Đã tiếp thu, rèn luyện và tu dưỡng đạo đức cách mạng không phải ai cũng thực hiện được. Theo Bác Hồ, thì chỉ có những người có cái tâm trong sáng mới đủ bản lĩnh và năng lực lãnh hội được những chuẩn mực của đạo đức cách mạng. Và, khi đạo đức cách mạng đã vững rồi thì “giàu sang không quyến rũ, nghèo khó không chuyển lay, uy vũ không khuất phục”. Đây cũng là phẩm chất của người đảng viên cộng sản.
Đức tính trên cũng được coi là khí phách của đấng trượng phu của thời phong kiến. Nhưng với người cán bộ cách mạng, đạo đức cách mạng dù bất luận hoàn cảnh nào đều phải giữ mình; trước sự giàu sang không thể làm cho mình thèm muốn, sự nghèo khó cũng không thể làm cho mình lay chuyển, nao núng; uy quyền, võ lực, hay dù phải đứng trước cái chết cũng không thể làm cho mình khuất phục, đầu hàng.
Chúng ta biết rằng, học trên sách vở thì rất dễ, nhưng việc lãnh hội, rèn luyện và thực hành là cực kỳ khó. Cho nên, muốn có được đạo đức cách mạng, mỗi cán bộ, đảng viên cần thực hiện tốt các nguyên tắc sau:
Nói đi đôi với làm, nêu gương tốt, làm việc tốt.
Nói đi đôi với làm, nêu gương tốt làm việc tốt. Đây không chỉ là nguyên tắc rèn luyện mà còn là sự phân biệt giữa đạo đức cách mạng và phi đạo đức cách mạng. Chúng ta biết, nói mà không làm là đặc tính của giai cấp bóc lột, cho nên, lời nói phải đi đôi với việc làm và phải thực hiện việc làm gương - đó là đạo đức của người cách mạng. Bác từng nói: "Một tấm gương sống còn có giá trị hơn 100 bài diễn văn tuyên truyền", "trước mắt quần chúng, không phải cứ viết lên trán hai chữ cộng sản mà ta được họ yêu quý. Quần chúng chỉ quý mến những người có tư cách đạo đức". Muốn hướng dẫn nhân dân, mình phải làm mực thước cho người ta bắt chước. Hô hào dân tiết kiệm, mình phải tiết kiệm trước đã..” Cho nên, đảng viên phải làm gương mọi mặt cho quần chúng noi theo. Thực hiện đúng lời dạy của Bác “Đảng viên đi trước, làng nước theo sau”. Việc làm gương phải thực hiện ở mọi nơi, mọi việc, phải quán triệt trong toàn Đảng và toàn hệ thống chính trị, từ cán bộ cấp Trung ương đến tận cơ sở.
Bác Hồ kính yêu là tấm gương nói đi đôi với làm. Cho nên, ở Người có sức thuyết phục lớn, có một sức hút mãnh liệt làm cho cả dân tộc, các giai tầng xã hội, các thế hệ người Việt Nam đều tin tưởng, kính phục, yêu quý và đi theo lời kêu gọi của Người. Các vị lãnh tụ cộng sản và nhân dân yêu chuộng hoà bình trên thế giới cũng kính yêu Người
Xây đi đôi với chống.
Nghĩa là đồng thời với việc giáo dục, xây dựng, rèn luyện đạo đức cách mạng phải đi đôi với đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, chống những hành vi phi đạo đức.
Việc xây dựng đạo đức cách mạng không phải dễ dàng, bởi ai lại không thích quyền lực, ai thấy vàng, tiền bạc, nhà cao cửa rộng lại không ham, cho nên đấu tranh để thắng những ham muốn của bản thân mình là một cuộc đấu tranh gay go và phức tạp. Nhưng nếu chúng ta kiên quyết thì sẽ thành công. Hơn nữa, trong Đảng, trong mỗi con người vì những lý do khác nhau, nên không phải mọi người đều tốt. Bác Hồ chỉ rõ những kẻ địch cần chống trước hết là chống thói quen và truyền thống lạc hậu; và đặc bịêt là chống chủ nghĩa cá nhân đang ẩn chứa trong mỗi con người, khi có điều kiện tác động nó sẽ phát triển. Cho nên, Bác yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên "trước hết phải đánh thắng lòng tà là kẻ thù trong mình". Và phải phê phán đấu tranh loại bỏ hàng trăm thứ bệnh do chủ nghĩa cá nhân gây ra vì nó là vật cản nguy hiểm cho việc xây dựng đạo đức cách mạng. Cho nên, chúng ta chống là nhằm để xây dựng, đi liền với xây và lấy xây làm chính, lấy gương tốt để giáo dục và xây dựng đạo đức cách mạng cho mỗi người và đạo đức trong Đảng.
