Thị trường bán lẻ ở Việt Nam có đặc thu gì

Báo cáo xây dựng Đề án tái cơ cấu ngành Công Thương giai đoạn 2021 - 2030 của Bộ Công Thương vừa công bố cho biết, theo đánh giá của các tổ chức UNIDO, WB, INCENTRA, UN CONTRADE và EU-Vietnam Business Network (EVBN), thị trường trong nước hiện nay liên tục được mở rộng, xếp thứ 3 trong khu vực ASEAN (sau Indonesia và Thái Lan) về quy mô bán lẻ và thương mại điện tử.

Cũng theo nhận định của các tổ chức trên, Việt Nam trở thành một trong những thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất thế giới và thuộc nhóm 30 quốc gia có tầng lớp tiêu dùng trung lưu lớn nhất thế giới và tăng trưởng nhanh nhất khu vực ASEAN.

Thương mại trong nước trở thành động lực tăng trưởng mới của ngành Công Thương, qua đó đã cùng với xuất khẩu và công nghiệp đã thực sự trở thành trụ đỡ quan trọng đảm bảo thực hiện mục tiêu tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là trong những giai đoạn ta gặp khó về thị trường bên ngoài.

Tốc độ tăng trưởng nhanh, hấp dẫn đầu tư

Báo cáo của Bộ Công Thương cho biết, hiện nay thị trường trong nước phát triển mạnh mẽ và tiếp tục duy trì là ngành có tốc độ tăng trưởng cao (trung bình 11,5%/năm) với tỷ trọng tổng mức bán lẻ trong GDP tăng từ 55,24% năm 2011 lên 78,88% năm 2020 và đóng góp lớn giá trị gia tăng vào GDP (từ 8,5% năm 2011 lên 11,7% năm 2020), góp phần chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế theo hướng gia tăng tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ, và gắn liền với phát triển thương hiệu hàng Việt Nam với tỷ lệ phân phối hàng hóa Việt Nam qua hệ thống phân phối bán lẻ luôn trên 80%.

Trong đó, tỷ lệ hàng Việt Nam được phân phối qua các hệ thống phân phối bán lẻ hiện đại luôn chiếm tỷ trọng cao, đặc biệt là hệ thống phân phối của các doanh nghiệp FDI.

Tính đến nay, tỷ lệ hàng Việt chiếm tỷ trọng trên 90% đối với hệ thống phân phối do doanh nghiệp trong nước làm chủ (Co.opmart: 90 - 93%, Satra: 90-95%, Vinmart: 96%...) và trên 80% tại các hệ thống siêu thị, trung tâm thương mại nước ngoài tại Việt Nam (Lotte, Big C: 90%, AEON, Citimart: 82 - 85%...).

Bộ Công Thương đánh giá, Việt Nam đang trở thành khu vực có mức độ hấp dẫn đầu tư lớn, thuộc nhóm các quốc gia có thị trường bán lẻ hấp dẫn nhất toàn cầu, xếp thứ 3 trong khu vực ASEAN (sau Indonesia và Thái Lan) về quy mô bán lẻ và thương mại điện tử.

Cùng với đó, chuyển dịch phát triển thị trường trong nước đang từng bước phù hợp với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và chất lượng cuộc sống ngày càng được nâng cao của người dân.

Theo đó, chuyển dịch kết cấu hạ tầng thương mại có sự biến chuyển theo hướng văn minh hiện đại với số lượng siêu thị và trung tâm thương mại tăng gần 2 lần trong 10 năm qua (từ 638 siêu thị và 116 trung tâm thương mại năm 2010 lên 1.163 siêu thị và 250 trung tâm thương mại vào năm 2020 ) và hầu như không thay đổi đối với hệ thống chợ (năm 2011 là 8.550 và năm 2020 là 8.581).

Chuyển dịch cơ cấu chủ sở hữu hệ thống hạ tầng thương mại ngày càng đa dạng với sự xuất hiện của khu vực ngoài nhà nước và sự lớn mạnh của một số doanh nghiệp lớn trong nước đã góp phần hiện đại hóa ngành bán lẻ và chuyển dịch cơ cấu phân phối hàng hóa sang các kênh phân phối hiện đại, từng bước góp phần đảm bảo các yêu cầu về chất lượng và vệ sinh an toàn thực phẩm đối với hàng hóa lưu thông trên thị trường.

