồn năng lượng mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể. Để đảm bảo quá trình này diễn ra hiệu quả, việc duy trì lối sống lành mạnh và chế độ ăn cân đối là vô cùng quan trọng. Trên đây là những thông tin quan trọng về quá trình chuyển hóa lipid trong cơ thể. Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ chuyển hóa lipid là gì cũng như tầm quan trọng của lipid đối với sức khỏe. |