Tu dưỡng bền bỉ suốt đời.
Bác đã chỉ rõ: "Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do quá trình đấu tranh rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong".
Việc tu dưỡng đạo đức cách mạng phải trên tinh thần tự giác, tự nguyện, dựa vào lương tâm của mỗi người và sự đóng góp xây dựng của tập thể của quần chúng. Người khẳng định, đã là người thì ai cũng có chỗ hay, chỗ dở, chỗ xấu, chỗ tốt, ai cũng có thiện, có ác ở trong mình. Nhưng tốt, xấu, hiền, dữ, thiện, ác đều lệ thuộc vào sự giáo dục và rèn luyện mà nên. Cho nên, vấn đề là chúng ta phải biết và dám dũng cảm nhìn thẳng vào sự thật bản thân con người mình và dựa vào tập thể để thấy cái tốt, cái hay để phát huy, cái xấu, cái ác để khắc phục. Đã là con người thì khó tránh khỏi vấp phải khuyết điểm, sai lầm. Vấn đề là phải dũng cảm nhìn nhận sai lầm, khuyết điểm để sửa chữa, khắc phục. Và, việc tu dưỡng đạo đức cách mạng phải gắn liền với thực tiễn hoạt động cách mạng, phải bền bỉ, ở mọi lúc, mọi nơi, mọi hoàn cảnh. Bác đã viết “tư tưởng cộng sản với tư tưởng cá nhân ví như lúa với cỏ dại. Lúa phải chăm bón rất khó nhọc thì mới tốt được. Còn cỏ dại không cần chăm sóc cũng mọc lên lu bù. Tư tưởng cộng sản phải rèn luyện mới có được. Còn tư tưởng cá nhân thì cũng như cỏ dại, sinh sôi, nảy nở rất dễ. Vì vậy gột rửa chủ nghĩa cá nhân ví như rửa mặt thì phải rửa hàng ngày".
Cho nên, xây dựng, rèn luyện tu dưỡng đạo đức cách mạng và chống chủ nghĩa cá nhân là phải được tiến hành đồng thời, thường xuyên, bền bỉ, suốt đời trong quá trình hoạt động cách mạng.
Trên đây là 3 nguyên tắc cơ bản rèn luyện đạo đức của cá nhân để trở thành người có đạo đức cách mạng. Mỗi cán bộ, đảng viên nếu thực tâm làm theo lời Bác thì sẽ hoàn toàn thực hiện được. Vì những điều Bác dạy, không phải chỉ có vĩ nhân hay lãnh tụ mới thực hiện được, mà mọi người đều thực hiện được vì đó là những điều rất bình dị trong cuộc sống của mỗi người.
Đạo đức cách mạng và giáo dục đạo đức cách mạng cho mỗi cán bộ, đảng viên luôn được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm và suốt đời chăm lo. Người là tấm gương sáng, mẫu mực về thực hành đạo đức cách mạng. Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên cần tiếp tục rèn luyện, tu dưỡng đạo đức cách mạng để thực sự “là người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”; có phẩm chất đạo đức, năng lực chuyên môn đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và phát triển đất nước.
| Ảnh minh họa: Internet |
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn: “Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân. Vì muốn giải phóng cho dân tộc, giải phóng cho loài người là một công việc to tát, mà tự mình không có đạo đức... thì còn làm nổi việc gì”[1]. Từ những năm 1925-1927, trong các bài giảng của Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tại các lớp huấn luyện chính trị cho cán bộ của tổ chức Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội do Người tổ chức tại Quảng Châu [Trung Quốc], để truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam vào đầu năm 1930, vấn đề rèn luyện phẩm chất đạo đức đã được Người đặt ra như một yêu cầu cơ bản đầu tiên đối với một người cách mạng chân chính.