Thương mại điện tử dẫn đầu khu vực, dư địa còn rất lớn

Theo Báo cáo xây dựng đề án tái cơ cấu ngành Công Thương giai đoạn 2021 - 2030, thương mại điện tử tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ trong những năm trở lại đây với sự hỗ trợ của các phương thức thanh toán điện tử và đặc biệt là trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 đã trở thành kênh phân phối quan trọng.

Tốc độ tăng trưởng bình quân giai đoạn 2011-2020 đạt cao, 27%/năm và tăng hơn 2 lần trong 5 năm qua (từ 5 tỷ USD năm 2016 lên 11,8 tỷ USD năm 2020), chiếm xấp xỉ 7% quy mô thị trường bán lẻ trong nước, cao nhất trong nhóm các nước ASEAN (tỷ lệ này tại các quốc gia khác trong khu vực gồm Indonesia, Malaysia, Singapore, Thái Lan lần lượt là: 2,9%, 2,7%, 3,2%, 2,7%).

Thương mại điện tử đã góp phần đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường thu hút đầu tư của nước ngoài và có tốc độ tăng trưởng cao nhất thế giới và trong nhóm 3 quốc gia hàng đầu của ASEAN cùng với Indonesia và Philipines với hơn 50% doanh nghiệp tham gia thị trường tham gia thương mại điện tử.

Hiện nay, cả 4 sàn giao dịch thương mại điện tử lớn nhất tại Việt Nam (Shoppe, Lazada, Tiki và Sendo) đều có sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài, trong đó nhà đầu tư Trung Quốc nắm tỷ trọng đáng kể tại 3 sàn.

Cụ thể, Lazada.vn có vốn đầu tư của Alibaba (Trung Quốc) và Temasek Holding (Singapore). Trong đó, Tập đoàn Alibaba đã đầu tư 4 tỷ USD vào Lazada chỉ trong 3 năm và giành quyền kiểm soát với 83% cổ phần tính đến năm 2018.

Shopee.vn có vốn đầu tư của Công ty Sea (Singapore), mà Tencent (Trung Quốc) đang là cổ đông lớn nhất của SEA với 40% cổ phần. Tập đoàn SEA đã đầu tư 50 triệu USD vào Shopee.

Tiki.vn có vốn đầu tư từ JD (Trung Quốc) và Tencent (Trung Quốc) thông qua VNG (Việt Nam). Theo thông tin từ DealStreetAsia, JD.com đã chính thức đầu tư 44 triệu USD vào Tiki.

Ngoài ra, hiện có khoảng 45% doanh nghiệp trên cả nước có website với khoảng 49% trong đó thực hiện quảng cáo hoặc bán hàng trên môi trường điện tử với tốc độ tăng trưởng trung bình 13% trong giai đoạn 2013-2019. Các kênh bán hàng của yếu thông qua website thương mại điện tử (52%), diễn đàn/mạng xã hội (57%) và qua ứng dụng được cài đặt trên thiết bị di động (57% năm 2019) .

Trong đó, khoảng 50% thị phần bán lẻ của Việt Nam của các doanh nghiệp FDI là qua bán hàng trực tuyến với số lượng doanh nghiệp có giao dịch thương mại điện tử tăng hơn 3 lần trong 10 năm qua (khoảng 259 nghìn doanh nghiệp vào năm 2019).

Thương mại điện tử mặc dù đang tăng trưởng nhanh tuy nhiên quy mô thị trường thương mại điện tử còn rất nhỏ so với quy mô của toàn thị trường bán lẻ (chỉ chiếm khoảng 7% toàn thị trường) và thấp hơn rất nhiều so với các nước (trung bình toàn cầu là 11-14%). Đây cũng chính là dư địa rất lớn để thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục bùng nổ trong tương lai.

(Theo BizLIVE)

Hệ sinh thái buôn bán trực tuyến tại Việt Nam có những đặc trưng riêng rất đặc thù so với Amazon hay nhiều nước trong khu vực.  

Bán lẻ Việt Nam - Thời cơ và thách thức trong tương lai gần

10/11/2020 - 11:28 AM

Cỡ chữ

Thị trường bán lẻ Việt Nam hiện đang được nhiều chuyên gia kinh tế đánh giá là một trong những thị trường thuộc nhóm sôi động nhất thế giới. Tuy nhiên, sự chuyển mình của các xu hướng thương mại bán lẻ trong thời đại mới và sự thay đổi trong hành vi mua sắm của người tiêu dùng trong hiện tại cùng các dự báo trong tương lai đang đòi hỏi Việt Nam vừa cần nhanh chóng tận dụng thời cơ, vận hội vừa có sự chuẩn bị cho các đối sách trước những thách thức mới, đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập hiện nay.

Bán lẻ Việt Nam trước vận hội mới

Việt Nam có quy mô dân số lớn với trên 96,2 triệu dân, cơ cấu dân số trẻ (58,5% dân số từ 15-54 tuổi theo số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2019), chi tiêu hộ gia đình theo dự báo của WorldBank tăng trung bình 10,5%/năm kèm tốc độ gia tăng mạnh mẽ của tầng lớp trung lưu. Điều đó đã góp phần thúc đẩy sự tăng trưởng nhanh chóng của thương mại bán lẻ Việt Nam với tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) đạt trên 10% (theo Vietnam Report), đồng thời cho thấy tiềm năng cơ hội cho ngành bán lẻ tại Việt Nam trên con đường phía trước còn rất lớn.

Theo báo cáo từ khảo sát của QandMe được thực hiện từ tháng 3/2020 để so với thời điểm tháng 4/2019, thị trường bán lẻ Việt Nam thời gian qua đã mở cửa đón sự xuất hiện của một số thương hiệu bán lẻ đình đám từ nước ngoài với nhiều chuỗi cửa hàng như Uniqlo, GG25… Tuy nhiên có một vài thương hiệu lớn của Việt Nam phải tái cấu trúc hoặc rút lui khỏi thị trường. Điển hình là thương vụ mua bán và sáp nhập của Massan với chuỗi VinEco và VinCommerce, ngay sau đó Massan đã đóng của hàng trăm cửa hàng Vinmart+ và mở thêm khoảng vài chục siêu thị Vinmart mới.

Ảnh minh họa, nguồn internet

Cũng theo QandMe đến thời điểm khảo sát, số siêu thị của năm 2020 đã giảm khoảng 20% từ 336 siêu thị xuống còn 330 siêu thị. Trái với siêu thị, số lượng cửa hàng tiện lợi lại có mức tăng đáng kể với 60% từ 2.495 cửa hàng lên 5.228 cửa hàng; trung tâm thương mại tăng 11% từ 96-107 trung tâm; cửa hàng nhỏ tăng 163- 170 cửa hàng; drug store (thuốc, mỹ phẩm…) tăng 30% từ 340-679 cửa hàng; siêu thị điện máy tăng 11% với 3.141 cửa hàng… Dẫn đầu về quy mô cửa hàng mỗi lĩnh vực phải kể đến những cái tên quen thuộc như: Vincom, Miniso, Phamacity, Thế giới di động, Điện máy xanh, Việt Tiến, Blue Exchange, Biti’s, Highland, The Coffee House… Trong đó, có sự tăng trưởng mạnh mẽ của các thương hiệu: Thế giới di động, Điện máy xanh, Bách hóa xanh… khi các doanh nghiệp này đồng loạt mở rộng quy mô, số lượng cửa hàng cho các thương hiệu con. Trong khoảng 1 năm, Thế giới di động đã tăng từ 1.817 cửa hàng lên 1.929 cửa hàng, Điện máy xanh từ 798 cửa hàng lên 1.026 cửa hàng, đặc biệt Bách hóa xanh là thương hiệu mở rộng mạnh nhất khi số lượng cửa hàng tăng gấp 2 lần từ512 cửa hàng lên 1024 cửa hàng.