Về tư cách một người cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt ra ba yêu cầu: “Đối với mình phải cần kiệm; hòa mà không tư; cả quyết sửa lỗi mình; cẩn thận mà không nhút nhát; hay hỏi; nhẫn nại; hay nghiên cứu, xem xét; vị công vong tư; không hiếu danh, không kiêu ngạo; nói thì phải làm; giữ chủ nghĩa cho vững; hy sinh; ít lòng ham muốn về vật chất; bí mật. Đối với người phải khoan thứ, với đoàn thể thì nghiêm, có lòng bày vẽ cho người, trực mà không táo bạo, hay xem xét người. Đối với việc phải xem xét hoàn cảnh kỹ càng, quyết đoán, dũng cảm, phục tùng đoàn thể”[2].
Có thể thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặt yêu cầu rất cao về vấn đề tự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức đối với bản thân người cách mạng. Nếu “Đối với người” và “Đối với việc” chỉ có bốn đến năm yêu cầu, thì “Đối với mình”, Người đề ra tới 14 yêu cầu và là nội dung được Người đặt lên trên hết, trước hết. Những yêu cầu đó có thể khái quát thành bốn nhóm phẩm chất chính: nhóm đạo đức gồm: cần, kiệm, hòa mà không tư, vị công vong tư, ít lòng ham muốn về vật chất, không hiếu danh, không kiêu ngạo; nhóm tri thức gồm: hay hỏi, hay nghiên cứu, xem xét; nhóm ý chí gồm: cả quyết sửa lỗi mình, nhẫn nại, cẩn thận mà không nhút nhát, nói thì phải làm; nhóm lập trường gồm: giữ chủ nghĩa cho vững, hy sinh, bí mật.
Đó là những phẩm chất tạo nên giá trị nhân cách đạo đức của cán bộ cách mạng, hoàn toàn đối lập với mọi phẩm chất đạo đức tiêu cực như: hiếu danh, kiêu ngạo, ham muốn vật chất, nói không đi đôi với làm.v.v. Những lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh là bài học sâu sắc cho lớp lớp thế hệ cán bộ, đảng viên rèn luyện, trưởng thành. Lịch sử cách mạng Việt Nam đã có biết bao tấm gương cán bộ, đảng viên thấu triệt tư tưởng của Người, quên mình vì nước, hết lòng, hết sức vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, vì hạnh phúc của Nhân dân.
Tuy nhiên, bên cạnh những tấm gương kiên trung của đội ngũ cán bộ, đảng viên vẫn có không ít những “người mang danh đảng viên” tự coi mình là “quan cách mạng”, miệng thì nói “dân chủ” nhưng làm thì theo lối “quan chủ”, “khi có ít nhiều quyền hạn trong tay thì đâm ra kiêu ngạo, xa xỉ, phạm vào tham ô, lãng phí, quan liêu, không tự giác, biến thành người có tội với cách mạng”[3]. Một số cán bộ, đảng viên làm việc kém hiệu quả, không giữ được lập trường chính trị, vướng vào cám dỗ vật chất tầm thường; một số “công bộc” lại hách dịch, nhũng nhiễu, vi phạm kỷ luật. Thực trạng trên do nhiều nguyên nhân, Hội nghị Trung ương lần thứ tư khóa XII đã chỉ rõ: “Do bản thân những cán bộ, đảng viên thiếu tu dưỡng, rèn luyện; lập trường tư tưởng không vững vàng, hoang mang, dao động trước những tác động từ bên ngoài; sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, hẹp hòi, bị cám dỗ bởi các lợi ích vật chất, không làm tròn trách nhiệm, bổn phận của mình trước Đảng, trước dân”[4]. Những biểu hiện này trái với lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh về tư cách người cách mạng, cán bộ, đảng viên. Việc tự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là bài học về “Tư cách một người cách mệnh” của Chủ tịch Hồ Chí Minh, vừa là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, vừa là yêu cầu cấp thiết hiện nay. Vì vậy, đòi hỏi mỗi cán bộ, đảng viên cần tập trung làm tốt một số nội dung sau:
Một là, mỗi cán bộ, đảng viên phải thường xuyên nêu cao ý thức trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ được giao.