Nhờ sự hoạt động năng nổ của hệ thống bán lẻ, năm 2019, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng của Việt Nam đạt 4.940,4 nghìn tỷ đồng, trong đó tổng doanh thu bán lẻ hàng hóa của đạt 3.751,3 nghìn tỷ đồng, chiếm 75,9% tổng mức, tăng 11,8% so với năm trước, mức tăng cao nhất của giai đoạn 2016-2019. 9 tháng đầu năm 2020, dù chịu ít nhiều ảnh hưởng của dịch bệnh, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng vẫn đạt 3.673,5 nghìn tỷ đồng, trong đó, doanh thu bán lẻ hàng hóa đạt 2.907,1 nghìn tỷ đồng, chiếm 79,1% tổng mức và tăng 4,8% so với cùng kỳ năm trước. Các mặt hàng bán lẻ thiết yếu thường có mức tăng cao gồm có: Lương thực, thực phẩm; đồ dùng, dụng cụ, trang thiết bị gia đình, may mặc…

Có thể nói, với nền tảng và thế mạnh sẵn có, ngành bán lẻ vẫn tiếp đà tăng trưởng và đang trở thành một trong những ngành kinh tế chủ chốt của nền kinh tế Việt Nam. Thêm vào đó, những thành tựu tiên tiến của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trong lĩnh vực bán lẻ tạo nhiều cơ hội phát triển cho Việt Nam với những thay đổi đột phá cùng những tiêu chuẩn dịch vụ đa dạng, hiệu quả và nhanh chóng dựa trên nền tảng công nghệ số. Là một quốc gia có cơ cấu dân số trẻ, tỷ lệ người dân sử dụng thiết bị thông minh cao, do đó ngành bán lẻ tại Việt Nam phát triển khá sôi động với các hình thức triển khai đa kênh, đặc biệt với sự tăng trưởng của thương mại điện tử đã thúc đẩy sự sôi động của thị trường bán lẻ trong vài năm trở lại đây.

Bên cạnh đó, là một quốc gia có nền chính trị ổn định, đang trên đà tăng trưởng và hội nhập với độ mở kinh tế cao, kiểm soát tốt dịch bệnh, Việt Nam là điểm sáng đầu tư tại khu vực ASEAN và châu Á, là điểm đến thu hút của cuộc dịch chuyển thị trường đầu tư. Việt Nam đang nắm trong tay “cơ hội vàng” chuẩn bị đón chờ làn sóng đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) và bán lẻ không nằm ngoại lệ trước làn sóng đầu tư sắp tới. Đặc biệt, hai hiệp định EVFTA và EVIPA sẽ thúc đẩy các luồng vốn từ EU đầu tư vào ngành bán lẻ Việt Nam, qua đó đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu và đổi mới mô hình tăng trưởng của thương mại nội địa. Các chuyên gia bán lẻ cũng cho rằng, việc mở cửa thị trường nội địa sẽ tạo cơ hội cho doanh nghiệp và dịch vụ của EU tiếp cận thị trường gần 100 triệu dân của Việt Nam. Đồng thời, không chỉ thúc đẩy các doanh nghiệp nội nâng cao sức cạnh tranh mà còn có cơ hội tiếp cận và hấp thụ nguồn vốn đầu tư, công nghệ quản lý thương mại hiện đại từ EU. Trong một nghiên cứu của Phòng Công nghiệp và Thương mại Việt Nam (VCCI) về tác động của các HIệp định thương mại (FTA) thế hệ mới đối với ngành bán lẻ, có tới 98% doanh nghiệp đánh giá đây là cơ hội để doanh nghiệp học hỏi và phát triển; 91% doanh nghiệp cho rằng các FTA thế hệ mới sẽ giúp doanh nghiệp có thêm nguồn cung hàng hóa phong phú với giá cả hợp lý hơn. Trong khi đó, doanh nghiệp bán lẻ nội địa có những thuận lợi nhất định khi nhiều doanh nghiêp bán sản phẩm do chính doanh nghiệp đó sản xuất hoặc mua trực tiếp từ nhà sản xuất nội địa.

Với việc hiện đại hóa hệ thống bán lẻ Việt Nam, cùng lúc người tiêu dùng sẽ được tiếp cận những sản phẩm và dịch vụ chất lượng cao từ EU. Các cam kết trong khuôn khổ Hiệp định EVFTA, thậm chí cả CPTPP về thương mại điện tử được đánh giá là sẽ tạo ra những cơ hội mới cho mô hình bán lẻ điện tử, đồng thời đóng góp vào sự sôi động và phát triển tích cực của thị trường bán lẻ Việt Nam từ nay về sau.

…cùng với những thách thức đi kèm

Thời cơ và thách thức là hai phạm trù đối lập nhưng khi có sự xuất hiện của thời cơ thì hiển nhiên thách thức cũng hiện hữu, tương lai ngành bán lẻ cũng không ngoại lệ khi đón nhận vận hội cũng cùng lúc phải đương đầu với thách thức, thậm chí có thể còn có rủi ro. Và đối với bán lẻ Việt Nam trong thời gian tới, dự báo thách thức có thể nhiều hơn cơ hội. Thị trường Việt Nam hiện nổi lên một số nhà phân phối bán lẻ bao gồm cả doanh nghiệp trong và ngoài nước đang nắm giữ thị phần chủ yếu, cạnh tranh lẫn nhau và đi đầu trong những xu hướng bán lẻ mới. Tuy nhiên thời gian qua, làn sóng đầu tư trực tiếp nước ngoài tiếp tục đổ vào ngành bán lẻ Việt Nam thông qua các tập đoàn bán lẻ như: Lotte, Central Group, Aeon, Circle K, K Mart, Family Mart… do thị trường bán lẻ tại Việt Nam có nhiều tiềm năng. Cuộc đổ bộ ào ạt của doanh nghiệp ngoại đã đem lại những mặt hàng phong phú, những cách tiếp cận mới lạ, hấp dẫn.

Từ góc độ của các cam kết quốc tế trong quá trình hội nhập và mở cửa thị trường hàng hóa thông qua việc dỡ bỏ các hàng rào thuế quan và hàng rào phi thuế quan, hàng hóa nước ngoài có nhiều điều kiện thuận lợi để nhập khẩu vào trong nước và có giá cả cạnh tranh hơn trước đây. Điển hình là khi Việt Nam phải thực thi các cam kết trong EVFTA, mở cửa cho hàng hóa, dịch vụ đến từ các nước đối tác thuộc EU, doanh nghiệp Việt sẽ mất lợi thế sân nhà và phải cạnh tranh gay gắt với các doanh nghiệp từ EU. Thêm vào đó, doanh nghiệp Việt trong lĩnh vực này đa phần còn thiếu tính chuyên nghiệp, liên kết, quản trị yếu và vốn ít. Nhất là đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nếu không có sự chuẩn bị phương án từ trước có thể sẽ bị doanh nghiệp ngoại thâu tóm hoặc “hất cẳng” ra khỏi thị phần bán lẻ của chính nước mình.

Ngoài ra, với việc ứng dụng số hóa ngày càng được phổ biến, ngành bán lẻ Việt Nam đang trong giai đoạn tiếp nhận và chuyển giao sang mô hình bán hàng đa kênh (omnichannel) bao gồm các kênh online (website, facebook, zalo…) và các kênh offline (trực tiếp tại của hàng, đại lý, siêu thị…) được tích hợp đồng bộ vào một hệ thống. Mô hình này không chỉ giúp thương hiệu tương tác với người tiêu dùng mọi lúc mọi nơi, trên mọi thiết bị công nghệ và nền tảng mà còn kích thích nhu cầu mua sắm của người tiêu dùng. Trong giai đoạn diễn ra dịch bệnh từ đầu năm 2020 đến nay, bán hàng đa kênh đã chứng tỏ khả năng linh hoạt và dự kiến có thể vượt trội hơn sau đại dịch. Đây cũng chính là một trong những xu thế hiệu quả trong tầm nhìn trước mắt mà các doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam cần bắt nhịp.