Đây là vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng để mỗi cán bộ, đảng viên có thể hoàn thành nhiệm vụ của mình. Có trách nhiệm tốt sẽ luôn tận tâm, tận lực với công việc. Ngược lại, trách nhiệm chưa cao hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm sẽ dẫn tới tư tưởng làm việc thiếu trách nhiệm, hời hợt, không hiệu quả. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng yêu cầu: “Bất kỳ ai, ở địa vị nào, làm công tác gì, gặp hoàn cảnh nào, đều phải có tinh thần trách nhiệm”[5]. Vì vậy, mỗi cán bộ, đảng viên phải nhận thức đầy đủ, sâu sắc về tính chất, ý nghĩa, tầm quan trọng của công việc mình làm, phải xác định cái gì lợi cho dân, phục vụ Nhân dân là chân lý, từ đó phải tận tâm, tận lực, quyết tâm làm tròn phần việc được giao, không ngại khó khăn, vất vả. Nếu kết quả không tốt thì phải chịu trách nhiệm; phải có sự ràng buộc giữa lời nói và hành động của mình, bảo đảm nói đi đôi với làm, nói thì phải làm và làm cho tốt.
Hai là, mỗi cán bộ, đảng viên phải thường xuyên thực hành “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư”.
Những phẩm chất đạo đức này không khó thực hiện và ai cũng nhận thức được ý nghĩa của việc rèn luyện và thực hành. Mỗi cán bộ, đảng viên, theo vị trí, chức trách, nhiệm vụ của mình, cần cụ thể hóa thành những yêu cầu thiết thực, phù hợp; phải cần mẫn, tận tâm, hăng hái trong mọi công việc, kiên trì thực hiện cho được kế hoạch công tác, không vì khó khăn mà bỏ dở công việc; không lãng phí, phô trương, hình thức trong mọi việc; luôn trong sáng, ham làm, ham học, ham tiến bộ, không tham địa vị, tiền tài; chính trực trong thực hiện nhiệm vụ, ngay thẳng trong mọi công việc, có bản lĩnh đấu tranh bảo vệ cái đúng, cái đẹp, phê phán cái sai, cái xấu.
Thực hành đạo đức “cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” của đội ngũ cán bộ, đảng viên phải được tiến hành thường xuyên, liên tục và phải đồng bộ, không được đề cao hay coi nhẹ bất cứ một phẩm chất nào, bởi chúng có mối quan hệ biện chứng. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Cần và kiệm phải đi đôi với nhau, như hai chân của con người. Cần mà không kiệm thì làm chừng nào xào chừng ấy… Kiệm mà không cần thì không tăng thêm, không phát triển được”[6]. Mặt khác, Người nhấn mạnh: “Chữ liêm phải đi đôi với chữ kiệm. Cũng như chữ kiệm phải đi đôi với chữ cần. Có kiệm mới có liêm được”[7] và “Cần, kiệm, liêm là gốc rễ của chính. Nhưng một cây cần có gốc rễ, lại cần có ngành, lá, hoa, quả mới hoàn toàn. Một người có cần, kiệm, liêm, nhưng còn phải chính mới là người hoàn toàn”[8].
Ba là, nói phải đi đôi với làm, nêu gương về thực hành đạo đức là phẩm chất cần có đối với mỗi cán bộ, đảng viên.
Đạo đức vừa là một hình thái ý thức, vừa là một hình thái hoạt động, là sự thống nhất biện chứng giữa ý thức đạo đức và thực tiễn đạo đức, giữa nhận thức và hành động. Nếu mỗi người chỉ tiếp nhận những quan niệm, chuẩn mực đạo đức mà không thực hành thì không có đạo đức trong thực tế. Do đó, mỗi cán bộ, đảng viên càng phải nêu gương về thực hành đạo đức, nói đi đôi với làm; phải thực hiện nghiêm chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Đồng thời, mỗi cán bộ, đảng viên phải tuyên truyền, hướng dẫn tận tình cho người dân hiểu đúng nội dung chủ trương của Đảng. Khi truyền đạt cần phải cụ thể, thiết thực, từ nhỏ đến lớn, từ thấp đến cao, từ dễ đến khó. Khi đề ra công việc, phải thật cụ thể, chi tiết, không chung chung, đại khái. Cán bộ phải nói trước, làm trước để làm gương cho cấp dưới, cho Nhân dân; không được quan liêu, nói nhiều làm ít hoặc nói mà không làm.