Mặt khác, thương mại điện tử hiện đang là một điểm sáng và dần biến đổi để hỗ trợ các cửa hàng trước, trong và dự kiến là sau đại dịch. Dù vậy, trước sự phát triển nhanh chóng của thương mại điện tử, bán lẻ truyền thống vẫn đang giữ chỗ đứng nhất định. Report Vietnam năm 2019 nhận định, có đến 98% số doanh nghiệp bán lẻ cho biết gần như toàn bộ doanh thu của họ đến tử cửa hàng, đại lý và chỉ có khoảng 2% đến từ bán hàng qua kênh thương mại điện tử. Tuy nhiên trong năm 2020, dịch bệnh Covid-19 đã khiến người tiêu dùng hạn chế đến các trưng tâm mua sắm, siệu thị, cửa hàng… mà chuyển sang mua sắm online. Theo Nielsen, tỷ lệ người mua sắm tại siêu thị và chợ truyền thống đã giảm xuống còn 69% và 64% trong khi số người mua sắm trực tuyến đã tăng đáng kể. Ngoài ra, dù có tỷ lệ người dân sử dụng điện thoại thông minh cao nhưng tại Việt Nam không phải ai cũng sẵn sàng tham gia thương mại điện tử. Điều này đồng thời đặt ra thách thức cho các doanh nghiệp phải nhanh chóng tái cơ cấu, chuyển đổi hình thức kinh doanh, nhanh chóng khai thác những thế mạnh tiềm năng.

Một điểm yếu khác của doanh nghiệp là hiện trạng nhiều cơ sở kho bãi tại Việt Nam vẫn còn khá lạc hậu so với tốc độ tăng trưởng của công nghệ. Thực tế trước đây, trên thế giới ngành hậu cần phục vụ cho thương mại điện tử cần rất nhiều lao động. Nhưng hiện nay trí tuệ nhân tạo (AI), khoa học máy tính (machine learning), Internet vạn vật (IoT) đã cho phép tự động hóa mọi quá trình làm việc, tăng năng suất, sử dụng không gian hiệu quả hơn, giảm tương tác vật lý của con người. Những điều này cũng đặt ra yêu cầu để doanh nghiệp bán lẻ Việt Nam cần sớm liên kết mở rộng tiềm lực, tăng cường đầu tư ứng dụng khoa học công nghệ, đặc biệt là chuyển đổi số trong các quy trình kinh doanh của mình. Còn trước mắt, với áp lực gia tăng về tốc độ giao hàng, DN cần tìm các địa điểm gần khu dân cư, có liên kết giao thông thuận lợi và cơ sở hạ tầng tiên tiến để cạnh tranh tốc độ, giảm chi phí vận tải và đảm bảo tiến độ của chuỗi cung ứng hàng hóa.

Để chuẩn bị cho ngành bán lẻ thuận lợi đón nhận cơ hội và đương đầu với thách thức sắp tới, cơ quan quản lý Nhà nước cần tăng cường các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp phát triển. Đồng thời cần sự đánh giá và tăng cường xây dựng các thể chế, chính sách bảo vệ doanh nghiệp trong nước bằng việc tạo lập các hàng rào kỹ thuật. Song song với sự hỗ trợ của nhà nước, doanh nghiệp cũng cần nâng tầm bản thân, nghiên cứu các quy tắc nội khối để tận dụng lợi ích của các FTA. Ngoài ra, để có thể cạnh tranh với các doanh nghiệp nước ngoài, các doanh nghiệp bán lẻ nội địa cần phải liên kết lại thành các công ty, tập đoàn bán lẻ lớn, xây dựng thương hiệu bán lẻ của riêng mình. Chú trọng đẩy mạnh nghiên cứu thị trường, maketting sản phẩm, đẩy mạnh xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu./...

ThS. Nguyễn Thị Minh Huyền - ThS. Phùng Thị Kim Phượng
Trường Đại học Công Nghiệp Hà Nội

Về trang trước Gửi email In trang