Bốn là, không ngừng học tập nâng cao trình độ, năng lực để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
“Đức” và “tài” của cán bộ, đảng viên luôn được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng. Người khẳng định: “Có đức mà không có tài như ông bụt ngồi trong chùa không giúp ích được gì ai”[9] và yêu cầu mỗi cán bộ, đảng viên phải ham học hỏi, ham tìm hiểu để mở rộng tầm hiểu biết, không ngừng nâng cao năng lực công tác, hoàn thành nhiệm vụ với chất lượng và hiệu quả ngày càng cao. Người nhấn mạnh: “Xã hội ngày càng tiến, công tác của ta cũng ngày càng tiến... Vì vậy, năng lực của ta, sáng kiến của ta, tiến bộ của ta cũng phải luôn phát triển, tiến lên không ngừng. Không tiến, tức là thoái”[10]. Do đó, mỗi cán bộ, đảng viên phải có thái độ nghiêm túc, chủ động, tự giác trong học tập, nắm vững quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; có hiểu biết sâu sắc về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại; có kiến thức về ngoại ngữ, tin học; thường xuyên nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động thực tiễn và năng động trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn... Chỉ có như vậy, mỗi cán bộ, đảng viên mới không ngừng tiến bộ, trưởng thành, thực sự xứng đáng là “người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”.
Năm là, nghiêm túc tự phê bình và phê bình, ngăn chặn, đẩy lùi mọi biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống.
Tự phê bình và phê bình có ý nghĩa rất quan trọng để xây dựng, củng cố sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng, là phương thức hiệu quả để ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái đạo đức, lối sống. Do vậy, mỗi cán bộ, đảng viên phải thực sự gương mẫu trong tự phê bình và phê bình, phải soi xét lại mình, lắng nghe ý kiến đồng chí, đồng nghiệp và mọi người để tự đánh giá bản thân một cách khách quan, nghiêm khắc.
Trong phiên bế mạc Hội nghị cán bộ toàn quốc quán triệt, triển khai thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ tư khóa XI, đồng chí Nguyễn Phú Trọng - Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã nêu rõ: “Tôi xin nhắc lại: cách làm trước tiên là không chờ phải mở hội nghị, không chờ cơ chế, chính sách, từng đồng chí bây giờ xem lại mình luôn đi. Còn chờ gì nữa. Nếu qua Hội nghị này, các đồng chí thống nhất rồi, mai kia các đồng chí quán triệt xuống bên dưới, tất cả đồng tình rồi, từng đồng chí tự kiểm điểm mình luôn. Trên những nội dung này, mình tự soi lại mình xem, đơn vị mình xem, gia đình mình xem, con cái mình xem, có gì cần điều chỉnh thì điều chỉnh ngay đi. Thế là tốt nhất. Kêu gọi lòng tự giác”[11]. Đồng thời, khuyến khích người khác phê bình mình, có thái độ cầu thị tiếp thu ý kiến phê bình của người khác, nghiêm túc khắc phục, sửa chữa nếu có sai lầm, khuyết điểm, khắc phục chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng cơ hội, thực dụng và mọi biểu hiện suy thoái về đạo đức, lối sống, tuyệt đối tránh thái độ quy chụp, trù dập, gia trưởng, độc đoán, chuyên quyền.
Trong giai đoạn cách mạng hiện nay, mỗi cán bộ, đảng viên phải luôn tự tu dưỡng đạo đức cách mạng thường xuyên, liên tục; phải bền bỉ rèn luyện suốt đời như “ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong”. Trong Di chúc để lại cho toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh căn dặn: “Phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng; Phải thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; Phải giữ gìn Đảng ta thật trong sạch; Phải xứng đáng là người lãnh đạo, người đầy tớ thật trung thành của nhân dân”[12]./.
-----------------------
Ghi chú:
[1] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.292.
[2] Sđd, tập 2, tr.280.
[3], [5] Sđd, tập 7, tr.361, tr.249.
[4] Ban Tuyên giáo Trung ương, Tài liệu hỏi - đáp các văn kiện Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, Nxb CTQG-ST, H.2016, tr.18.
[6] Sđd, tập 13, tr.104.
[7], [8] Sđd, tập 6, tr.126, tr.129.
[9] Sđd, tập 10, tr.346.
[10] Sđd, tập 8, tr.405.
[11] Nguyễn Phú Trọng, Xây dựng chỉnh đốn Đảng là nhiệm vụ then chốt để phát triển đất nước, Nxb CTQG-ST, H.2017, tr.82.
[12] Sđd, tập 15, tr.622.
Nguyễn Văn Thưởng - Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
tcnn.vn